Nire jainko ttipia Xalbador nuen, edozer gairi mamia ateratzen zion


1995eko urriaren 01ean
Donibane Lohitzunen egingo dioten omenaldia dela eta, Xanpun mintzo
Nire jainko ttipia Xalbador nuen, edozer gairi mamia ateratzen zion
Manuel Sein,"Xanpun"
Donibane Lohizunen topatu dugu bertsolari urruñarra, igande honetan bertan egin dioten omenaldiaren giroan murgilduta. Bertsolaritzaren eta euskararen mundua izan ditugu kantugai, geu gai-jartzaile.
Urruñan hasi zinen eskolan bertara bizitzera etorri ondoren. Frantsesez?
Beharko! Guk orduan bagenuen erraztasun bat izugarria, ez baikenuen euskara baizik erabiltzen. Merezimendua ematen diot nik gauza horri: Urruñako apaizen eskolan buru Mendiburu zen, euskalduna, eta honek egiten zuen, ikusten zuenez guk frantsesa nolabaitka egiten genuela, frantsesez idatziak zirenak euskarara itzularaztea. Horrela, frantsesa piska bat ikasi genuen eta euskarari behar zuen merezimendu guztia ematen genion.
Noiz eta nola ohartu zinen bertsoak egiteko gauza zinela?
Beti izan dut halango gutizia bat ditxoka, norbaitek zerbait esaten bazuen hari ditxo batekin erantzuteko. Nire erraztasuna hori izan da eta maite dut.
Gero izan dut grazia bat, nire amona bertsolari izugarria zela. Beti prest botatzeko. Denek maite zuten bertsoa nire familian. Ni hamabi-hamahiru urte nituelarik hasi nintzen bertsotan, erdipurdika. Lagun artean aritzen nintzen. Gero, hamabost bat urterekin, Errexilekin, Mattin Ahetzekoarekin aritzen nintzen bertsotan; orduan beraiek ibiltzen baitziren.
Guda izan zenuten hor tartean.
Ez Hegoaldekoentzat bezala gerlari gisa, baina nahiko lanekin. Etxean hogeita bi edo hiru animalia genituen, gero aita erreumak josia hil zen, anaiak gerlan... Hamabi urte nituen orduan eta eskolara noizean behin joaten nintzen.
Gogoratzen al duzu alemanak Urruñan ibili zirenekoa?
Guk behiak kanpora ateratzen genituen, hamabost inguru genituen, baina bagenuen behi bat biziatua, zaldiak ez zituena ikusten ahal. Zaldia sartzen baldin bazen gure eremuetan, lehenbiziko lana hura bidaltzea izaten zen. Egun batean behien zain ginela, etorri ziren hamar bat aleman zalditan, saltoan hesiaren gainetik. Jokatu zen aleman zaldiari gure betizua, tripak aterako zizkiola zirudien. Uste genuen aleman hark animalia hilen zuela, baina ez zuen garbitu.
Orduan mugan joan-etorriak eta ikusiko zenituzten?
Baziren batzuk gizonak ekartzeaz arduratzen zirenak. Behin gauean animaliak sartzera nindoala entzun nituen ahots batzuk sasian, bordan. Hurbildu nintzen, eta entzun nuen ahots bat bortitz-bortitza, esanez: «Hemen badaude belarri batzuk sobera interesatuak daudenak gugatik, konpreniarazi behar zaio ez dela hurbildu behar hona». Frantsesez erran zituen hitzok. Pentsatuko duzu Xanpunek animaliak hartu eta aldegin zuela handik aguro. Une latzak ziren. Hala eta guztiz ere, horrela izan arren harro-harro ibiltzen ginen, jatekorik eta bagenuen.
Hegoaldean ibili izan zara bertsotan zure adineko jendearekin. Espainiako gerrarekin alderatuz gero, hemengo euskaldunak ez ote ziren gehiago frantsestu gerrarekin? Ahulagoa izan zen Ipar Euskal Herrian abertzaletasuna bertsoetan.
Hori horrela izan da hemen, alde honetan. Hala ere, baziren guda garaian euskaldunak alemanen alde zirenak ere. Hala ere, denak gaullistak ziren, nire adineko guztiak dira gaullistak, garai batean itxaropena eman zuen bakarra De Gaulle izan zelako.
Hegoaldean, berriz, sentitu da hango gerlen gora-beheren ondorioa. Familia osoak etorri ziren handik hona. Eta haiekin, berriz, halako berotasun bat hartzen zen, haiek ekartzen baitzuten pairatzen zutena. Guretzat handi egunak izan dira. Guk atxiki dugu anaitasun hori.
Gerla garaian Urruñako gehienak kontrabandoan ibiliak dira.
Beharko! Gipuzkoa eta Nafarroa aldean bazen behar zena, baina hemen ez zen. Ogia ere paperekin. Soldadua nintzelarik ere, 19 urterekin, ogia kartekin hartzen nuen. Janaria ez zen sobera soldaduentzat ere.
Soldadutzaren ondoren, zenbat plaza egiten zenituzten urtean?
Oso gutxi, Donibane Garazin, Kanbon, Baigorrin... Lauzpabost bat joaten ginen: Mattin, Errexil, Xalbador, Hiriarte eta ni. Agurra egiten genuen hasieran, gero beste bertso bat edo bi, eta gero berriz ere agurra.
Eta noiz hasi zinen beste aldera bertsotan joaten?
Berandu xamar. Xalbador zenak eraman nahi izaten ninduen hara. Donostian kantatu nuen lehenengo aldiz Hegoaldean. Txapelketa izan zen Anoetan eta bi azkenak Joxe Agirre eta Xanpun gelditu ginen, 1976 inguruan.
Nik nituen gogoekin, hango herri txiki batean jaio banintz lan gehitxoago egingo nuen. Jendearekin konfiantza hartu behar baituzu, jendea ezagutuz. Eta lana eginez, noski. Hasieran ondo jarduten baduzu bertsotan, hurrengoan huts eginda ere jendeak ulertzen du; gaizki hasiz gero, ordea, kontuz, e!
Hargintzan aritua zara. Urte asko egin al zenituen lan horretan?
Sei zazpi bat urtetan aritu nintzen. Gero udan itsasora joaten ginen, arrantzan, eta neguan berriz hargin. Dena den, hargintzan beti segitu dut piska bat. Ofizioa erakutsi zidana, poliki, Elizalde izan zen, Ziburun. Oso langilea zen, lanean oso ondo zekiena. Hari oso ondo egin behar zitzaion lana, eta horrelako pertsonekin ikasten da lanean. Gero beti jarraitu nuen hargintzan, udan biberoaren lana nuen bitartean.
Donibane eta Ziburuko portua ezagutu zenuen garai hartan.
Izugarria. Frantziako porturik handiena, eta agian Frantzia eta Espainiako handiena. Zenbat mila kilo tona sartzen ziren! Atunez bete-bete egiten zen portu guztia. Kamioiak etorri eta etorri egiten ziren, eta betetzen joaten ziren guztiak. Orain, berriz, zer atun ateratzen da? Gutxi ateratzen da atuna. Arrantza asko gutxitu da azken urteetan.
Iparraldean bertsotan urteko zirkuitua zein izaten zen?
Zuberoan izana naiz, lauzpabost alditan joaten nintzen urtean. Nafarroan Baztan aldean ibiltzen nintzen, Elizondon sei edo zazpi alditan, Erratzun eta inguruetan ere ibili ginen, Mattin eta biok. Iparraldean Donibane Garazin, Donapaleun, Hazparnen... Kanbon ere urtero egiten zen saioa.
Nik txalorik gehiena jaso dudan lekua, hala ere, Bermeo izan zen. Gero bermeotar batzuekin hizketan hasi nintzen eta ez nuen ulertzen; izan ere, bizkaitar oso itxia da. Neure buruari galdetzen nion ea zergatik txalotu ote ninduten, ulertu nindutelako edo niri kuraia emateagatik?
Zuk ez duzu arazorik izan Hegoaldean, gaiak ulertzeko espainola jakin beharra zegoelako?
Alkatek esan zuen hori. Han, hemen bezala, badira hitz batzuk erdaratik datozenak, baina ibili naizen lekuetan Hegoaldean dena euskara garbia zen. Bizkaian izango da, behar bada, espainolezko hitz batzuk ihes egiten diren lekua.
Iparraldean ezagutu dituzu bertsolariak, baina hori gero pittinka gutxituz joan da. Zer pasatu da hor?
Bertsolariak ezagutu ditut: hasieran Xalbador, Mattin eta horiek denak zeuden, gero gu etorri ginen. Orain bada gazterik, baina eman zaie aski kuraia hauei? Gure huts haundiena horixe dugu, publikoa oso gutti dela.
Ostatuaren beharra aipatu duzu bertsotarako. Ostatutan, ordea, frantsesez egiten dute gazteek.
Bertsolaritza zerbaitek galtzen badu euskara eskasiak galduko du. Bertsolariak euskara ondo dakiena behar du izan, hitzerdika esaten da asko bertsoa. Euskara azkarra behar du bertsolariak. Hegoaldeko entzuleak badakite zein den bertso ona eta zein ez. Hori, ordea, oso urria da Iparraldean.
Ez badu buruzagiren batek sentitzen euskara, euskara galdu da. Eta horretarako denen beharra da.
Eta bertso-eskolen lana zein da hor?
Hortik aterako dira bertsolariak, gazte horietatik. Baina hasten direlarik gero sostengua behar dute, behar baitzaie lagundu. Eskola horretatik, besterik ez bada, bertsozaleak aterako dira, nahiz eta bertsolariak ez atera. Horrek salbatuko du bertsolaritza. Eskola batean lehen urratsa egin behar da. Gero, dohaina badu, berak sentituko du eta dohain hori gero landu egin behar du.
Zein bertsolari ikusten duzu egokien ispilu, eredu bezala gazteentzat?
Egaña hedadura handiko bertsolaria da, gainera aldaketa handiak egiten dituena, doinuetan-eta. Gero Lizaso, Lazkao eta horiek denak gazteentzat eredugarri dira.
Zuk nori so egiten zenion hogeita hamar urte zenituenean?
Nire jainko ttipia Xalbador nuen, baita Mattin ere. Mattinek eta Xalbadorrek bazituzten bi dohain, oso aldatuak. Mattini gai serioa emanda ere behar zion hark beti atera zerbait irrigarri. Xalbadorrek, berriz, edozer emanda ere mamia ateratzen zion, gai arina izanda ere. Nik biei irabazi nahi nien beren arloan, Mattinek baino irri gehiago sortu eta Xalbadorrek baino mami gehiago atera.
OSTOLAZA, Joxe Mari
37-41

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaSEIN1
PertsonaiazSEIN1
EgileezOSTOLOZA4Kultura

Azkenak
Faltzesen euskarazko eredua eskatu dute eta Nafarroako Gobernuak ezetza eman du

Hamaika familiak egin dute ikastetxe publikoan D eredura pasatzeko eskaera. Zentroak baiezkoa eman du, baita Udalak ere, baina errefusatu egin du Nafarroako Gobernuak "espazio falta" argudiatuta.


Lehia estu baten ostean, Nawrocki eskuin muturreko hautagaiak irabazi ditu Poloniako presidentetzarako hauteskundeak

Presidentetzarako bozen lehen itzulian bigarren gelditu ostean, hautagai independenteak puntu bateko aldea atera dio Trzaskowski egun gobernuan dagoen alderdi europazaleko hautagaiari. Emaitza ofizialak argitaratu arte ez da argi egon zein izan den bozen irabazlea, bigarren... [+]


Erretzea debekatuko dute haurrak elkartzen diren Ipar Euskal Herriko espazio publikoetan

Debekua uztailak 1ean sartuko da indarrean hainbat espazio publikoetan, hondartzak edo parkeak kasu. Araua errespetatzen ez duten herritarrei 135 euroko isuna jarriko diete.


 


2025-06-02 | Ahotsa.info
Israelgo enpresekin dituen kontratuak bertan behera uzteko eskatu diote Nafarroako Gobernuari

5.000 lagun inguru bildu dira Yala Nafarroak eta BDZk igande honetan Iruñean deitu duten manifestazioan, Israelekin harremanak haustea eskatzeko. Halaber, erregimen sionistarekin edo Israelgo enpresekin interesak eta negozioak mantentzen dituzten Nafarroako enpresen eta... [+]


Israelek 32 lagun hil ditu Gaza hegoaldean, laguntza humanitarioa banatzen ari ziren zentro batean

Israelgo armadako tankeak eta droneak zentrora bertaratzen ari ziren palestinarrei eraso egiten hasi dira, eta 31 lagun hil eta 115 zauritu dituzte. Israelek AEBek proposatutako su-etena onartu ostean, Hamasek zenbait baldintza gehitzea eskatu du: su eten iraunkorra... [+]


2025-06-02 | Jon Torner Zabala
Euskal selekzioa Nazioen Ligan: gertaera “historikoa”, zazpi herrialdeetako pilotariak bildu zain

Abian da zesta-puntako Nazioen Liga. Ekainaren 6ra bitartean, hainbat selekzio arituko da lehian Gernika-Lumoko Jai Alai pilotalekuan, euskal selekzioa tartean. “Historikoa” da hori, txapelketaren antolatzaileek adierazi duten moduan, euskal selekzioak aurrenekoz... [+]


2025-06-02 | ARGIA
Bioterra azoka egingo dute asteburuan Irunen, “bizimodu ekologikoagoa eraikitzeko” topagunea

Ekainaren 6, 7 eta 8an Ficoba produktu eta zerbitzu ekologikoz beteko dute, “jasangarritasunarekiko konpromisoa” dutela ziurtatu duten 117 enpresak. Azokaz gain, egitarau oparoa prestatu dute, eta hainbat tailer eta hitzaldi egongo dira, baita bizikleten bigarren... [+]


Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute ehunka pertsonek Alderdi Ederren

Gernika-Palestina herri ekimenak antolatuta, Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute gaur eguerdian Alderdi Ederren. Gorputzak goitik behera izara zuriz estalita, lurrean etzan dira ehunka lagun, Palestinan egunero bizi duten egoera lazgarriari erreferentzia eginaz.


Txosnak Euskal Herriko ondare inmaterial izendatzeko sinadura bilketa bat abiatu dute

Euskal Herriko hainbat txosna eta jai batzordek deituta, elkarretaratzea egin dute larunbatean Bilboko Miribilla auzoan. Azpimarratu dute txosnak ez direla "edariak zerbitzatzeko barra hutsak", jai herrikoien "bihotza" baizik. Horregatik, Txosnak. Gureak, denonak... [+]


Isil gaitezen, une batez bada ere

Osasun etxeko telefono deiaren itxaronaldian, supermerkatuko korridoreetan, kiroldegiko aldageletan... Isilune izan daitezkeen uneak soinuz betetzen ditugu. Zergatik, zertarako? Isiltasunak urduritzen gaitu? Sor diezazkiguken barne gogoetengatik?

Zortzigarren saioa, eta... [+]


Arrazakeriaren eta pobreziaren aurrean “ardura” hartu eta erreminta berriak garatzera deitu du Gasteiz Anitzak

Dozenaka eragilek babestutako agerraldi jendetsuan, kezka agertu du auzoetan mezu xenofobo eta baztertzaileak indartzen ari direlako herritarren artean. Herrigintzak “zailtasun eta erreminta falta handia” duela uste dute, baina gatazkei elkartasunetik eta saretuz... [+]


10.000 lagun baino gehiago elkartu dira Irunen, osasun zerbitzuan murrizketak salatzeko

Aspaldian Irunen ikusi den manifestaziorik jendetsuenetakoa izan da larunbatekoa, Bidasoako ospitaleko zerbitzuak desegitearen aurka. Besteak beste, larrialdi pediatrikoak, haur eta gazteentzako psikiatria zerbitzua eta urologia ezabatu dituzte, eta agerikoak dira ondorioak... [+]


Correos enpresa publikoko langileak, Axa aseguru pribatuen komertzial bilakatuta

Correosen bidalketa zerbitzuan "kaosa" eta "kolapsoa" nagusi den bitartean, enpresa publikoak Axa aseguru etxearekin akordio bat iragarri berri du. Ekainaren 1erako, Correosek Espainiako Estatu osoan dituen 800 bulegoetan Axaren aseguruak egin ahal izango dituzte... [+]


Eguneraketa berriak daude