Bidaiarik luzeena

2021eko uztailaren 23an

Martin Ugalde idazleari elkarrizketa.

Martin Ugalderen nobela berria: "Itzulera baten historia"
Bidaiarik luzeena
Martin Ugalde idazle oparoaren estraineko euskal nobela kaleratzeko prest dute jadanik Elkar-ekoek. Okasio honetarako hogeitabost urtetan bizi izan zuen exilioa hartu du gaitzat, gurasoen hitzetatik soilik Euskal Herria ezagutu eta Venezuelatik bueltan datorren hamar urteko neskatxa baten gertaeretan funtsatu duela kontakizuna.
"Zumaian gela bat eman ziguten lo egiteko. Hurrengo egunean dendora izan zen jarraitzeko. Mundakan bi hilabete egon eta zas!"
exilioa, present beti. Gogoetak burrunban datozkio Martin Ugalderi, ahazten ez den arrangura hori, burmuinean korapiloa, eteten ez den irudia...
"Venezuelan erdal liburuak egin nituen asko, oso gordinak, exilioko jendearen kasu gogorrak gehienak. Zergatih ez nituen euskaraz egin atzerriko gauza gogor horiek? Zergatik ez nituen han bizi-bizian ezagutzen nituen kontuak, nere lagunenak, exiliokoak, nola izan ziren kontatu? Horren ordez kanpokoak hartu nituen beti. Euskaraz ez nuen ardurarik izan honelako gauzak, tristeak eta gogorrak, esateko. Nahigabe jo nuen beste hizkuntza batera, landuago eta errezago zena neretzat. Orain konturatzen naiz euskaraz euskal arazoak bakarrik egin behar ditudala. Hona etorri naizenean euskaraz egin ditut euskal arazoak".
Euskadi ezezagunera itzulia
Kanpora begira jartzen ditut begiak. Hondarribiko itsas-adarraren baretasuna oinpean ikusten dudala Martin Ugalderen hitzak itsasoaz bestaldera naramate, Venezuelara. Bere azken nobela, "Itzulera baten historia", oraindik orain Elkar-en labeetan aurkitzen dena, euskaraz idazten duen lehena, hastera doa:
"Orain dela bi urte Iruñeako Ateneo Saria irabazi nuen, exiliatuen ipuin batez, tankera honetan idazten nuen aurrenekoa bera. Halaxe, saria jasotzera joan eta bazkal ostean geundela esan zidan batek: zergatik ez duzu exilioari buruz nobela idazten? Momentu horretan etorri zitzaidan, eta lehengo kapitulua osatzen du liburu honetan ipuin hark, hasiera da".
Rosa Chacón, Venezuelara joandako exiliatuei herriratzen lagundu zien neskame zahar eta andre sakonaren errealitatea isladatzen du liburuaren lehen ipuin-kapitulu honek, garai bateko militarren golpe sasoiak gogoratuz hainbat euskaldunek hezur-mamitan bizitako gertaera garratzen inguruan tajuturik dagoena.
"Batek asmatzen ditu gauza asko batez ere gertatzen direnak. Neskame hori esaterako egitazkoa da, eta nobelan babesten duen familia horretako gizona ere bai. Pertsonaiak kohesio bat izan dezan hau da biderik errazena. Benetako pertsonai asko daude hor sartuak. Beraiek ez dira konturatzen, e! Sortze lanetan sortu baino gehiago gauzak aldatu egiten dira, idazleari komeni zaion modura, eta hor sentitzen naiz askatasunarekin. Beti ere etikaz jokatuz noski ze nik ere gauzak gogortasunez idazten baditut ere etikaz".
Lehen egunak beraz, Euskal Herriko estanpa buruan eta eremu ezezagun bati aurre egin behar horretan kokatzen du Martin Ugaldek Santurtziko euskaldun familia bat, zeinaren baitan gauzatuko duen kontakizun osoa.
"Zer gauza dira exiliatu baten buruan errepikatzen direnak hango bizimoduan? Hara doana ez da sekula konforme, beti pentsatzen du egun batzuk izango direla, eta hain urruti izaki hilabete batzu, eta asko jota bi urte. Hori denak. Ilusio horrekin joaten dira. Horrek esan nahi du bat geratzen dela bere herriaren argazki batekin, lagunak, etxea, eliza, tabernak... hor geratzen da, eta argazki hori horitzen joaten da, eta askotan ez datiru gero zer. Gauza faltsua da batek gordetzen duena. Ez da gauza bera gertatzen seme alabekin. Han jaioak dira, edo oso txikitan joan dira. Ailagatzen da momentu bat ez dutela ulertzen gurasoek erakusten dien Euskal Herria, faltsua hori ere. Ondorioz batzuk hangoak egiten dira. Beste batzuk, nobelan bezala, semeak hona bidaltzen dituzte gurasoak han geratzen direla dirua egin bitartean".
Gurasoen asmoei jarraikiz seme-alaba zaharrenak Euskal Herrira itzuliko dira "Itzulera baten Historia" honetako segidako pasartean, alabak hartzen duela aurrerantzean gertaeren haria Hari tristea, mingarria. Normalean exilioa tratatu izan den heroikotasun horretatik urruntzen bait da gure protagonista gaztea, hamar-hamaika urtetako neskatxa gaztea –Martin Ugaldek bere semea hona ekarri zuen adinekoa–, Venezuelako giroa, kultura, hizkuntza. jendea ezagutzen hasten den momentuan erabat harrotza zaion beste eremu batetara joan etorrian.
"Berriro bidaltzen dituzte ez dakiten toki batetara. Izugarria da! Familiakoen arteto liskarrak ezagutuko dituzte: aitaren aldeko familia batetik, amaren aldekoa bestetik, frankista bata, abertzalea bestea. Familia guztia munduan zehar zatituta dagoela ezagutuko du gure protagonistak izebak erakusten dizkion fotoak medio. Bestaldera pasako da osaba bat ezagutzera, han beste lehengusu batzuk, haiek frantsesez hitzegiten dute..." haurra hor doa, ulertzen ez duen gauza askoren zurrunbiloan, mundu nahaspilduan. "Hau zer da!" batez adierazten du bere ezinegona gure neskatxak halako batean: "Lehen Eusko Etxean Gora eta Gora Euskadi, Venezuelako eskolan Viva el Bravo Pueblo, Frantzian Marsellesa...",
eta hementxe justu egiten du alto gure Martinek. Ez digu gehiago kontatu nahi nobela,
"ez dut gehiago esango familia horren buelta ze bestela dena galduko du eta argitaratzen denean. Mundu izugarria da, tristea. Batzutan gauzak konpontzen dira:, baina bestetan ezin dira konpondu, ezin dira konpondu! Espero ez diren gauzak ere gertatzen dira: gurasoak azkenez bueltatzen dira... baina isil nadin!".
Ipuinez osatutako nobela
Botza altxatzen du:
"Nik pasa ditut ederrak bai!",
nobelako itzuleraren pare-pareko hainbat istorio bere buruan kolpatzen direla. Orrialdetxo hauetan baino bere historia handia idazten denerako gordetzea nahiago dituenak. Jarrai dezagun liburuarekin beraz.
"Kapitulu bakoitza ipuinak direla iruditzen zait. Hobe dela uste dut, kapitulu osoak, beren dinamika dutenak, eta gero lotura onak, nik hori oso ondo begiratzen dut. Hurrengo nobela ez dut honela idatziko hala ere. Hau lehengoa izan bait da. Buruan daukadan bestea ez da kronologikoa izango, nobela bizia egin nahi nuke, ipuinetan egiten dudan bezala, mugimenduaz, euskara biziaz, esaldi laburrez baliatuz, oraingoan ere honelaxe egin dut".
Hara hemen horren esplikazioa:
"Neri gramatika ez zait sekulan gustatu. Hizkuntza jakin behar da, baina puskatzeko! Eta nik puskatu egiten dut. Estiloa ere latinoamerikanoen eragin handikoa dela uste dut. Puntuatzea da klabea: askotan koma batekin ere borrokatu egiten dut, e! Nik dena han ikasi dut, hogeita bost urtez egon naiz eta. Borroka bizian idazten dut, eta eskerrak aingeru guardakoa dudan nere gauzei azken errepasoa emateko. Ez al dakizu zein den? Xalbador Garmendia".
Itsas-adar bare-barea begi aurrean. Luzez agurtu dugu Martin Ugalde. Aszensorean sartu eta "agur" batez bagoazela besoa luzatu digu: "Etor zaitezte, etor zaitezte! Aitaren kuadroa erakutsi behar dizuet". Etxean sartu gara berriro...
J.J. Petrikorena
Martin Ugaldek ez du exilioaren alde heroikoa kontatu nahi izan, alde tristea baino.
"Orain konturatzen naiz euskaraz euskal arazoak bakarrik idatzi behar ditudala".
44-46

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakUGALDE2
PertsonaiazUGALDE2
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Mikel Garcia Idiakez

Euskararen konplizeak Gasteizen

Cira Crespo

Moja klaratarrek Eliza utzi dute, Urduñako komentua erostea eragotzi dietelako, eta eskuin muturreko sekta batera batu dira

Aiaraldea

Donostiako Herrerako emakumeak harmailetatik kantxara

Ainara Rodil Jaime

ETAren desarmea lagundu zuten bakegileak errudun jo ditu Parisko auzitegiak, baina zigorrik gabe

ARGIA

"Zukak puruki ezabatzen du sexu identitatea eta, hikak, aldiz, eraikitzen"

Miel Anjel Elustondo

Azkenak

2024-05-17 | Urko Aierbe Sarasola | Erria

Lan mundua euskalduntzeko ere Herri Akordioa

Lan munduaren euskalduntzea euskararen normalizazio-prozesuaren erronka nagusietakoa dena diagnostiko partekatua da euskalgintzan eta eragile euskaltzaleon artean. Hamarkadatan belaunaldi berriak euskalduntzen egindako inbertsio guztia (hor ere egiteko asko geratzen dela ahaztu... [+]

2024-05-17 | UEU

37 euskal ikertzailek hartu dute parte Txiotesia7 lehiaketan

37 euskal ikertzailek hartu dute parte asteartean Txiotesia7 lehiaketan. Mastodon eta X/Twitter sare sozialetatik zabaldu zituzten beren ikerketa lanak, euskaraz.

2024-05-17 | Euskalerria irratia | Juan Kruz Lakasta Zubero

Estatuaren indarkeriaren biktimei aitortza ekitaldia eginen die Nafarroako foru gobernuak

Maiatzaren 30ean eginen dute Estatuaren eta eskuin muturraren indarkeriaren biktimen aitortza ekitaldia, Baluarten. Biktima zehatzei egiten zaien molde honetako lehen ekitaldi publikoa izanen da, eta 2019ko legearen babespean gauzatuko da.

2024-05-17 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Gose greban hil da Thailandiako monarkiaren aurkako preso politiko bat

28 urteko Netiporn Sanesangkhom preso politiko thailandiarra hil da asteartean, gose greban 110. egunbete dituenean. Urtarrilean atxilotu zuten eta epaiketarik gabe zeukaten gatibu. Monarkiaren aurkako irainak egin izana egotzi zioten, 2020an eginiko protesta batean parte... [+]

2024-05-17 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe

Nor bere lekutik

Eguneraketa berriak daude