Xebe Peña: "Jaigiro ezin hobea izaten genuen bi aldeen arteko muga hautsiz"


1990ko uztailaren 15ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Xebe Peñari elkarrizketa.

Xebe Peña: "Jaigiro ezin hobea izaten genuen bi aldeen arteko muga hautsiz"
Xebe Peña, 82 urtetako tolosarra ezagun samarra da; 1953an Euskal Herriko lau katedralen arteko bidea oinez egin zuen lau egunetan. Mont Blanc mendian zortzi bider izan da eta Iran, Afrika eta Ameriketako mendietan ere ibilia da. Oraingoan Erronkari eta Baretous bailaren arteko tributoari buruz mintzatu zaigu.
Argia.–Noiz izan zinen lehendabizikoz festa honetan?
Xebe Peña.– Aurten betetzen dira hirurogei urte. Isabako idazkariak akta beteta eramaten zuen, gero agintari eta lekukoek sinatzeko. Hiru testigo izaten ziren, eta urte hartan ni izan nintzen bat. Akta hura gordea daukat; gehiagotan ere izan naiz, 86an azkenengo aldiz, eta Isabako alkateak sinatzeko aukera eman zidan.
A.–Nola jakin zenuen jai hau egiten zela?
X.P.– Mendizale nafarrek ezagutzen zuten ohitura hau, eta baziren han izandako tolosarrak ere, Antxon Bandres Azkue, gero Federazioa eratu zuena... Bestalde, Gaspar Lekunberri mendizale iruñarrak festa honen azalpena egin zuen "Pyrenaica" aldizkarian 1930ean.
A.–Garai haietan nola egiten zen festa hau?
X.P.– Garai haietan ez zegoen karreterarik Isabatik Belagoara eta oinez joan beharra zegoen. Agintariekin batera bezperatik irten ginen Isabatik Arrako bentara. Garai hartan Jazinto Gorriak zaintzen zuen benta, euskaraz hitz batzu bazekizkien. Lo lasto gainean egiten genuen. Urte hartan, jai bezpera tokatu zela eta, Arrako ermitan meza entzun nuen goizeko 3etan. Handik San Martin Harrira bazeuden hiru ordu oinez, eta tributoa goizeko 8etan egiten zen, gerra ondoren eguerdira pasa bazen ere.
A.–Anekdotarik ere izango duzu kontatzeko...
X.P.–Oroitzen naiz 1934ean Ameriketatik euskaldun bat etorri zela, herrian gidari bat hartuta. Festa ondoren, ni Arlas mendia egiteko asmoarekin abiatu nintzen; lainoa zen, eta han topatu nituen biak galduta. Argentinarrak, gidariarekin haserre, "éste hombre debería estar en el fondo del océano" esaten zidan.
A.–Oraingoarekin konparatuz, zerbait desberdin egiten al zen?
X.P.–Bazkaria harripeko zelaian egiten zen, axuria bertan erre eta giro polita sortzen zen. Orduan mendizaleak, herrietako jendea, artzaiak, karabineroak eta gendarmeak biltzen ginen. Kontu kontari eta kantari, ondo pasatzen genuen. Gero bakoitza bere herrira zihoan, alde batera eta bestera, hurrengo urtera arte agurtuz.
A.–Festa hots egin gabe ezagutu al duzu?
X.P.–Ez dakit, gerra denboran urteren batean egin gabe geratu zela esaten da... 36an behintzat egin zen, han nintzen. Inolarrean bueltan lagun batzurekin nentorrela kotxea gelditu eta dokumentazioa eskatu ziguten; harritu egin ginen. Gero jakin genuen Calvo Sotelo hil zutela, eta handik bost egunetara gerra zibila hasi zen.
JOXEMI SAIZAR
59

GaiezGizarteaOspakizunak
PertsonaiazPEÑA2
EgileezSAIZAR2Gizartea

Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Eguneraketa berriak daude