Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Ecuadorren isiolari dagoen Manuel Estonbari elkarrizketa
"Los Rios"-ko Mixiolari Euskaldunak
-Igaz, oporraldi ederra pasa ni zuen Euskalerrian. Baita emengo berri pranko eman ere. Batek baño geyagok esan zidan, orduan; ea zergatik ez diguzute andik idazten Sarrigo entzun nai genituzke orrelako berri. Eta nik, bayetz, idatziko nizuela, eta sarri gañera, agindu nizuen. Ezta ori orren errax, bañan.
–Zergatik ez, bada?
–Ba... Batetik aukera gutxi degulako. Ta bestetik, euskeran ez ga biltzalako orren ondo; gutxi erabiltzen baitegu, atzeratu 'egin gera orra..., gure pekatua.
–Zenbat zerate danak?
–Eun baño geyago, guztiz. Oyek, Euskalerritik, azkenengo amasei urte oetan irten geran apaiz misiolari. Ta emen, Ecuador'ren gabiltzanak ia erdiak.
–Ta nolako dira orko parajeak.
–Ba... nola esan? Ecuadorrek izugarrizko mendiak ditu. Aralar añako lau edo bost dira, emengo Andes'ko mendiak. Ayen arteko ibarretan bizi diran jendeak onak eta kristau zintzoak dira. Bertako giroa ere derra: ez otz ez bero, betiko udaberri epela.
–Ez dezute, orduan, txantxetako bizi-modua?
–Ez, gu ez gera or bizi.
–Nun, bada?
–Itsas-aldeko zabaldietan. "Los Rios"ko lurralde bera, Euskalerri osoa añakoa, dana xabal-xabal dezute.
–Ta orko giroa?
–Txarra, moteil? Kixkalgarria Bart, neguan baigande, sekulado euri-jasak egin zitun, tximist eta trumoi ikaragarriekin naasita. Goitzaldean, zerna argi-argi zegoan, eta goyetan, eguzki kixkalgarria. Eguzkiaren argitan, beko putzuak bli-bli zeuden, eta, su ganeko eltzetatik bezela'ke urdinezko lurruna zeriten. Zeriten ez... oraindik, ere darite Ta ementxe nanzute ni, makutsik, izardi patsetan, ur-irriyuan, arnasestuka, zuei ezer ezin asmaturik...
–Eta orrela al da beti?
–Udaran ez du euririk egiten. Orduan ez baita bertan iñungo arripuntarik, dana auts biurtzen da. Kana erdiko autsa bai, bide guzietan. Ibayak, ala ere, ur-larri eldu dira, goiko mendietako euri-jasaz aundituak. Ala, bertara etzanda, zangazanga edateko gogoak ematen digu. Etzazala, bañan, Jaungoikoaren izenean, orrelakorik egin...
–Zer bada?
–Ur-joera ori-oriak dituzu... Oyetan edan gabe ere, naiko tripetako miñak izan ditugu, ameba xomorro arrayo oyek dirala ta...
–Ta lurraldea ere oria al da?
–Lurra ez. Lurra berdea dezu, muskerra baño berdeagoa. Kakao, banano, arroza ta belarra. Artan etzanda jarrita egotea ere gogoak ematen digu maiz. Au komeriya... Ezin degu au ere...
–Ezta ere... ?
–Ezta ere. Belarretan, uretan baño xomorro geyago dabiltza: txingurri ta milla erako xomorro nekagarriak. Txingurriak danetan okerrenak. Ba-dira oyetan, "quitacalzones" deritzanak. Emandako izen orrek adierzaten du ondoen, nolakoak diran. Bein gorputzean sartu ezkero, ez dira orren kendu erraxak Alkandora ta galtzak kendu bear dituzu, bereala. Bustialdi eder bat artu, ta bostelako soñekoak jantzi. Ez dezu, bestelakoan, ayen zimikoekin, egun guztian borutuko.
–Zuek ere mutillak zerate, ba. Goiko lurralde eder ayek utzitabeko inpernu ortan sartuko zerate ba?
–Goiko lur eder oyetan, eztago apaizen bearrik ordea.
–Ta bean ez al dago apaizik?
–Ez apaizik, ez kristaurik. Ixo, ixo. .. Geyegi esan det eta. "Los Rios"en bi edo iru apaiz zeuden, bakarrik.
–Ta zenbat gizakientzati
–Ba... iya irureun milla gizakientzako.
–Ez al da, ba, bertan apaizik egiten ?
–Ba, bertakoek diotenez, kakolurrak eta apaiz-lurrak apartak dira; ez dita bat etortzen. Aurreko apaiz oyek ere, kanpokoak ziran. Ezta entzun, sekulan bertako apaizik izan danik.
–Ta jendea?...
–Azal ederreko ta barru uzteleko sagarren antzekoak. Itxura' kristauak, eta barretik basatiak.
–Ez al dute feferik?
–Federik, bai. Ta galanta. Nola alako fedea, bañan. Milla sorginkeriekin naasitako fedea.
–Ezta ori arritzeko gauza. Emen ere, ageri dira, noizik beinka, sorginkeri pranko.
–Bai, ezta ori, batere arritzeko gauzik. Lareun urte, urte gutxi dira erri bateri bestelako oiturak emateko. Ezta ori okerrena, bañan.
–Bai, al degu besterik ?
–Batayoak, ur bedeinkatua, tá iñungo siñu guztiak oso maite dituzte. Oyek ager-erazi ta eskatzen dizkiguten onbide ta egite onak ukatzen dituzte. Ukatu, ukatu ez bañan, Beuren bizibidea, oyetik oso aparta dabil.
–Aldrebesak, orduan;
–Olako zerbait, bai. Orretaz gañera, buru ta ekin gabeko gizonak ba-dituzu, oso biotz onekoak dira, biotz-on eta xamurrekoak Ayen biotza irabazten badezu, laister zera bertako jaun ta jabe.
–Ta okerrak derizkiozu?
–Gezurti purrakatuak dira, koldarrak eta lizunak.
–Aibeste ?
–Ezta ori arritzekorik. `Bururik ez duan gizonak, txapelik ez´, dio gure esaera zar batek. Eta ok ez bai-dute bururik, bai bañan, naiko irudiemen, biotz-ondo ta sentzumen, ortik bera dijoaz errex sentzumen-keri ta lizunkeri guzietara
–Ta gezurti ere bai?
–Zeintzu dira gezurti, gurean?
–Andrak eta umeak.
–Bai al dakizu zergatik ?
–Nik ez.
–Ba., gizonen bildurrez. Ayer, menpean bizi bai-dira, ayen asarrean bildur dira.
–Zuenean danak ume ta andrea dira, ba?
–Ez, bañan, danak ume-tankera dute. Españarren zigorrak danak kikilduta utzi zituzten; ta gezurti ta zuri biurtu zizkizun ayen aurrean, beuren buruak ondo gorde nayean.
–Ta nolako bizimodua daramate?
–Nekazaringoan bizi dira geyenak. Kakao, kafe, banano ta arroza ereintzen dizute, batez ere. Belar anndia moztu, bertan xulo txiki bat egin, sartu bereala azi-burna ta naikoa dizute ori, berebiziko ale-aldia jasotzeko. Lan errex orrek alperrak egiten ditu bertako gizonak.
–Bizimodu ederra, orduan?
-Bai zera. Ez bait dira beren lurren jabe. Jauntxokeri asko dago bertan, ta onek ondatzen ditu guztiak.
-Gaizki bizi dira orduan?
-Ez dute, ez, bizitzeko gauz aundien bearrik. Ala ta guztiz ere, gaizki bizi zaizkizu. Guk, gure umetan, atarian egiten genituen kañaberazko txabolen antzeko etxeak dituzte askok bizitzeko. Jan berriz... Eskukada bat arroza eta platano bi erreak. Edan, bai, edan erruz egiten dute.
-Jakiña... egiten dun bero orrekin...
-Ez da ori. Bixigarria edaten dizute. Munduan den edari bixigarrienetatik.
-Bai ote?
-Bai, bai. Moskorti galantak dira. Neroni ere arrituta nengoen, asieran. Galde oneri, galde orreri, asmatu nizuen, azkenean, zergatik zan guztia: beroak eta eltxo nekagarriak erabat auldu eta moteltzen dizkie gorputzeko indar guztiak. Olakoetan, xuxpergarri ta zerbait bixigarri bat esaktzen du birrindutako gorputz gaixoak.
-Etzerate, orduan, gizagaxo oyek, txantxetarako tokitara joan...
-Oyek ere Jainkoaren semeak dituzu, ta norbaitek joana beharra zun. "Gu emen goxo-goxo ta besteak or konpon"... ezta ori jaunaren legea, gero...
–Zerbait iritxi al dezute, ba?
–Errementeriak jo ta jo, zerbait egiten dizu ta, guk ere lan da lan zerbait iritxi degu.
–Etzan, bada, errex izango?
–Errex edo gaitz, asko aurreratu dizute ango erri gaxo oyek. Aurrenik, arotz eta irentzero biurtu ta giñan danak. Kañaberazko elizak bota, ta arri ta burnizko beste eder ta aundiagoak egin genitun. Berebat ere eskola ta apaiz-etxe berriak ere egin bear izan genitun.
–Ta jatekoa?
–Orixe ere ba-zan ederra. Egun batean, bat ez beste mixiolari guziak gaxotu ziran. Tifus, paludismo, anemia, amebak... ba ditu bai, mixiolariak kristauak baño etsai okerragorik. Orregatik, orko mutil, baita mojatxoek ere ekarri bear izan genitun. Oyei esker, orain obeto gabiltza.
–Ta ari al da zuzentzen jendea?
–Bai, bai... Nere erri ontan ez omen ziran berrogei kristau e;izaratuko; ta orain bost millatik pasako dira. Leen, iru edo lau ezkontza izango ziran urte guziaren buruan ta orain eunetik gora. Eunka ere Jauna artzen dute; ta gutxi, oso gutxi ilko zaizki alboko apaizik gabe.
–Arraye-arrayea . Ta okerrak dirala esaten zenun zuk?
–Oker-okerrak, ez. Gaxoak bakarrik .. Utzi zazu, gurean ere, erri bat, luzaroan, apaizik gabe; ta gauz politak ikusi bearrean eg,ongo ziñan, noski.
–Bai, bai. . Januari naiko eskerrak eman bearrean gaude.
–Bai, noski... Eskerrak eman bearrean; eta bestei lagundu bearrean.
Aita Manuel Estonda "Los Rios"en mixiolari
Ona emen Estonba'tar Manuel' apiz jauna ta Iran'go semea. Len Donostia'ko Apaizgaitegiko Irakasle izana ta orain Los RIOS'etako Mixiolari deguna. Euskal idazle bezela ere, eman zigun bere erakutsia IZARTXO izeneko liborna sortuaz. Goiko argazki onetan, El Oro'ko trenaren zai dago Matxola'ra Joateko asmotan.
10
GaiezGizarteaErlijioaEliza katolApaizak
PertsonaiazESTONBA1
