Mundua zeharkatzeko duzun gogoa aipatu izan duzu sarritan, «Haran eta gailur»en harira. Nora joango zinateke aurten oporretara?
Aukera izanez gero, Estatu Batuetara. Bertan jaioa naiz, kasualitatez, eta 28 urte eta gero joan nintzen, duela bi urte, jaioterria ezagutzera. Oregonen, Californian... egon nintzen, euskaldunak ibili izan diren tokietan. Zerbaitetaz jabetu nintzen: amerikar horiek oso azkarrak direla, beste guztiak izorratzen dituzte baina beroiena oso ondo zaintzen dute. Ekologia aldetik nola zaintzen duten ingurunea, errekak... Jendeari dagokionez, izugarrizko ezustekoa hartu nuen. Ideia egina nuen eta ez zuen inolako zerikusirik bertan aurkitu nuenarekin. Egia da euskaldunen artean egon ginela denbora gehiena, eta hori oso ezberdina da. Aspaldi joandakoak dira, orain jada jendea ez da joaten... Joaten garen apurrak besoak zabal-zabalik hartzen gaituzte.
Han dauden euskaldunek irudi erreala al dute oraingo Euskal Herriaz?
Bai, komunikabide aldetik gu baino aurreratuagoak daude han eta hemen gertatzen den edozer gauza berehala jakiten dute. Denetarik aurkitzen duzu, hala ere, badago hemen oraindik Harrizko Aroan bizi garela pentsatzen duenik.
Somatzen zaie, dena den, zalantzak dituztela beren bizimodua han egin ondoren:. «Asmatuko ote nuen, ez nuen asmatu...?». Horren aurrean eta beren erabakia indartzeko-edo sinetsi nahi dute hemen oraindik oso gaizki bizi garela, hau oso tristea dela bizitzeko...
Zu ez omen zara aktore. Baina kameraren aurrean egoteko ez al da neurri batean aktore izan behar?
Bakoitzak erabaki behar du. Badaude aktorearen rolean sartzen direnak, kameraren aurrean jartzen direnean beste modu batera jokatzen dutenak. Nik lehenengo egunean kameraren aurrean jarri nintzenetik erabaki nuen zeozer egitekotan, naturaltasunez egin behar nuela, hau da, aurkezpenak ahalik eta modu sinpleenean egin behar nituela, ni izanda. Beste erako lanetan agian beharrezkoa izango da aktore izatea, baina nik orain arte egin ditudan mota horretako saioetan ez dut uste bidea hori zenik. Oso zaila da guztiz naturala izatea, baina bestelakoa iruzurra da, naturaltasun prestatua ez baita naturaltasuna.
Ez duzu inoiz aktore lanetan murgiltzeko tentaldirik izan?
Jakinmina izan dut. Mundu honetan sartuz gero, gauza asko frogatzea atsegin izango nuke, gauza asko frogatuz daukazulako aukera gehien atsegin duzuna aukeratzeko. Nahikoa zabala naiz, baina oraingoz ez diot bide horri ekingo.
Ospea eta izar izatea ez dituzu atsegin, baina telebistak ez al dakar hori halabeharrez?
Bai, baimenik eskatu gabe besteen etxean sartzen zaren unetik onartu behar duzu pertsona hori kalean dabilenean ordainez zerbait pagatu behar duzula. Baina nahikoa zorte badugu atsegin dugun munduan lan egitearekin, gainera harrotuta joateko. Ospeak ez dio inorri eskubiderik ematen batzuek hartzen dituzten jarrerak hartzeko.
Zaila izaten da, denok pertsonak garelako, baina askotan egun txar batek besteen aurrean erantzun txar bat ematea ekar dezake eta, ondorioz, norbaitek pentsatzea mozolo edo harro bat zarela.
Baina telebistek ez al dute gero eta gehiago bultzatzen izar-sistema deritzona?
Bai, baina azkenean erabakia norberarena da. Zure esku daukazu era batera edo bestera jokatzea. Ez du balio enpresari errua botatzeak norbait harrotu egiten baldin bada. Askotan horren ondorioz, nahi gabe bada ere, gizartearentzat eredu bilakatzen zara eta horrek nolabait presioa eragiten du. Baina hori pertsonaren izakerarekin lotua dago erabat.
Euskal aktoreek telebistak beren eskubideak errespetatzen ez dituela aldarrikatu dute. Telebistan lanean ari zaretenokin zerikusirik ba al du horrek?
Aktoreen mundua, telebistaren mundua bezala, oso mundu berekoia da. Oso zaila da hemen batasuna lortzea. Askotan, lanak sortzen direnean, ukabilkadak, zangotrabak... denetarik topatzen duzu. Horrelako giro batean, oso zaila da batasuna sortzea. Aktoreen artean zaila dela uste dut, hala ere pozten nau horrelako ekimena sortzeak. Hasiera da, baina diruz josita daudenak eta eskaintzak barra-barra jasotzen dituztenak ez dira horrelakoetan agertuko. Errazagoa da egoera txarrean daudenak batzea eta zarata ateratzea. Tristea da, baina horrela da telebistan.
Dena den, telebistan bakarrik ez, gizartean ere hori gertatzen da, pertsonen artean beste joera bat zegoen lehen. Orain mundu guztia oso berekoi bihurtzen ari da. «Euskalduna» enpresako liskarren garaian 20.000 pertsona ikusten zenituen gurdi berari tiraka. Egun, aldiz, langileak ehundaka kaleratzen ari dira baina inork ez du ezer esaten. Gizartearen arazoa da berekoikeria, gertatzen dena da telebistaren munduan hori basatia dela.
Telebista ereduari helduz, saioen errepikapena egungo programazioaren ezaugarri nabarmena da. Zer eragin izango luke zugan hemendik sei urtera orain grabaturiko zerbait ikusteak?
Batere pozarik ez du ematen. Gogoratzen dut «Hor dago koska» grabatu eta handik bi urtera telebistan ikusi nuela, izugarrizko mutiko aurpegiarekin eta berriro han. Baina merkatua dagoen moduan, dirua gauza batzuetan xahutzen da eta beste orduak betetzeko ez da iristen. Txokea da, baina mundu guztiak onartu behar duena.
Aukera izanez gero behintzat, gauzak ez lirateke errepikatu behar baldin eta arrazoi oso garrantzitsurik ez balego: jendeak eskatu duelako, askok ikusteko aukerarik izan ez dutelako... Zentzu apur batekin egin beharko lirateke errepikaldiak. Egia esan, ez da gauza bera saio osoa errepikatzea edo zati batzuk erabiltzea. Mikel Laskurainek egindako taxiaren irudiek, esaterako, testuinguru ezberdinetan erabilita bazuten zentzurik, nahiz eta berarentzat arazoa bera den. Era horretara duinagoa da.
Zein da bide hori aukeratzeko irizpidea?
Dirua, irizpide ekonomikoa. Telebista komunikabide garestia da, eta dagoen diruarekin gauza asko atera behar dira aurrera. Futbolarekin bakarrik joaten den dirua kontuan izanda, informatiboak egunero egiten, azpiegitura mantentzen... diru asko joaten da. Euskaldunak, azkenean, bi milioi t'erdi besterik ez gara, eta horien zergekin ez dakit zenbat ordaintzen den, baina muga handiak ditugu. Horren aurrean beste aukera ordu gutxiago emititzea da, niretzat logikoena; baina zeozergatik aukeratuko zuten ordu gehiagotan egitea.
Zuk nahi adina baliabide eskura izanez gero, zein litzateke gustura egingo zenukeen saioa?
Magazin adimentsua. Magazina, aukera ematen duelako gauza asko sartzeko, hau da, telebistak erritmoa eskatzen du arreta mantentzeko, eta eduki asko lituzkeen saioa beharko luke; adimentsua, kutrearen aurkakoa litzatekeelako. Hau da, egun egiten diren magazinen beste muturreko zerbait: elkarrizketak egin, baina merezi duen jendearekin eta zer kontatu duenarekin; eta kalera joan behar bada galdetzera, txorakeriak itaundu beharrean eta jendeari adarra jotzera joan beharrean, gauza interesgarriak galdetzea... Ikaragarria da telebista noraino iristen ari den, inteligentziarekin eta pentsatzearekin zerikusia duten gauzak tabu direla dirudi.
Baina audientzia izaten omen da saioak aukeratzeko arrazoia.
Nik ez dut hori sinesten. Ziur naiz gauza bat ongi eta modu duin batean eginez gero arrakasta izan dezakeela. Magazine batean umoreak badu lekua, baina umore adimentsuak, ez kaleko agure gaixo bati adarra jotzearen ondoriozkoak. Burua nekatu behar da eta umorea behar den eran egin, umoregile edo esketxen bitartez. Zoritxarrez hori inposatzen ari da eta denak bukatuko dugu antzerako zeozer egiten ez dagoelako besterik. Argudioa beti bera da, jendeak horrelakoak atsegin dituela, eta automatikoki denak kutrekeriak botatzen dituzte. Baina zergatik ez aproba egin bestelako zerbait egin eta ikusten ez bada atzera botaz? Jendeari aukera eman baino lehen erabakitzen da zer atsegin duen. Tristeena da ez dudala inor ikusten programa adimentsu bat egiteko adorearekin.
Eta zein da zuk egin duzun saiorik adimentsu edo gustagarriena?
Gorka Zufiaurrerekin egin nuen «Berriketa gutxi» saioa. Oso gauza polita, berezia, irten zen, eta egin nuenak merezi zuela sentitu nuen. Bete egin ninduen.
Proiektuak eta ideiak aurrera eramateko, baina, produktorak ez diren bide zuzenik ba al dago telebistara iristeko?
Oso zaila da, lehenago edo beranduago produktora baten iragazkitik pasa behar duzu. Gainera, mundu guztia konturatzen da zeintzuk diren lana duten produktorak eta egitasmo bat aurrera eramateko erarik adimentsuena horien bitartez egitea da. Ni ETBra zuzenean etortzen hasi nintzen eta ahalegindu nintzen, baina konturatu nintzen inor ez nintzela eta produktoren bidetik errazagoa zela.
Herri komunikabideetan, «Arrasate Press»en, hasi zenuen kazetari ibilbidea. Euskarazko herri-komunikabideek etorkizunik badute?
Izugarrizkoa. Egia esan, duela urte batzuk puztu egin zen mugimendu hori, baina orain bere onera etorriko da ziur aski. Nik dakidala, herri komunikabideak sortu diren lekuetan ez dira itxi, atzeraka ez dute egin, beraz, aurrerabide bat izan dela argi dago. Etorkizunean, gainera, telebistak sortuko dira batez ere. Duela bost urte basamortua zen telebistei dagokienez, baina egun dozenaka daude. Eta seguruenik beste dezente sortuko dira gutxinaka.
Herri komunikabideak euskararen tresna edo alderantziz?
Oso mesedegarri izan dira euskararentzako. Txingurri askok izugarrizko lana egin dezakete, elefante batek bota dezakeen horma botatzea ere. Duela urte batzuk liburuak eta aldizkariren bat beste aukerarik ez zegoen euskaraz irakurtzeko. Egun, zorionez, herri komunikabideak hasi eta egunkaria ere etorri da bide beretik, etorkizunean gehiago izango dira, askoz ere irakurle gehiago egongo direlako.
Euskaraz ez die mesederik egingo herri komunikabideei, mugatu egiten duelako. Irizpide ekonomikoaz bakarrik ez genituzke egingo euskarazko komunikabideak. ARGIA esistituko zen, baina «Luz» izena izango luke. «El Diario Vasco»k, oraingoz, halabeharrez «Euskaldunon Egunkaria»k baino gehiago salduko du.
Harrobitzat aipatzen dira herri komunikabideak. Ez dago horretara bakarrik mugatuko diren arriskurik?
Bai, gehiegi azpimarratzen da handik atera diren pertsonak handik atera direla. Niri beti gertatzen zait. Harro nago han egindako lanaz, nire jarrera inoiz ez zen izan han ikasteko nengoela eta aldegingo nuela pentsatzea. «Arrasate Press» sortu genuen garaian oso une erromantikoak izan ziren, emozio handiz egiten genuen lan. Gero erromantikotasun hori galdu egiten da.
Herri komunikabideak herri mugimenduen eta instituzioen artean. Balantza ez al da azkenotara gehiago hurbiltzen ari?
Bai, herri komunikabideak oso positiboak dira, ez dute istiluetara jotzen. Horretan udaletako eta herriko arazoak ez dira azpimarratzen, hurbil dituzulako denak. Egia da dirua instituzioek jartzen dutela, eta horrek bakarrik lotura badakarrela. Baina gero hainbesteko kontrolik ez dago, trukean ez da ezer eskatzen. Arrasaten behintzat horrela izan da. Herri komunikabideak asmo bateratzailearekin sortu ziren, euskaldunak batzeko, eta horrek eragin du irudi positibo hori.
Oporretara bidean, «Haran eta gailur»-eko lanak amaitu ditu. Telebistako programazioaren, lan-molde eta berezitasunen haranetan bidaiatu dugu arrasatearrarekin. Eta herri komunikabideekin gailurra jo dugu.
ARANTXA ERASUN
