«Euskal lurraldetasunaz bost eleberritako lehen urratsa da»

1994ko maiatzaren 29an

Elkarrizketa Itxaro Borda idazleari bere azken liburuari buruz
«Euskal lurraldetasunaz bost eleberritako lehen urratsa da»
Susaren eskutik Itxaro Bordaren azken idazlanak argia ikusi du
Kalean da jadanik Itxaro Bordaren azken eleberria, «Bakean ützi arte» izenburukoa. Amikuzeko idazle emankor hau, oraingoz etengabe idazten dituen poesien kaleratzea alde batera utzirik, lan honekin bost ataletan banatuko duen proiektu erraldoi bati lotzen zaio. Zuberoa eta Nafarroa zeharkatzen duen gasbidearen historia errealean oinarriturik, zubereraren hautu garbia egiten du lanketa berezi eta sakona eskatu dion idazlan honetan.
ARGIA. Zein izan da liburu honen nondik norakoa?
ITXARO BORDA. 1990. eta 1993. urte arteko Zuberoako borroka bat nahi nuen aipatu, gasbidearen aurkakoa, eta horrelako gai bat literaturara igarotzen ez bazen, lur hau burdinazko suge arriskutsu batek zeharkatzen zuela nehor ez zela ohartuko iruditu zait. Ez da salaketa bat, baina esan beharra zegoen.
A. Hautu horrekin batera, zubereraren aldekoa ere azaltzen da lan honetan.
I.B. Euskalkiaren aukera garbia izan da, ez euskara batuaren aurka joateko, nehondik ere ez, lur honetan oraino hizkuntza horretan mintzatzen delako, horren egungo lekukotasun bat da. Izan ere, oso ekoizpen txikia ematen da gaur egun zubereraz idatzirik. Denbora aurrera joan ahala zuberera gero eta gehiago ari da galtzen eta erabiltzeko apustua agertzen da orrialdeotan.
A. Euskalkiaren lanketa berezia igartzen da, hiztegitik hasiz.
I.B. Amikuze eta Zuberoako hitzak usu agertzen dira, ikerketa-lan baten ondorio gisa. Laguntza handia izan dut inguruan hiztegi mailan. Harriturik gelditu naiz pentsatzen bainuen zuberera pastoraletan egokitzen zela bakarrik. Gaurko eleberri batean erabiltzeko hizkuntzaren posibilitateak zein zabalak diren ikusirik, nahikoa aberats da egungo errealitatean kokaturik eleberri bat osoki zubereraz idazteko.
A. Irakurleen aldetik, ez du beldurrik ematen euskalki txiki batean idazteak?
I.B. Arrisku handia da euskalki famatu baina txiki batean idaztea, jende askok beharbada ez baitu eginen indarra irakurtzeko. Baina esperantza dut euskalkiaren mugetatik harat ere irakurria izango dela.
A. Zure idazle-ibilbidean poesia eta hitz-laua nahasirik eman dituzu, eta badirudi beti ere zure bizipenek baldintzatzen dutela idazten duzuna. Non gelditzen da «Bestaldean» liburuaren urruntasuna?
I.B. Hiri handietan biziz gero, hein bateko bakardadean, indibidualismoan murgiltzen zara. Honat etorririk eta bertan hiru urte emanik jada, halako kolektibitate batean sarturik ikusten duzu zeure burua, parte hartzen da bortxaz kasik hemengo bizimoduetan, borroketan... Nabari da sentimendu hori liburuan.
Liburuaren eraikuntza ere ez da autore batena, kolektibitate batena baizik. Hizkuntza mailan lagundu nautenak, informazioa biltzen, eranskinetako agiriak, irratietako saioak... Narratibara jo dut libertate gehiago dudalako poesian baino eta denboran isurtzen den istorio bat kontatzeko hobe da edukiez baliatzeko.
A. Oso autobiografikoa dirudi liburuak, eguneroko bizipenei hertsiki loturik dagoena.
I.B. Hala da, Maule eta Zuberoa nola bizitzen dugun, gure ohizko ingurumena nola osatzen den. Liburuak, bestalde, segida ukanen du bost istoriorekin, hurrengo lauzpabost urteetan, errealitatea eta fikzioa nahasiz. «Bakean ützi arte» eleberrian agertzen den detektibe bera da protagonista jada idatzirik dudan bigarrenean.
A. Zein da zure helburua bost eleberri ezberdineko saila osatzeari ekiterakoan?
I.B. Euskal Herriko lurraldetasuna eta euskararen galera eta berreskurapenerako urratsak jorratuko ditut lanotan. Zuberoan kokatzen den lehenetik Amikuzera noa, bertako euskalkian idatziz. Ondoren Nafarroako Erriberara, eta handik Bilbo edo Arabara. Amaiera Donostian izango da, saihetsetatik erdigunera bilduz.
Lurraldetasuna leku bakoitzean nola sentitzen den aztertuko dut, euskal mediak... lekuan lekuko euskalkia lantzen saiatzen ari naiz alde teorikotik abiatuz.
A. Errealitatea fikzioa eta tradizioarekin bat eginik agertzen da eleberrian zehar.
I.B. Tradizioa osagai bizia da eta hautu konszientea da eginikoa. Dena Berreterretxeren kantoriarekin hasi zen, bertako egoera eta egungoaren artean badelako paralelismorik, orduko borrokek badutelako loturarik gaur egungo gasbidearenarekin: bi partetan banaturik jendea, erroak oraingoan ere oso barne eta ondorio luzekoak izango direnak, eta abar. Tradizioa bai, baina baliatu behar dugu nahi dugun bezala, gure beharren arabera, ez fosilizaturik.
A. Sarreran, idaztea nolabait otoitz egitea dela aipatzen duzu. Zer dela eta baieztapen hori?
I.B. Idazteak hustutze bat suposatzen du, buruan duzun oro isurtzen duzu hor, gogoeta luzeak egin eta gero. Neurri horretan da otoitz baten antzeko eginkizuna, zentzu zabalean ulertua, eta era askotakoa izan daiteke: euskarazkoa, fede modukoa, lurraldetasunarena... Nork bere barnera eta bere herriaren barnera eginiko jauzia.
Ritxi Lizartza
56-57

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakBORDA1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazBORDA1
EgileezLIZARTZA2Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

"Batasun estrategikoa lantzen ari gara Europako Alderdi Komunista sortzeko"

Xabier Letona Biteri

Infiltratutako beste polizia bat atzeman dute Madrilgo hainbat kolektibotan

Gedar

Ja(ki)tea, gertuko ekoizleek hasitako lana borobildu nahi duen sukaldari elkartea

ARGIA

Garaipen gazi-gozoak

Arkaitz Zarraga Azumendi

Batzuen aberastasuna, gehiengoaren miseria, biodibertsitatearena barne

Nagore Zaldua | Eneko B. Otamendi

Tetuán

Iratxe Fresneda

Azkenak

2024-05-06 | Mattin Jauregi | Inaxio Arin | Balerdipeko erleak

Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.

2024-05-06 | Nagore Zaldua

Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]

2024-05-06 | Jakoba Errekondo

Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.

2024-05-06 | Garazi Zabaleta

Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]

2024-05-05 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]

Eguneraketa berriak daude