BAZEN BEHIN... ETA ORAINDIK BADA

  • Ia bi mende igaro dira lehendabizikoz Grimm anaiek ipuin bilduma kaleratu zutenetik. Hasieran sortutako gaitzespena lilura bihurtu da mundu osoan. Euskal Herrira berandu iritsi ziren anai hauen istorioak. Aurten euskarazko edizio berria egin du Genaro Gomezek.

2000ko apirilaren 30ean
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Urrutitik dator "Txanogorritxo". Amaren etxetik irten eta aspaldi sartu zen guztion etxera. Berdin gertatu da "Edurne Zuri", "Hansel eta Gretel", "Otsoa eta zazpi Antxumeak" eta hain ezagunak ez diren beste hainbat ipuinekin. Jakin, istorioak gutxi gorabehera badakizkigu, baina nondik datozen, nork eta nola kontatu zituen lehendabizikoz, nork bildu zituen eta zergatik haur gutxik daki. Izan ere, ipuinok alemaniar herri literaturatik jaso ondoren, idatzi zituzten Grimm anaiek haurrengan gehiegi pentsatu gabe.
Kasualitatez hasi ziren Jacob eta Wilheim Grimm ipuinak biltzen, alemaniar herri literaturaren bilduma bat osatu nahi zuen lagun bati mesede egin nahian. Lagunak bere asmoa bertan behera utzi eta Grimm anaiek beraiek argitaratu zuten ipuinen bilduma 1812 eta 1815 bitartean, bi ataletan. Bigarren edizioa 1819an kaleratu zen. Lehen bi hauek ordea, ez zuten arrakasta handirik izan eginkizun zientifiko-filologiko baten ondorioa baitziren. Alemaniako Erromantizismoaren baitan, herri ipuingintza eta poemagintza biltzeko xedea zuten. Hesse eta Rhin inguruak frantsesen esku zeuden garai haietan eta gizarteko klase altuek kultura frantsesa zuten gustuko eta hura lantzen zuten, alemaniar kulturaren kalterako. Erromantikoek ordea, azken hau jaso nahi izan zuten, eta horretan saiatu ziren baita ere Grimm anaiak. Hori dela eta, bi edizio hauetan ohar ugari jaso zituzten ipuinak noiz, nori eta nola bildu zituzten azalduz eta beste ipuin tradizioekin alderatuz. Gainera, ez zuten marrazkirik erabili. 1825ean burututako "Edizio laburra"rekin hasi zen Grimm anaien arrakasta. Bertan 50 ipuin idatzi zituzten bere anaia Ludwigen marrazkiekin. Lehenengo edizioa kaleratzerakoan, Grimm anaiek -guztira sei ziren- otordu bakar batekin igaro ohi zuten egun osoa. "Edizio labur" honetatik aurrera bildutako ipuinak aldiz, ezagunak egin ziren eta atzerrira ere iritsi zen hauen sona. Ingalaterran esaterako, Edgar Taylorren itzulpenak sekulako arrakasta izan zuen.
"Edizio labur"aren arrakasta zela-eta, hirugarren edizioan, lehenengo bietako 22 ipuin inguru baztertu ziren, batzuk gordinegiak zirelako eta besteak ez zirelako guztiz alemaniarrak. Ipuin berriak ere gehitu zituzten eta mantendu zirenetan, gordinkeria mugatu zuten. Adibidez, ama gaiztoa amaorde bihurtu zuten eta heriotza agertzen zen lekuetan, zauria asmatu zuten.


BERANDU EUSKARATU.

Guztira, zazpi edizio kaleratu zituzten Grimm anaiek eta 210 istorio ezberdin jaso ziren hauetan. Baina Grimm anaiek bildutako ipuinak mundu guztira hedatu eta 160 hizkuntza baino gehiagotara itzuli dira. Horietako bat da euskara. Berandu iritsi ziren Grimm anaien ipuinak Euskal Herrira. 1929koak omen dira lehen bi edizioak: Legoaldiren bizkaierazko "Grimm Anayen Ipuñak" eta Joseba Altunak euskaratutako "Grimm Anayak. Ipuñak". 80ko hamarkadan argitaratu zuen Sarasolak "Grimm Anaien Ipuinak" bilduma, bi liburuxkaz osatua. Ondoren etorri dira hainbat egokitzapen. Horietako bat da Ttarttalok kaleratutako "Kontaidazu ipuin bat", Mitxel Muruak itzulia. 90eko hamarkadakoa da azken hori. Aurten ordea, Grimm anaien ipuinen bilduma berri bat burutu du Genaro Gomez, EHUko irakasleak. Bertan, 62 ipuin bildu ditu, euskaraz Grimm anaien ipuin gehien dituena seguruaski. Horretarako, H. Röllek-ek 1837ko Grimm anaien hirugarren edizioan oinarrituz 1985ean argitaratutako alea baliatu du, bertako oharrak ere erabiliz. Dirudienez, 1837koa, hirugarrena alegia, izan zen edizio enblematikoena, bertan mantentzen baitira hasierako ipuinen jatortasuna eta aurrera begirako aldaketak. Horrez gain, Otto Ubbelohdek eginiko marrazkiak erantsi zaizkie ipuinei, "In drei Bänden" 1984ko poltsikoko ediziotik aterata.
Grimm anaien ipuinak ordea, etengabe mugimenduan daude, "ez dago edizio berdin-berdinik" Gomezen esanetan. Kontuan hartu behar da mundu osoan zehar hedatu direla eta beraz, tokian-tokiko ñabardurak dituztela: "Ipuingintzaren enborra bera da leku guztietan, baina adarrak aldatzen dira, kultura diferenteen erakusgai".
Euskarazko itzulpenetan ere nabari dira ñabardura horiek. 1929ko edizioetan "Mirenen alaba", "Durangoko herri abeslariak" edota "kalistro eta Mari Pepa" bezalako izenburuak ageri dira. Bremengo kale-musikariak Durangoko herri abeslariak bihurtu ziren eta erregeak baserrietako jaunak. Genaro Gomezek, Pamielaren eskutik argitaratutako "Grimm anaien ipuinak" liburuan, jatorrizko lekuak eta esamoldeak mantendu nahi izan ditu. "Fitchers Fogel" eta "Hildebrand zaharra" bezalakoak bere horretan utzi ditu. Baina "Rumpelstilzchen"en ordez "Martin Tin Tin" erabili du , eta Anbotoko mendia aipatu Alemaniako baten partez.


HEMENGOAK ERE BADIRA.

Dena dela, ipuin hauek Alemaniako lekuak eta izenak aipatu arren, bertako bihurtzen dira. "Hansel eta Gretel" adibidez, mundu guztian da ezaguna. Gainera, egun ipuin hauen bigarren aro bat ari da sortzen, ahozkotasunaren ondorioz. Entzuten ditugun ipuinen bertsioak ez dira jadanik jatorrizko Grimm anaienak. Orain nazioarteko ekoiztetxeek moldatutakoak entzuten eta ikusten ditugu. Antzerkian, komikietan, zinean, publizitatean... erabiltzen dira herri literaturatik datozen istorioak. Wagnerrek esaterako, "Beldurra zer den jakitera abiatu zen baten ipuina" baliatuz sortu zuen musika obra bat. Istorio krudelak eta beldurgarriak ziren hasieran. Baina istorio gordin haietatik, egungo ipuin liluragarri eta amaiera zoriontsuetara heldu gara, guztia, haurren mesederako. Gomezen iritziz ordea, "haurrei zer esan eta zer ez erabakitzerakoan, gure one tik irtenda gaude". Ipuinak errealitatea emateko beste modu bat dira bere ustez. Urrunago joan zen Günter Grass honako baieztapenarekin: "Biziraungo badugu, biziraungo dugu gehienez mitoetan, besterik ez bada, literaturaren laguntzaz"

HALA BAZAN ETA EZ BAZAN...
Grimm anaien ipuinak gaitzetsiak izan ziren urteetan beren gordinkeriagatik. Horregatik haserako istorioak leundu behar izan zituzten. Gerora jakin da gainera, euren ipuinak ez zirela beti alemaniarrak izan. "Txanogorritxo" eta "Bizar Urdin" adibidez, Jeannette Hassenpflug bizilagunak kontatu zizkien. Honen familia frantses hugonotea zen jatorriz. Istorioak Charles Perrault eta beste batzuren liburuetan irakurri zituzten hugonoteek. Perraultek istorio horiek kaleko jendearen tradiziotik bildu zituen. Frantses laborariek kontatutako bertsioetan inoiz entzun diren gertakari krudelenak jazotzen ziren: "Loti Ederra"n, printzipe ezkonduak printzesa bortxatzen du eta honek hainbat seme-alaba izaten ditu esnatu gabe. "Mari Errauskin"en protagonista neskame bihurtzen da aitak berarekin ezkontzera behartu ez dezan. "Hansel eta Gretel"en, heroiak ogro bat engainatzen du, eta honek bere seme-alaben lepoak mozten ditu, erratuta. "Txanogorritxo"k amonaren odola edan eta bere haragia jaten du oharkabean, eta strip-teasea burutzen du otsoarekin ohean sartu aurretik. Amaiera zoriontsurik gabe, ipuina otsoak txanogorritxo jatean bukatzen da

HEZUR ETA HARAGIZKO GRIMM ANAIAK
Bortitzak ziren Jacob eta Wilhelm Grimm. Hala ondorioztatu du askok ipuinak irakurrita. Abertzaleak ere baziren: alemaniar kultur nazioa eratzen lagundu zuten eta azkenean Estatu nazioaren eraikuntzan ere parte hartu zuten. Sei anai-arrebetatik zaharrenak ziren Wilhelm eta Jacob. XVIII. mendeko 80ko hamarkadaren erdialdean jaio ziren Hanaun, urtebeteko aldearekin. Marburgo Unibertsitatean Zuzenbidea ikasi zuten. Bertatik kaleratu zituzten "Zazpien Agiria" sinatzeagatik. Agiriarekin Erregeak indarrean zegoen Konstituzioa deuseztu zuela-eta protesta egin nahi zuten. Jacob gizon txiki eta potoloa zen. Lotsatia berez, mendira pasiatzera joatea baino nahiago zuen "Literaturatik pasiatzea". Wilhelm gonazalea zen eta emakumeek ere gustuko zuten bera. Osasunez ahula, asma eta bihotzeko gaitzak pairatzen zituen. 39 urterekin ezkondu zen txikitako lagun batekin. 1812an argitaratu zuten "Haurtzaroko eta etxeko ipuinak" lehen aldiz. Azken urteetan Alemanezko hiztegi erraldoiari ekin zioten. Bizirik zeuden artean ez zuten hiztegia bukatu, ez euren ipuin bildumen arrakasta gozatu, ezta 1871ko Alemaniar Estatuko sorkuntza ikusi ere


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Eguneraketa berriak daude