BAZEN BEHIN... ETA ORAINDIK BADA

  • Ia bi mende igaro dira lehendabizikoz Grimm anaiek ipuin bilduma kaleratu zutenetik. Hasieran sortutako gaitzespena lilura bihurtu da mundu osoan. Euskal Herrira berandu iritsi ziren anai hauen istorioak. Aurten euskarazko edizio berria egin du Genaro Gomezek.

2000ko apirilaren 30ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Urrutitik dator "Txanogorritxo". Amaren etxetik irten eta aspaldi sartu zen guztion etxera. Berdin gertatu da "Edurne Zuri", "Hansel eta Gretel", "Otsoa eta zazpi Antxumeak" eta hain ezagunak ez diren beste hainbat ipuinekin. Jakin, istorioak gutxi gorabehera badakizkigu, baina nondik datozen, nork eta nola kontatu zituen lehendabizikoz, nork bildu zituen eta zergatik haur gutxik daki. Izan ere, ipuinok alemaniar herri literaturatik jaso ondoren, idatzi zituzten Grimm anaiek haurrengan gehiegi pentsatu gabe.
Kasualitatez hasi ziren Jacob eta Wilheim Grimm ipuinak biltzen, alemaniar herri literaturaren bilduma bat osatu nahi zuen lagun bati mesede egin nahian. Lagunak bere asmoa bertan behera utzi eta Grimm anaiek beraiek argitaratu zuten ipuinen bilduma 1812 eta 1815 bitartean, bi ataletan. Bigarren edizioa 1819an kaleratu zen. Lehen bi hauek ordea, ez zuten arrakasta handirik izan eginkizun zientifiko-filologiko baten ondorioa baitziren. Alemaniako Erromantizismoaren baitan, herri ipuingintza eta poemagintza biltzeko xedea zuten. Hesse eta Rhin inguruak frantsesen esku zeuden garai haietan eta gizarteko klase altuek kultura frantsesa zuten gustuko eta hura lantzen zuten, alemaniar kulturaren kalterako. Erromantikoek ordea, azken hau jaso nahi izan zuten, eta horretan saiatu ziren baita ere Grimm anaiak. Hori dela eta, bi edizio hauetan ohar ugari jaso zituzten ipuinak noiz, nori eta nola bildu zituzten azalduz eta beste ipuin tradizioekin alderatuz. Gainera, ez zuten marrazkirik erabili. 1825ean burututako "Edizio laburra"rekin hasi zen Grimm anaien arrakasta. Bertan 50 ipuin idatzi zituzten bere anaia Ludwigen marrazkiekin. Lehenengo edizioa kaleratzerakoan, Grimm anaiek -guztira sei ziren- otordu bakar batekin igaro ohi zuten egun osoa. "Edizio labur" honetatik aurrera bildutako ipuinak aldiz, ezagunak egin ziren eta atzerrira ere iritsi zen hauen sona. Ingalaterran esaterako, Edgar Taylorren itzulpenak sekulako arrakasta izan zuen.
"Edizio labur"aren arrakasta zela-eta, hirugarren edizioan, lehenengo bietako 22 ipuin inguru baztertu ziren, batzuk gordinegiak zirelako eta besteak ez zirelako guztiz alemaniarrak. Ipuin berriak ere gehitu zituzten eta mantendu zirenetan, gordinkeria mugatu zuten. Adibidez, ama gaiztoa amaorde bihurtu zuten eta heriotza agertzen zen lekuetan, zauria asmatu zuten.


BERANDU EUSKARATU.

Guztira, zazpi edizio kaleratu zituzten Grimm anaiek eta 210 istorio ezberdin jaso ziren hauetan. Baina Grimm anaiek bildutako ipuinak mundu guztira hedatu eta 160 hizkuntza baino gehiagotara itzuli dira. Horietako bat da euskara. Berandu iritsi ziren Grimm anaien ipuinak Euskal Herrira. 1929koak omen dira lehen bi edizioak: Legoaldiren bizkaierazko "Grimm Anayen Ipuñak" eta Joseba Altunak euskaratutako "Grimm Anayak. Ipuñak". 80ko hamarkadan argitaratu zuen Sarasolak "Grimm Anaien Ipuinak" bilduma, bi liburuxkaz osatua. Ondoren etorri dira hainbat egokitzapen. Horietako bat da Ttarttalok kaleratutako "Kontaidazu ipuin bat", Mitxel Muruak itzulia. 90eko hamarkadakoa da azken hori. Aurten ordea, Grimm anaien ipuinen bilduma berri bat burutu du Genaro Gomez, EHUko irakasleak. Bertan, 62 ipuin bildu ditu, euskaraz Grimm anaien ipuin gehien dituena seguruaski. Horretarako, H. Röllek-ek 1837ko Grimm anaien hirugarren edizioan oinarrituz 1985ean argitaratutako alea baliatu du, bertako oharrak ere erabiliz. Dirudienez, 1837koa, hirugarrena alegia, izan zen edizio enblematikoena, bertan mantentzen baitira hasierako ipuinen jatortasuna eta aurrera begirako aldaketak. Horrez gain, Otto Ubbelohdek eginiko marrazkiak erantsi zaizkie ipuinei, "In drei Bänden" 1984ko poltsikoko ediziotik aterata.
Grimm anaien ipuinak ordea, etengabe mugimenduan daude, "ez dago edizio berdin-berdinik" Gomezen esanetan. Kontuan hartu behar da mundu osoan zehar hedatu direla eta beraz, tokian-tokiko ñabardurak dituztela: "Ipuingintzaren enborra bera da leku guztietan, baina adarrak aldatzen dira, kultura diferenteen erakusgai".
Euskarazko itzulpenetan ere nabari dira ñabardura horiek. 1929ko edizioetan "Mirenen alaba", "Durangoko herri abeslariak" edota "kalistro eta Mari Pepa" bezalako izenburuak ageri dira. Bremengo kale-musikariak Durangoko herri abeslariak bihurtu ziren eta erregeak baserrietako jaunak. Genaro Gomezek, Pamielaren eskutik argitaratutako "Grimm anaien ipuinak" liburuan, jatorrizko lekuak eta esamoldeak mantendu nahi izan ditu. "Fitchers Fogel" eta "Hildebrand zaharra" bezalakoak bere horretan utzi ditu. Baina "Rumpelstilzchen"en ordez "Martin Tin Tin" erabili du , eta Anbotoko mendia aipatu Alemaniako baten partez.


HEMENGOAK ERE BADIRA.

Dena dela, ipuin hauek Alemaniako lekuak eta izenak aipatu arren, bertako bihurtzen dira. "Hansel eta Gretel" adibidez, mundu guztian da ezaguna. Gainera, egun ipuin hauen bigarren aro bat ari da sortzen, ahozkotasunaren ondorioz. Entzuten ditugun ipuinen bertsioak ez dira jadanik jatorrizko Grimm anaienak. Orain nazioarteko ekoiztetxeek moldatutakoak entzuten eta ikusten ditugu. Antzerkian, komikietan, zinean, publizitatean... erabiltzen dira herri literaturatik datozen istorioak. Wagnerrek esaterako, "Beldurra zer den jakitera abiatu zen baten ipuina" baliatuz sortu zuen musika obra bat. Istorio krudelak eta beldurgarriak ziren hasieran. Baina istorio gordin haietatik, egungo ipuin liluragarri eta amaiera zoriontsuetara heldu gara, guztia, haurren mesederako. Gomezen iritziz ordea, "haurrei zer esan eta zer ez erabakitzerakoan, gure one tik irtenda gaude". Ipuinak errealitatea emateko beste modu bat dira bere ustez. Urrunago joan zen Günter Grass honako baieztapenarekin: "Biziraungo badugu, biziraungo dugu gehienez mitoetan, besterik ez bada, literaturaren laguntzaz"

HALA BAZAN ETA EZ BAZAN...
Grimm anaien ipuinak gaitzetsiak izan ziren urteetan beren gordinkeriagatik. Horregatik haserako istorioak leundu behar izan zituzten. Gerora jakin da gainera, euren ipuinak ez zirela beti alemaniarrak izan. "Txanogorritxo" eta "Bizar Urdin" adibidez, Jeannette Hassenpflug bizilagunak kontatu zizkien. Honen familia frantses hugonotea zen jatorriz. Istorioak Charles Perrault eta beste batzuren liburuetan irakurri zituzten hugonoteek. Perraultek istorio horiek kaleko jendearen tradiziotik bildu zituen. Frantses laborariek kontatutako bertsioetan inoiz entzun diren gertakari krudelenak jazotzen ziren: "Loti Ederra"n, printzipe ezkonduak printzesa bortxatzen du eta honek hainbat seme-alaba izaten ditu esnatu gabe. "Mari Errauskin"en protagonista neskame bihurtzen da aitak berarekin ezkontzera behartu ez dezan. "Hansel eta Gretel"en, heroiak ogro bat engainatzen du, eta honek bere seme-alaben lepoak mozten ditu, erratuta. "Txanogorritxo"k amonaren odola edan eta bere haragia jaten du oharkabean, eta strip-teasea burutzen du otsoarekin ohean sartu aurretik. Amaiera zoriontsurik gabe, ipuina otsoak txanogorritxo jatean bukatzen da

HEZUR ETA HARAGIZKO GRIMM ANAIAK
Bortitzak ziren Jacob eta Wilhelm Grimm. Hala ondorioztatu du askok ipuinak irakurrita. Abertzaleak ere baziren: alemaniar kultur nazioa eratzen lagundu zuten eta azkenean Estatu nazioaren eraikuntzan ere parte hartu zuten. Sei anai-arrebetatik zaharrenak ziren Wilhelm eta Jacob. XVIII. mendeko 80ko hamarkadaren erdialdean jaio ziren Hanaun, urtebeteko aldearekin. Marburgo Unibertsitatean Zuzenbidea ikasi zuten. Bertatik kaleratu zituzten "Zazpien Agiria" sinatzeagatik. Agiriarekin Erregeak indarrean zegoen Konstituzioa deuseztu zuela-eta protesta egin nahi zuten. Jacob gizon txiki eta potoloa zen. Lotsatia berez, mendira pasiatzera joatea baino nahiago zuen "Literaturatik pasiatzea". Wilhelm gonazalea zen eta emakumeek ere gustuko zuten bera. Osasunez ahula, asma eta bihotzeko gaitzak pairatzen zituen. 39 urterekin ezkondu zen txikitako lagun batekin. 1812an argitaratu zuten "Haurtzaroko eta etxeko ipuinak" lehen aldiz. Azken urteetan Alemanezko hiztegi erraldoiari ekin zioten. Bizirik zeuden artean ez zuten hiztegia bukatu, ez euren ipuin bildumen arrakasta gozatu, ezta 1871ko Alemaniar Estatuko sorkuntza ikusi ere


Azkenak
2025-07-30 | Sustatu
Tea app: emakumezkoen online segurtasunerako behar zuen tresna desastre bilakatu da

Tea App edom Tea Dating Advice delakoa ustez emakumeak online sortutako zitetan babesteko sortutako app bat da (edo izan da). Bere funtsa zen emakumezkoek online ligatzeko plataformetan ageri diren gizonezkoak etiketatzea hitzordu edo topaketa txar, susmagarri edo ez... [+]


2025-07-30 | Ahotsa.info
Eskuin muturreko talde sektario batek ‘Nabarro’ren omenaldia oztopatu du Abarzuzan

Eskuin muturreko sekta erlijioso bateko kideek, Deierrin bizi direnek, 1986an erbesteratuen aldeko ekintza batean Hernanin hil zen Fernando Ros Abartzuzako gaztearen omenezko ekitaldiko bidea oztopatu zuten igandean.


Milaka juduk Palestinaren askapenaren alde lan egiteko konpromisoa berretsi dute, “sionismoaren krimenen aurka”

Milaka lagun bildu ziren Vienan ekainaren 13tik 15era, lehen edizioa izan zuen Judu Antisionisten Kongresuan. Hiru egunez eztabaidatu eta hausnartu ostean, ohar bat argitaratu dute Israel palestinarren aurka egiten ari den genozidioaren eta garbiketa etnikoaren aurrean ahotsa... [+]


Uribarrin urperatutako herrietatik bota zituztenak omendu dituzte

Ur azpian utzitako herrietatik joan behar izan ziren 600 pertsonen omenez jarri dute oroigarria urtegiaren begiratokian, "ez ditugu inoiz ahaztuko urperatutako bizitzak", adierazi du Arabako ahaldun nagusiak.


2025-07-29 | Gedar
609 langile kaleratuko dituzte Ezkirozko BSHn

Plantillak baiezkoa eman dio aurreakordioari, eta, printzipioz, urte hau amaitzean itxiko dute fabrika.


Gasteizko lorezainek lau hilabete bete dituzte greban, Jaurlaritza eta Enviser enpresa aurrean manifestazioa eginda

Gasteizko lorezainen grebak lau hilabete bete ditu, langileek salatu dute Enviser enpresak eta Gasteizko Udalak blokeatu dutela auzia, bilera berririk ez dutelako egin uztailaren 7tik. 


Álvaro Uribe Kolonbiako presidente ohia errudun jo dute iruzurra eta eroskeriagatik

2002 eta 2010 artean Kolonbiako presidente izan zenari gutxienez lau eta zortzi urte arteko espetxe zigorra ezarri diezaiokete. Auzitegi Gorena 2018an hasi zen ikertzen Uribe, Ivan Cepeda senatari ezkertiarrak jarritako salaketa batean lekuko ziren hainbat paramilitarri... [+]


Israeldar kolono batek ‘No Other Land’ dokumentala grabatzen lagundu zuen aktibista palestinar bat hil du Zisjordanian

Yinon Levi izeneko kolonoak Odeh Hadalin aktibista hil du Zisjordania hegoaldean. 'No Other Land' dokumentala grabatzen lagundu zuen Hadalin, dokumental onenaren Oscar saria irabazi zuen martxoan. Kolono hiltzailea palestinar lurraldeak okupatzeagatik AEBetako zigor... [+]


2025-07-29 | Mikel Aramendi
Analisia
Kanbodia eta Thailandia, gerra-plantak egiten?

Arma astunekin elkarri erasoka lau egun eman ondoren, baldintzarik gabeko su-etena adostu dute Kanbodiak eta Thailandiak, Malaysiaren bitartekaritzarekin, Kuala Lumpurren egin duten aurrez aurrekoan. Ezingo dute akabera hori ikusi bonbardaketetan, alde batean zein... [+]


Euskal diaspora elkartuko da Boisen, eta jendetsua izatea espero dute

AEBetako Idaho estutako Boise hiriburuan ospatuko dute euskal kultura ezagutarazteko, eta euskal diaspora batzeko. Hainbat ekitaldi egingo dituzte uztailaren 29tik abuztuaren 3ra arte.


Gurasotasun baimena 16 astetik 17ra luzatuko du Espainiako Gobernuak, eta 32 aste gurasobakarrentzat

Astearte honetako gobernu bileran onartuko dute PSOEk eta Sumarrek, akordioa iragarri baitute. Neurria "berehala" ipiniko dela indarrean jakinarazi dute.


Astebeteko liskarren ondoren, Thailandiak eta Kanbodiak su-eten akordio bat sinatu dute

Duela astebete, bien arteko mugan Thailandiako eta Kanbodiako tropak elkarri eraso egiten hasi ziren, Frantziaren kolonizazio aldian jatorria duen gatazka berpiztuta. Bi herrialdeek "berehalako eta baldintzarik gabeko" su-etena ezartzea adostu dute astelehenean, 35... [+]


Zuzenean eta zeharka 434.000 palestinar hil ditu Israelek 2023ko urritik, Gazako biztanleriaren %20, kalkulu baten arabera

The Lancet aldizkari ezagunak iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du Steven Donziger abokatu entzutetsu estatubatuarrak, The Lancet-en formula... [+]


Europa makurrarazi du Trumpek
AEBek Europako produktuei %15eko muga-zergak ipiniko dizkie, eta alderantziz ezer ere ez

Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]


Eguneraketa berriak daude