KARLISMOAREN HISTORIA MUSEO BATERA INGURATUKO DUTE

  • Aspaldiko asmoa egi bilakatuko da aurki. Karlismoaren Museoa atonduko dutenon eta Lizarran. Gure historiaren aro garrantzitsuenetako baten biltoki izango den honetara orduko zutoihal, jantzi eta eskuizkribu andana inguratuko dituzte.

2000ko apirilaren 09an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Istiluak eta zalapartak 1833. urtean hasi ziren. Urte horretan zendu zen Espainiako errege Fernando VII.a eta bere tronua nork hartuko jakinkizun zen. Zenbaitzuk bere anaia Carlos Maria Isidro borbondarra gura zuten, gerora karlistak izanen zirenak alegia. Alta, ez zen horrelakorik gertatu, orduko liberal eta kontserbadoreen arteko tirabiretan erregetzaren jarraipenerako legedia aldarazi baitzuten, Carlos Maria Isidroren nahien kaltetan. Izan ere, handik aitzina zilegi izanen zen emakumezko baten tronuratzea. Carlos kanporat, eta Isabel II.a izanen zuten, bada, Espainiako erregina. Orduan zutitu ziren lehenaldikoz ezpatak eta pistolak, zorroztuz halaber ganibetak; Euskal Herrian eta Katalunian batez ere, kolokan zituzten-eta foruak.
Hargatik, hiru karlistadek marraztuko zuten mende batetik bertzerako jauzia. Santa Kruz apaiza eta Zumalakarregi ibiliko ziren euskal mendietan barrena borroka gordinenenetan. Euskal abertzaletasunak Carlosek zituen zaleen pentsamoldean duela sorburua erraten duenik badago. Eta hau guztia dute, orain, museo baten ingurura biltzeko nahia eta asmoa. Karlismoaren museoa moldatzekotan dabil Nafarroako Gobernua Lizarrako Gobernadorearen Jauregian.


ASPALDIKO ASMOA.

Alderdi Karlistako lehendakari Jose Angel Perez Nievasek argitzen duenez, aspaldiko nahia da museo bat atontzearena. Zentzu honetan, Eusko Jaurlaritzarekin hartueman ezberdinak izan dituzte aurretik eta honen harira hitzarmen berezia sinatu zuten orain lau urte. Honen arabera, Alderdi Karlistak gorderik zituen hainbat zutoihal, jantzi eta bertzelakoak konpontzeko konpromisoa hartu zuen Eusko Jaurlaritzak. "Noski, gure historiaren zatia da karlisten mugimendua, eta zaharkiturik aurkitzen ziren arras hainbat eta hainbat dokumentu eta testigantza". Horrela, Bilboko Museo Etnologikoan daude akordio honen ondorioz berriztaturiko hamaika material, etorkizunean Lizarrako museoaren apalategi eta erakusleihoetan ahokatuko dituztenak. Historiari atxikiz, Lizarrako karriketan galdu zuten lehendabiziko karlistada (1833-1840). "Gora gure Carlos!" leloa tenore haietan oihukatu zuen lehendabizikoa Zegamako Santos Ladron mariskala izan zen, baina hondarrerako mututu behar izan zituzten garrasi eta aldarriak, galdurik baitzuten borroketan aurrenekoa. Bada, karlista askorentzat Lizarra izan zen seaska, eta guda bitarte defenditu beharreko hiria. "Egia badiogu, Lizarra bezain garrantzitsua izan zen Tolosa, Hirugarren Karlistadan borroka latza eman baitzen bertan, 1873an.
Pentsa, horrelako museo baten peskizan, arras egokitzat jotzen genuen Tolosako Aranburu Jauregia. Iratxeko monastegia ere toki apropostzat hartzen genuen. Azkenean, baina, Nafarroako Parlamentuak Nafarroako Gobernuari hala eskatuta, badirudi Lizarran izanen dugula kokaturik museoa. Eta kontentu gaude. Noski, Lizarraldean gori-gorian bizi izan zen karlismoaren mugimendua. Ibilaldi bat emanez gero, Lizarra, Lakar edota Abarzuza inguruan, arrunt erraza da garai haietako munizioa topatzea" dio Jose Angel Perez Nievasek. 600 milioi pezeta inguru (24 milioi libera) ordainduko ditu Nafarroako Gobernuak Gobernadorearen Jauregia eskuratzearren, oraindik Lizarrako Udaletxearena baita. Bere kontura hartuko ditu, gainera, moldaketa guztiak. "Argitu nahi dut, dena den, hau guztia aipatu dutela komunikabide ezberdinetan, eta gobernutik erran zigutela orain dela sei hilabete deituko gintuztela akordioa sinatzeko, gure ardura izanen baitzen dugun materiala museorako lagatzea. Antza, istorioa zerbait moteldu da hauteskundeak zirela-eta. Gure nahia da, noski, lehenbailehen hau martxan jartzea".


MUSEORAKO BITXIKERIAK.

Jakina, etorkizunean atondu nahi duten museorako gauza gehientsuenak egun Alderdi Karlistaren esku daude. Aitzitik, konfiantza badu Perez Nievasek behin erakustokia zutitzen dutelarik hainbat partikular prest egonen dela karlismoarekin lotura duten jabetzak maileguan uzteko, altxorrak Gobernadorearen Jauregian erakusgai paraturik. "Bitxia da baina nire aburuz karlistak izan ziren lehendabizikoak objetu ezberdinak propaganda modura erabiltzen. Orain ohituta gaude zeharo alderdien txiskero, pegatinak eta piniltzeetara. Alabaina, orduko karlisten mugimendua aitzindari izan zen poxpolu kaxak, zigarretak inguratzeko paper-koadernoak edota postalak baliatzen alderdiaren nahiak eta asmoak barreiatzeko". Izan ere, hauetariko postal bat aipatzen du Perez Nievasek museoak izanen dituen bitxikerien artean: "Halaxe da, bai. Hirugarren Karlistadan (1872-1876) Carlos VII.ak erabili uniformea aipa daiteke, hau soinean zuela atera baitzioten erretratua postal baterako. Pirinioko mastin zakurra du oinetara, eta apika hauxe izanen da Carlos VII.aren irudirik ezagunena. Eusko Jaurlaritzarekin sinaturiko hitzarmenari esker, berriztaturik dago jantzia".
Perez Nievasi azpimarragarria iruditzen zaio halaber Ordiziako armarria brodaturik duen zutoihala, horrekin izenpetu baitzituen Carlosek Gipuzkoako foruak. "Gainera, istorio xelebre bat badago honen inguruan. Oihalaren berriztatze lanak hasi zirenean hari-korapiloetan paper zatitxo bat topatu zuten. Oihala brodatzen zutelarik lekuko izanen zen Carlosen hitzak zeuden bertan izkribaturik; Gipuzkoako Foruak errespetatuko zituela hitz ematen zuen bertan. Horrela, hari-korapilo berrietan bigarrenez gorde da eskuizkribua".
Halaber, Beirako printzesak brodaturiko zutoihala du Alderdi Karlistako lehendakariak nabarmentzen: "Izan ere, hauxe erabili zuten hiru karlistadetan. Erran daiteke ekonomikoki gauza hauen guztien balioa ez dela handiegia; alta, historikoki dira garrantzitsuak, eta honexegatik dira gorde beharrekoak". Eta pistolak, monetak, gutunak... Zumalakarregi izan zuten gudaririk prestuena, edota Santa Kruz apaiza. "Baina ez genuen politikari presturik izan, eta hauxe da gure akatsik larriena. Carlos VII.a bera, nahikoa estrainoa zen, dohain berezirik gabekoa eta, zergatik jakin gabe, erakargarritasunik izan ez arren, bera izan zen guztion buru. Ez zaizkigu politikari dohaitsurik inguratu, eta horrelakoa izan da, bada, gure patua".


MUGIMENDURIK ZAHARRENA.

Erran liteke egun politikaren zurrunbiloan dabilen mugimendurik zaharrena dela Alderdi Karlistarena, baina aurki hiltzear dagoena, eta horrexegatik heldu diotela museoari; ozpinaz bustirik dago burutazioa, baina gauza mortuak pilatu ohi dituzte horrelako eraikin aunitzetan. Barreari lotzen zaio Perez Nievas: "Egia diozu, aunitzentzat zerraldo gara jadanik; aunitzek, halaber, zerraldo ikusi nahi gaituzte, aspalditik". Zaharkiturik ez ote dagoen, dena den, Jauna, Aberria, Foruak eta Erregea, lauak aldarrikatzen zituen proklama: "Historiak aitzina egiten du, eta ni ez naiz hau saihesten hasiko. Proklamarena garai bati dagokio.
Gerora, Vatikanoko Kontzilioak sinesmoldeen askatasuna onartu zuen; tenore haietan ez zen kasik errepublikanismorik ezagutzen eta bakoitzak bazuen bere aberria. Karlismoa, bistan da, ezberdina zen Murtzian, Valentzian, Katalunian eta Euskal Herrian. Orain ere hiltzera gaude derrigortuta, baina bertzelako arrazoiak izanen ditugu hiltzeko arrazoi. Foruak ditugu oraindik ere defenditzen. Eta, hau argi eta garbi gelditu dadin, Euskal Herriko historia ezagutu nahi duen edonork Karlismoari ez badio erreparatzen, hankatrabatu, erori eta ez da berriz zutituko".
Are gehiago, euskal abertzaletasunak jatorria karlismoan duela zuhur defendatzen du Perez Nievasek, bertzeak bertze, Sabino Aranaren aitak, Hirugarren Karlistadarako armak erosten ustu zituelako bere sakelak. Aranak berak karlistatzat zuen bere burua, euskal aberria sentitu zuen artio. "'Gora gure foruak!', hauxe egiten zuten karlistek garrasi, eta horixe zen, finean, aberria defendatzea. Baina adar bereko kimuak ez dira inoiz lotzen eta horrela gertatu zen, gertatu da, abertzaleekin eta karlistekin. Tira".
Carlos VII.ak Parisen zegoelarik monetak merkaturatu zituela gogoratzen du Perez Nievasek, eta hauxe manatu zuela: txanponetan idatz zezatela "Viva los fueros!". "Eta espero dezagun, aunitz dagoenez, guztiak erakusteko egonen direla aurki Lizarrako Gobernadorearen Jauregian. Historiak, bederen, merezi du"


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Eguneraketa berriak daude