Txuma Lasagabaster: "Debate Literarioan Autokritikarako Ahalmen Gehixeago Behar Da"


1987ko urriaren 11n
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Txuma Lasagabaster, euskal literartur kritikoa
Literatur Kritika Unibertsitarioan Ihardun Ondoren, Inpresionismoari Leiho Bat Zabaldu Beharra Ikusten Du
Txuma Lasagabaster: "Debate Literarioan Autokritikarako Ahalmen Gehixeago Behar Da"
55 urte ditu Txuma Lasagabasterrek, Donostiako EUTG da irakasle, eta azken urteatan euskal literaturaren kritikan dabil jotake. Azken aldian, Mundu Batzarraren barruko Literatur Kongresuan aritu da antolatzaile gisa.
Apaiztu eta gero, urte askotan Euskal Herritik kanpo ibilia dugu, Salamanca, Madril eta Paris ezagutu zituela. 68ko maiatz famatuaren ostean, jaioterrira itzuli zen.
Euskara ikasteko prozesuan etapa oso desberdinak berezten ditu Lasagabasterrek berak. 15 urterekin egin zituen lehenengo saioak, Donostian, Txillardegi ikaskide zuela. Saturrarango Seminarioan sartu berria, klasetan hasi zen, eta Gasteizen izan zen urteetan ere zer edo zer ikasi zuen. Apaizgoa utzi, eta kerrerako azken urtean sentitu zuen euskera ikastearena serioagotan hartzearen beharra, eta gogotik ekin. Garai hartan, bere irakasleak Lukax Dorronsoro eta Jexux Gaztañaga izan ziren.
Donostiako Prim kalean daukan etxean hartu gintuen, Gasteizko Literatur Koogresura abiatu bezperan.
ARGIA.–Nahiko harrigarria gertatzen da zu kritikaren munduan nola murgildu zinen ikustea, batez ere hain beranduagatik. Zer dela eta?
TXUMA LASAGABASTER.–Bai, berandu izan zen, baina batez ere nire euskararekiko parte hartze erabatekoa ere berantiarra izan zelako. Egia esan, nik bizitza guztia pasatu dut euskarazko gramatika bat besapean, baina Donostian finkatu eta EUTGn sartu arte ez nion neure buruari serio planteatu euskara ongi ikastearena. Euskara minimoki menderatzera heldu nintzenean, eta ordurarte literaturako irakaslea izan nintzela kontutan hartuta, nahiko logikoa izan zen ondorengoa. Zergatik narratiba gehien bat? Niri betidanik narratiba gehiago interesatu zaidalako, poesia edo beste jeneroak baino.
A.–Zure hasiera kritika akademiko-unibertsitarioak markatu zuen guztiz. Orain berriz beste bide batzutatik ere abiatu zara.
TX.L.–Bai, nire lehenengo lana uste dut 1978koa dela, eta bertan euskal nobelaren historiari buruz lehenengo sistematizazio-saioa egin nuen. Gero, egia esan, nire irakasle ofizioak guztiz baldintzatu du ondorengo bidea, kritikari dagokionez. Gero, badakizu, herri honetan zerbait esaten baduzu oinarri minimo bat daukana, berehala dogma bihurtzen da eta gauza bera mila tokitan errepikatzen segitu behar duzu urteetan. Horrela ibili naiz gauza beretsuak esaten orain arte. Orain, Literatur Kongresu honetarako prestatu dudan txostenean, orain arteko aportazioak berrikusten saiatzen naiz, presupostu desberdinetatik abiatuz ea zein ondoriotara irits naitekeen ikusiz.
A.–Ikuspegi berri horrek aldaketa handirik ekarriko al du aurrekoarekin alderatuz gero?
TX.L.–Nire ustez, kritika akademikoak (ez hemengoak bakarrik) duen akatsetako bat hauxe da: aurreko gauzak izpiritu kritikorik gabe hartu eta gutxi gora behera errepikatuz joaten dira. Horrek beldur piska bat ematen dit. Unibertsitatean klaseak ematen dituzu, jende batek karrera bukatu eta lehenengo saiotxoak egiten dituenean, mimetismo gehiegi nabaritzen duzu askotan. Niri arrabia handia ematen dit nire ikasleek klaseko lanetan edo publikazioetan esaten dituztenean nirekiko aipamen mimetikoegiak ikusteak. Nik esana da eta beraz ondo dago. Ez dago autokritika askirik, izpiritu kritikorik. Batez ere, kritika akademiko edo unibertsitarioaren aldetik.
Gero eta gehiago zirkulu itxia bihurtzeko arriskua dauka. Ideala izango litzateke unibertsitateko jakituriarekin irakurlegoarengana iristeko moduan gauzak esatea. Badirudi kritika unibertsitarioak jakitunentzat egiten dela, eta irakurlegoaren gehiengoa ahaztu egiten dela. Nire ustez, beste publiko zabalagoa da gehien interesatu behar litzaigukeena.
A.–Ideia edo intuizio horiek nola gauzatuko lirateke praktikan?
TX.L.–Kritika akademikoarekin inflazioaren arriskua dago. Orain, zorionez, gero eta kritika gehiago egiten dira zenbait aldizkaritan, kritika serioak dira, eta ez da hermetismo metodologiko horretan erortzen. Uste dut prentsa edo komunikabideak izan daitezkeela zubia, kritika akademikoegi hori eta publikoaren beharren artean.
A.–Esan daiteke kritika inpresionistarako buelta defendatzen ari zarela?
TX.L.–Ez nuke hainbeste esango. Baina egia da askotan nolabaiteko inpresionismora bueltatzeko beharra sentitzen dudala. Beno, uste dut edozein kritikak ezinbesteko inpresionismo zati bat daukala. Hori bai, kontuz ibili behar da XIX. mendeko inpresionismora ez bueltatzen, kritikoaren subjetibismo hutsa erizpide ez bihurtzen. Beste muturreko arriskua ere badago, noski: kritika disekzio edo "X" izpien ariketa bihurtzea. Inpresionismoa beharrezkoa da, baina oinarrizko ezagupen metodologikoez baliaturik. Beti ere, kontutan hartu behar da zein den kritikaren helburua: literatura irakurleei eskuragarriagoa bihurtu.
A.–Azken hilabeteotan egin diren zenbait kritikak nahiko haserre eta enfrentamendu giroa sortu dute gure artean. Ez al da posible kritika egitea krispaziorik sortu gabe?
TX.L.–Nik baietz uste dut. Gertatzen da baten batek adostasunik gabeko zer edo zer esaten duenean jendeak berehala hura deskalifikatzera edo kondenatzera jotzen duela. Eta batzutan esandakoak hanka sartze nabariak izan daitezke, baina askotan egiten diren afirmazio erradikal horietan sakonetik benetako eta baliozko zerbait egoten da normalean. Balio dezakete ere behin eta berriz errepikatzen ditugun topikoak kolokan jartzeko. Topiko asko etengabe errepikatzen ditugu eta horren poderioz pentsatzen dugu mugiezinak direla. Alde horretatik, uste dut debate literariorako, modestia eta ahalmen autokritiko handixeagoa komeniko litzaigukeela. Bestalde, beldur naiz ere batzutan jarrera kritiko batzu ez ote diren pentsamolde ideologikoek baldintzaturik egoten, eta alde horretatik batzuren erreakzio biszeralak logikoak dira, beraientzat sakratuak diren alderdiak ikutu dizkietenean. Dena dela, gure literaturan orain arte dogma izan diren gauzetaz eztabaida bero eta nahi baduzu, neurrigabeak ongarriak izan daitezke euskal literaturaren barruan argia sortzeko. Horretarako, noski, beharrezkoa da alderdi guztietatik eztabaida lasai batetan parte hartzeko adostasuna egotea.
A.–Zergatik ez dira sortzen kritikoak aldi berean idazle ez direnak?
TX.L.–Ez dakit zergatik izango den zehazki, baina pentsatzen dut literaturaren instituzionalizazio faltagatik izango dela. Halere, ikusten dut euskal literatura bere normalizazio prozesuan etapa berri eta indartsuago batetan sartzen ari dela, inguru sozial eta kultural aldetik instituzionalagoa, nahi baduzu. Horrek lagunduko du kritikoak sortzen. Nahiz eta batzutan kritikook literaturgileen "etsai publiko nagusi"tzat agertu izan, nik uste dut kritikoaren figura, beharrezkoa beharbada ez, baina normala eta onargarria da. Nire ustez, kritikoa irakurle bat da. Aski zait irakurle estatusa jaso ahal izatearekin. Baina irakurlea ez da bakarrik irakurtzen duena, baizik eta ahots ozenez irakurri eta horren adierazpena egiteko gauza dena ere.
A.–Narratibaren egoeraz zein diagnostiko egingo zenuke?
TX.L.–Optimista naizela esango banu, ez nuke egia osoa esango. Pesimista naizela esango banu ere, berdin. Esan nahi dut berezi egin behar dela. Alde batetatik, azken urteotan egia da bizitza narratibo indartsuago eta biziagoa dagoela: gehiago argitaratzen da, gero eta jende gehiago idazten ditu ipuinak, eta aldian behin nolabaiteko garrantzi eta kalitatezko testu batzu kaleratzen dira. Alde horretatik optimista naiz.
Hala eta guztiz ere, ez dut hain garbi ikusten ba ote dugu narratiba batek behar duen oinarri hori: hizkuntza aldetik, tradizio aldetik eta literatur kulturaren aldetik. Alde horretatik, ez naiz hain optimista.
JOSU LANDA
Euskal narratibaren egoeraz alde batetik optimista ageri da Txuma, baina bestaldetik pesimista.
Lasagabasterri betidanik narratiba gehiago interesatu ohi zaio poesia baino.
48-49

GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazLASAGABAST1
EgileezLANDA2Kultura

Azkenak
Udazken beroa Frantzian?

2025ean hazkunde ekonomiko txikia (%0,6) ez da gai izango langabezia-tasak %8ko muga gainditzea saihesteko; Zor Publikoak bi bilioi euro (BPGren %115) gainditzen ditu EK-k ezarritako %60aren oso gainetik, eta Gastu Publikoak estratosferan jarraitzen du.

Horri gehitu behar... [+]


2025-08-28 | Jon Aleman Astitz
Supremazismo espainiarren “kontsentsu linguistikoa”

Eskubide linguistikoen ikuspegi integratzaile baten eskaintza dugu gaurkoa.

Espainiako supremazismo linguistikoa osasuntsu eta bizkor ageri zaigu, “hooligan” samalda anitz baten babesaz eta komunikabide indartsuez sustatua. Azken aurreko lagina Santi Martinezena... [+]


2025-08-28 | Iñaki Lasa Nuin
Gure jaiak

Euskal Herri osoan —beste herrialdeetan bezalatsu— jairik ez da falta. Negu giroan ere asko badira ospatzen direnak, uda-garaian ez da festa gabeko egunik. Egun-argi luzeak eta gau epelak jendea etxe zuloetatik kanpora, kalera ateratzeko aproposak dira eta jai giroan... [+]


2025-08-28 | LAB sindikatua
38 urteko garraiolari bat hil da Erriberrin

LABek jakin ahal izan duenez, Iruñeko garraiolari bat hil da asteazken goizaldean Erriberrin, lanerako zerabilen kamioia bidetik atera eta irauli ostean.


Polizia “talde zaurgarri”?

Azken asteetan bolo-bolo dabil Poliziaren eta, zehatzago esanda, Ertzaintzaren gaineko eztabaida. Tamalez, eztabaida piztearen arrazoia ez dira horiek Euskal Herri Langilearen kontra erabiltzen dituzten biolentzia eta jazarpen sistematikoa. Horren ordez, Ertzaintzaren eta bere... [+]


2025-08-28 | UEU
Ikerketa-proiektuen II. deialdia egin dute UEUk eta BadaLab-ek

UEUk eta BadaLabek ikertzaile gazteei zuzendutako diziplinarteko ikerketa-proiektuen II. deialdia egin dute. Honen helburuak dira ikertzaile euskaldun gazteen arteko harremanak sendotzea eta ezagutza-arlo ezberdinetako ikertzaileak elkarlanean aritzea. Irailaren 22ra arte... [+]


2025-08-28 | Euskal Irratiak
Maiten Chohobigarat:
“Beharbada menopausia gehiago aipatu beharko genuke, aterabideak badirelako”

Baionako ospitalean unitate berritzaile bat ideki da: kardio-ginekologia unitatea, menopausian diren emazteei zuzendua. Gai hau, askotan tabu edo bazterrean utzia, osasun arazoak eragin ditzake bizitzako etapa horretan.


Hainbat ekintzailek bidea moztu diote Israel-Premier Tech txirrindularitza taldeari Espainiako Itzulian, Gazako genozidioarengatik

Hainbat lagun errepidera atera dira Palestinako banderak eta Gazako genozidioaren aurkako mezuak eskuan, eta Israelgo taldeko txirrindularien taldekako asteazkeneko erlojupekoa oztopatu dute. Etaparen ondoren argitaratutako ohar batean, taldeak manifestarien "ekintza... [+]


Estefi Etxebeste
“Mentalki ongi prestatzea dirudiena baino garrantzitsuagoa da harri-jasotzean”

Abuztuaren 9an errekor berria ezarri zuen Estefi Etxebestek (Ituren, Nafarroa, 2002) Sunbillako Ramon Latasa pilotalekuan. 100 kiloko harria 59 aldiz goratu zuen, eta 2014an Idoia Etxeberriak ezarritako 56 altxaldiak gailendu.


Gabriel Aresti omentzen arteak bateratuz

LAIDA ikerketa taldeak Bermeoko Arrantzaleen museoan abuztuaren 28 eta 29 antolatutako ikastaroan egingo duen hitzaldiaren sintesia da Arestiren ekarpen artistikoa nabarmentzea.


2025-08-27 | Patxi Azparren
Askapen prozesu heterokroniko, poliedriko eta “kuantikoa”

Artikulu honek badu testuinguru bat lerroburuaren gainetik, Hernaniko Udalean Kontxita Beitiak aurkeztutako Euskal Euskal Errepublikaren aldeko mozioa onartu ez izana. Harira!

Prozesu heterokronikoa

Kultura judeokristau, musulmana eta platonismoaren ustez, denbora aurrera... [+]


Kilate askoko abesbatza

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Le Concert des Nations. La capella Nacional de Catalunya.
Zuzendaria: Jordi Savall.
Abesbatzaren prestaketa: Lluís Vilamajó.
Egitaraua: Mendelssohnen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]


Denge eta chikungunya kasuak ugaritu dira Europan, klima aldaketak eraginda

Abuztuan chikungunya infekzio kasu bat atzeman dute Hendaian. Bero boladek, tenperaturaren igoerak eta eremu tropikaletara egindako bidaiek areagotu dituzte kasuak.


Eskola-itzuleran 400-500 euro artean gastatuko dute Hego Euskal Herriko etxeek, inkesten arabera

Testuliburuen mailegutza, berrerabilera edota bigarren eskuko azokak ugaritu badira ere, ikasmaterialak gastua izaten jarraitzen du etxe askotan, dirulaguntzak dirulaguntza. Eskola-itzulerak batez beste 400 eta 500 euro arteko gastua ekarriko du Hego Euskal Herriko etxeetan,... [+]


Muruzabal eta Zarrakaztelu suteengatik hondamendi eremu izendatu ditu Espainiako Gobernuak

Izendapenak ahalbidetuko du kalte ordainak ordaintzeko prozesuak hastea. Bi suteetan 500 hektarea baino gehiago erre dira.


Eguneraketa berriak daude