Txuma Lasagabaster: "Debate Literarioan Autokritikarako Ahalmen Gehixeago Behar Da"


1987ko urriaren 11n
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Txuma Lasagabaster, euskal literartur kritikoa
Literatur Kritika Unibertsitarioan Ihardun Ondoren, Inpresionismoari Leiho Bat Zabaldu Beharra Ikusten Du
Txuma Lasagabaster: "Debate Literarioan Autokritikarako Ahalmen Gehixeago Behar Da"
55 urte ditu Txuma Lasagabasterrek, Donostiako EUTG da irakasle, eta azken urteatan euskal literaturaren kritikan dabil jotake. Azken aldian, Mundu Batzarraren barruko Literatur Kongresuan aritu da antolatzaile gisa.
Apaiztu eta gero, urte askotan Euskal Herritik kanpo ibilia dugu, Salamanca, Madril eta Paris ezagutu zituela. 68ko maiatz famatuaren ostean, jaioterrira itzuli zen.
Euskara ikasteko prozesuan etapa oso desberdinak berezten ditu Lasagabasterrek berak. 15 urterekin egin zituen lehenengo saioak, Donostian, Txillardegi ikaskide zuela. Saturrarango Seminarioan sartu berria, klasetan hasi zen, eta Gasteizen izan zen urteetan ere zer edo zer ikasi zuen. Apaizgoa utzi, eta kerrerako azken urtean sentitu zuen euskera ikastearena serioagotan hartzearen beharra, eta gogotik ekin. Garai hartan, bere irakasleak Lukax Dorronsoro eta Jexux Gaztañaga izan ziren.
Donostiako Prim kalean daukan etxean hartu gintuen, Gasteizko Literatur Koogresura abiatu bezperan.
ARGIA.–Nahiko harrigarria gertatzen da zu kritikaren munduan nola murgildu zinen ikustea, batez ere hain beranduagatik. Zer dela eta?
TXUMA LASAGABASTER.–Bai, berandu izan zen, baina batez ere nire euskararekiko parte hartze erabatekoa ere berantiarra izan zelako. Egia esan, nik bizitza guztia pasatu dut euskarazko gramatika bat besapean, baina Donostian finkatu eta EUTGn sartu arte ez nion neure buruari serio planteatu euskara ongi ikastearena. Euskara minimoki menderatzera heldu nintzenean, eta ordurarte literaturako irakaslea izan nintzela kontutan hartuta, nahiko logikoa izan zen ondorengoa. Zergatik narratiba gehien bat? Niri betidanik narratiba gehiago interesatu zaidalako, poesia edo beste jeneroak baino.
A.–Zure hasiera kritika akademiko-unibertsitarioak markatu zuen guztiz. Orain berriz beste bide batzutatik ere abiatu zara.
TX.L.–Bai, nire lehenengo lana uste dut 1978koa dela, eta bertan euskal nobelaren historiari buruz lehenengo sistematizazio-saioa egin nuen. Gero, egia esan, nire irakasle ofizioak guztiz baldintzatu du ondorengo bidea, kritikari dagokionez. Gero, badakizu, herri honetan zerbait esaten baduzu oinarri minimo bat daukana, berehala dogma bihurtzen da eta gauza bera mila tokitan errepikatzen segitu behar duzu urteetan. Horrela ibili naiz gauza beretsuak esaten orain arte. Orain, Literatur Kongresu honetarako prestatu dudan txostenean, orain arteko aportazioak berrikusten saiatzen naiz, presupostu desberdinetatik abiatuz ea zein ondoriotara irits naitekeen ikusiz.
A.–Ikuspegi berri horrek aldaketa handirik ekarriko al du aurrekoarekin alderatuz gero?
TX.L.–Nire ustez, kritika akademikoak (ez hemengoak bakarrik) duen akatsetako bat hauxe da: aurreko gauzak izpiritu kritikorik gabe hartu eta gutxi gora behera errepikatuz joaten dira. Horrek beldur piska bat ematen dit. Unibertsitatean klaseak ematen dituzu, jende batek karrera bukatu eta lehenengo saiotxoak egiten dituenean, mimetismo gehiegi nabaritzen duzu askotan. Niri arrabia handia ematen dit nire ikasleek klaseko lanetan edo publikazioetan esaten dituztenean nirekiko aipamen mimetikoegiak ikusteak. Nik esana da eta beraz ondo dago. Ez dago autokritika askirik, izpiritu kritikorik. Batez ere, kritika akademiko edo unibertsitarioaren aldetik.
Gero eta gehiago zirkulu itxia bihurtzeko arriskua dauka. Ideala izango litzateke unibertsitateko jakituriarekin irakurlegoarengana iristeko moduan gauzak esatea. Badirudi kritika unibertsitarioak jakitunentzat egiten dela, eta irakurlegoaren gehiengoa ahaztu egiten dela. Nire ustez, beste publiko zabalagoa da gehien interesatu behar litzaigukeena.
A.–Ideia edo intuizio horiek nola gauzatuko lirateke praktikan?
TX.L.–Kritika akademikoarekin inflazioaren arriskua dago. Orain, zorionez, gero eta kritika gehiago egiten dira zenbait aldizkaritan, kritika serioak dira, eta ez da hermetismo metodologiko horretan erortzen. Uste dut prentsa edo komunikabideak izan daitezkeela zubia, kritika akademikoegi hori eta publikoaren beharren artean.
A.–Esan daiteke kritika inpresionistarako buelta defendatzen ari zarela?
TX.L.–Ez nuke hainbeste esango. Baina egia da askotan nolabaiteko inpresionismora bueltatzeko beharra sentitzen dudala. Beno, uste dut edozein kritikak ezinbesteko inpresionismo zati bat daukala. Hori bai, kontuz ibili behar da XIX. mendeko inpresionismora ez bueltatzen, kritikoaren subjetibismo hutsa erizpide ez bihurtzen. Beste muturreko arriskua ere badago, noski: kritika disekzio edo "X" izpien ariketa bihurtzea. Inpresionismoa beharrezkoa da, baina oinarrizko ezagupen metodologikoez baliaturik. Beti ere, kontutan hartu behar da zein den kritikaren helburua: literatura irakurleei eskuragarriagoa bihurtu.
A.–Azken hilabeteotan egin diren zenbait kritikak nahiko haserre eta enfrentamendu giroa sortu dute gure artean. Ez al da posible kritika egitea krispaziorik sortu gabe?
TX.L.–Nik baietz uste dut. Gertatzen da baten batek adostasunik gabeko zer edo zer esaten duenean jendeak berehala hura deskalifikatzera edo kondenatzera jotzen duela. Eta batzutan esandakoak hanka sartze nabariak izan daitezke, baina askotan egiten diren afirmazio erradikal horietan sakonetik benetako eta baliozko zerbait egoten da normalean. Balio dezakete ere behin eta berriz errepikatzen ditugun topikoak kolokan jartzeko. Topiko asko etengabe errepikatzen ditugu eta horren poderioz pentsatzen dugu mugiezinak direla. Alde horretatik, uste dut debate literariorako, modestia eta ahalmen autokritiko handixeagoa komeniko litzaigukeela. Bestalde, beldur naiz ere batzutan jarrera kritiko batzu ez ote diren pentsamolde ideologikoek baldintzaturik egoten, eta alde horretatik batzuren erreakzio biszeralak logikoak dira, beraientzat sakratuak diren alderdiak ikutu dizkietenean. Dena dela, gure literaturan orain arte dogma izan diren gauzetaz eztabaida bero eta nahi baduzu, neurrigabeak ongarriak izan daitezke euskal literaturaren barruan argia sortzeko. Horretarako, noski, beharrezkoa da alderdi guztietatik eztabaida lasai batetan parte hartzeko adostasuna egotea.
A.–Zergatik ez dira sortzen kritikoak aldi berean idazle ez direnak?
TX.L.–Ez dakit zergatik izango den zehazki, baina pentsatzen dut literaturaren instituzionalizazio faltagatik izango dela. Halere, ikusten dut euskal literatura bere normalizazio prozesuan etapa berri eta indartsuago batetan sartzen ari dela, inguru sozial eta kultural aldetik instituzionalagoa, nahi baduzu. Horrek lagunduko du kritikoak sortzen. Nahiz eta batzutan kritikook literaturgileen "etsai publiko nagusi"tzat agertu izan, nik uste dut kritikoaren figura, beharrezkoa beharbada ez, baina normala eta onargarria da. Nire ustez, kritikoa irakurle bat da. Aski zait irakurle estatusa jaso ahal izatearekin. Baina irakurlea ez da bakarrik irakurtzen duena, baizik eta ahots ozenez irakurri eta horren adierazpena egiteko gauza dena ere.
A.–Narratibaren egoeraz zein diagnostiko egingo zenuke?
TX.L.–Optimista naizela esango banu, ez nuke egia osoa esango. Pesimista naizela esango banu ere, berdin. Esan nahi dut berezi egin behar dela. Alde batetatik, azken urteotan egia da bizitza narratibo indartsuago eta biziagoa dagoela: gehiago argitaratzen da, gero eta jende gehiago idazten ditu ipuinak, eta aldian behin nolabaiteko garrantzi eta kalitatezko testu batzu kaleratzen dira. Alde horretatik optimista naiz.
Hala eta guztiz ere, ez dut hain garbi ikusten ba ote dugu narratiba batek behar duen oinarri hori: hizkuntza aldetik, tradizio aldetik eta literatur kulturaren aldetik. Alde horretatik, ez naiz hain optimista.
JOSU LANDA
Euskal narratibaren egoeraz alde batetik optimista ageri da Txuma, baina bestaldetik pesimista.
Lasagabasterri betidanik narratiba gehiago interesatu ohi zaio poesia baino.
48-49

GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazLASAGABAST1
EgileezLANDA2Kultura

Azkenak
Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
 


Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]


2025-06-19 | Sustatu
AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Applen lan egiten duen ikertzaile talde batek adimen artifizialaren (AA) esparrurako egindako ikerketa baten emaitza argitaratu dute. Izenburu esanguratsua du: The Illusion of Thinking. Euskaraz, bere izenburu luzean, honela: Pentsatzearen ilusioa: arrazoitzeko ereduen... [+]


Desokupacyl enpresa Donostian dagoela ohartarazi dute

Desokupacyl desokupazio taldeak bideo bat argitaratu zuen atzo sare sozialetan, Luis Nuñez Mané burua eta beste hiru kide Donostian zeudela esanez. Bideoa, Kontxan grabatuta dago, eta “okupatutako” etxeak erostera bultzatzen du bertan Manék:... [+]


Ekialde Erdia
Mundua begira, Israelek eta Iranek elkarri erasotzen jarraitzen dute

Joan den ostiralean Israelek Iran eraso zuenetik, bi herrialdeek bata bestea erasotzen jarraitzen dute. Ali Khamenei Iraneko liderra hilko dutela diote Israeleko agintariek, AEBen parte hartze zuzena eskatzen dute, baina AEBetako lehendakari Donald Trumpek ez du oraindik erabaki... [+]


Langileen eskubideek okerrera jo dute azken hamarkadan, bereziki Europan eta Ameriketan

Nazioarteko Sindikatuen Konfederazioak (ITUC) urtero argitaratzen duen txostenak langileen eta sindikatuen egoera globala gero eta okerragoa dela adierazi du.
 


2025-06-19 | Axier Lopez
Banco Santanderrek armagintzan eta genozidioan duen parte-hartzea salatzeko ekintza egin dute Azpeitian

Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.


Iruñeko eta Gasteizko gertakarien gaineko erantzukizuna aitor dezala eskatu diote Espainiako Gobernuari

78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.


Prostituzioa debekatzeko lege proposamena aurkeztuko du Espainiako Berdintasun ministroak irailean

Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.


BVE talde parapolizialak gutxienez 40 lagun hil zituen 1975 eta 1983 artean, Iñaki Egañaren arabera

Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]


Teresa Zavaleta 
“Euskararen bidez Euskal Herriko egoera politikoa ulertu nuen”

Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]


PSNko idazkariorde Ramón Alzórrizen dimisioak ustelkeria eta krisi politikoa Euskal Herrian kokatu ditu

María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]


Faxismoaren aurka borrokan, munduan zein Euskal Herrian

Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.


Papax Fagoaga, mutil-dantzaria 1970eko hamarkadatik
“Ezin nuen ulertu emakumeok herriko bestetan ezin genuela mutil-dantzetan parte hartu, horregatik hasi nintzen dantzan”

Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]


Aroztegiko Elkartasun Komiteak salatu du bi kidek jazarpenak eta irain matxistak jasan dituztela

Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]


Eguneraketa berriak daude