K. Lzagirre: "Idazten Zekien Kultur Ministro Bakarrra Izan Da"

2021eko uztailaren 27an

Telesforo De Monzonen Idazlan Guztiak Argitarat "Jaizkibel"Ek
K. Lzagirre: "Idazten Zekien Kultur Ministro Bakarrra Izan Da"
Telesforo de Monzon, azken urteatan Euskal Herriak eman duen pertsona interesanteenetako bat izan dela gutxik eztabaidatuko dute gaur egun Euskal Herrian. Denon historia esplikatzeko elementu paregabeaz gainera, XX gizaldiko gure herriaren lekuko aparta izan dugu. Gure herriaren bizia barne barnetik bizi izan eta egiten ere salatu zena, Koldo Izagirre, bere idazlan guztien bilduma egin duenak esaten digun bezala, "sekula baino Jelkideago" hil zen arte. Abertzale bere barne sustrai sakonenean, abertzaletasunaren bi belaunaldi desberdinen zubi izatea lortu zuena ezagutzea, behar beharrezkoa zaio abertzaleari eta gure herriaren azken urte hauotako katramilak ulertu nahi dituen edonori.
Lan mardula Koldo Izagirre euskal idazleak oraingo honetan hartu eta burutu berri duena. Orain dela bi urte hasi eta gaur arte Monzonen bizitzan murgildu eta bere idatzi, mitin, poema eta antzerki guztiak bildu dizkigu Koldok. Eta lan guztia osatzen duten sei tomoetatik lehenengo hirurak imprentak bukatzear dituenean, eta dagoeneko eskaintza zabaltzen hasia denean, beregana jo dugu, ARGIAren irakurleak lan eskerga honen berri izan dezan.
ARGIA.– Nola okurritu zitzaizun Monzon-en lanen bilduma hau ateratzea?
Koldo Izagirre.–Bestetako galdera bat egingo nuke nik. Nolatan ez da orain arte Monzonen lanen bilduma argitaratu? Baina noski, galdera hori beste zenbaiti egin beharko litzaioke.
A.–Beti ere garrantzizkoago delarik gizon-politikoa gizon-artistikoa baino?
K.I.–Frase bezala esan daiteke «Es uno de los pocos ministros de cultura que he conocido que sepa escribir». Praktikamentean herri honetan idazlen jakin izan duen kultur ministro bakarra. Leizaola kultur ministroa izan zen, eta ez daki idazlen, ez euskaraz eta ez erdaraz. Telesforok, hitzegiteaz gain idazten ere bazekien.
A.–Noiz izan zen kultur ministro?
K.I.–Exilioan izan zen eta izugarrizko lana desarroilatu zuen Euskaltzaleen Biltzarrean eta bertsolariak antolatzen bestaldean... Oso lan inportantea egin zuen. Hor hasi zen "Alderdi"n euskaraz idazten, antzerki lanak egiten, poemak... Nik uste dut bokazioz ere kultura gizona zela. Noizpait esan izan duela uste dut beretzat politika sakrifizio bat bezala zela, berari idaztea eta gehiago gustatzen zitzaizkiola baina... Hori lojikoa da. Kultura gizona ez zen gerora egin. Ez zen eskapismo bat izan; ez eta gutxiagorik ere. Bera Bergaran politika publikoan azaldu zenean zinegotzi bezala, ardura handia izan zuen eskolarekin Eskola primariako batzordekoa zen. Bergarako eskoletan euskara sartzeko plan bat ere aurkeztu zuen. Beti oso kezkatua izan da bai euskaraz eta bai hezkuntzaz. Bere bokazioa aberria da. Bere bizitza osoa eskaini du. Dena egon da Euskal Herriaren ideal horren funtzioan.
A.– Nolabait jelkidismo eta etismoaren arteko zubia?
K.I. Bai. Eta gainera bere iturburuak ukatu gabe. Berak beti katolikoa dela esango du baina oso gizon tolerantea... Bai bere bizitzan. bai bere obran eboluzio handi bat ikusten da. Bai eta hizkuntzan ere. Euskara batua sortu zenez geroztik euskara batuan idatzi du. Oso euskara batua elegantean gainera. Azkenengo gerra karlistan hemendik ihes egindako liberalekin gertatzen zen bezala, Iturriaga eta beste zenbaitekin gipuzkera aberastu bat erabiltzen zuten, bestaldean ibilitako jiroak eta sartuaz... Monzonek ere berdin. Bergara inguruko bizkaitar kutsu hori eta gainera bestaldekoa jaso zuen bere euskarak. Bere euskara Euskal Herriaren sintesis bat zen.
A.–Zer da jaso duzuena liburuan?
K.I.–Hitzak eta idatziak. Publikatutako guztia. Ineditoren bat ere izango da.
Bizitza publikoan nola agertzen den ikusi dugu: aurrena zinegotzi bezala. gero Gipuzko Buru Batzarrean, gero parlamentari, tarte horretan, 1931-36 mitinetan, eta gainera mitinetan euskaraz oso gogor egin zuen bakarrenetakoa... Beste gauza bat ere probokatu zuen: prentsa nazionalistan bere diskurtso asko eta asko euskaraz agertzea. Oso oso gauza interesgarria da. Euskararentzako terreno bat irabazi zuen, zeren eta "El día"n eta "Euzkadi"n, bazegoen "Euskal orria" euskararen txokoa. Gaur bezala. Lan handia egin zuen hor.
Ameriketan idatziko du lehendabiziko poema liburua. Gero hemen bigarrena 1947.ean eta gero hasten da "Alderdi"n erregularki idazten 1961.a arte. Eta gero "Enbata"n. Gero "Anai artea" sortzen du etabar. "Enbata"n 75-77a bitartean. Tarte horretan, 61 tik 75a bitartean teatroa idazten du. "Enbata" utzi eta 77tik aurrera "Egin"en.
A.–Gauza hauek denak irakurri eta jarraitu ondoren... nola esplikatzen da bere eboluzioa?
K.I.– Bitalismoagatik eta printzipioengatik. Beste batzuk beste esplikazio batzuk ere eman dituzte: «oportunista» etabar; baina bueno, oportunista bezala aukera gehiago zeuzkan bere partiduaren barruan.
Eboluzioarena... desenkantoa: desenkantoa PNVrekin. Eta gero belaunaldi berriekin konektatu egin zuela. Errefuxiatuekin... Nik uste Euskal Herriaren dinamikak harrapatu duen pertsona bat izan dela. Resistente bat zen.
Hiru oinarri agertzen dira gerra aurrean ere, eta gero hil aurretik egin zuen bere artikulu horretan ere «Hiru oinarri» izenekoan, Euskara, Soberania eta Berdintasuna euskaldun eta etorkinen artean. Integración nacional, Soberania y Euskara, Euskadiren hiru oinarriak.
Askotan, erdeinuz poeta bat zela. Insultatzea ausartu ez baina insulto bezala "Era un poeta", "Un poeta de la política", "Un utópico de la política». Politika utopikoari tokirik uzten ez bazaio...
Nik uste inguruak asko onfluentziatutako gizona dela. Ez dut uste hegan bizi zenik. Poeta baino prosalaria da. Prosan maisu da. Poesian, Ameriketatik idatzitako poemak, Euskadira sekula itzuliko ez dela uste duenean, eta Euskadi bera sekula santan ez dela berriro izanen uste duenean... edozein poema idatz zezakeen.
A.–Idazkera aldetik edo, egiten zituen analisien sakontasunagatik?
K.I.–Bai. Eta gainera euskara aberatsa eta prosa elegantea zeuzkan. Bera bezalakoa, elegantea. Eta bazekien anekdota xume bati halako gai nagusi bat sor erazten. Maisu bat artikulismoan.
A.– Bere bizitzan momentu garrantzitsu eta ezberdinak ere badaude...
K.I.–Guretzat, bila ibili garenontzat, gerra aurreko garaia oso interesgarria izan da. Garai hori ezagutu ez genuenontzat oso aberasgarria da.
A.–Momentu polemiko batzuk badauzka. Bere bizitzari buruz hitzegiten denean, gaztetako bere monarkiko izate hura...
K.I.–Bai, baina berak ere esaten du monarkikoek beraiek bultza zutela nazionalismorantz. Irteerarik ez eta Euskal Herriaren eskubideen dejazioa... Euskararekin abertzaletu zen eta horretara bultzatu zuten. Gero PNVk bultzatuko zuen ezker abertzalera, baina inoiz ere jelkidismoa utzi gabe.
Parlamentarismoa, frente popularra, gerra antifaszista bat, gerra mundial bat beraiek ere tartean harrapatu dituelarik, zuzenean edo bestela, 40 urteko exilioa...
Gizon honestoa zen. Eta nik uste bere garaikoek ez zeukaten gauza bat zuela: ez zen kalkuladore hotz bat. Biziagoa zen. Horregatik esaten zituen egia handiagoak. Ez zen partido gizona. Noizbait, gaztetan, Euskadi dela euskaldunon aberria ikasi zuen, eta sinistu egin zuen, ezeptizismorik gabe. Eta hil ere, sekulan baino jelkideago hil zen. Gazte bizi eta gazte hil zen Monzon.
L.BASTIDA
20-22

GaiezPolitikaEuskal HerrTaldeakAlderdiakHB
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakHistoria li
PertsonaiazIZAGIRRE1
PertsonaiazMONZON1
EgileezBASTIDA1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Moja faxisten istorio harrigarria

Gorka Bereziartua

Surf parkerik ez dute eraikiko Donostiako Antondegin, udal gobernuak atzera egin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

Hamabi lagun ikertzen ari dira, Castejonen CAF-Trenasaren kontra egindako protesta bat dela-eta

Gedar

Lau, hiru, bi, bat… Gora Olatukoop! Ekonomia eraldatzailearen festa Donostian

Urko Apaolaza Avila

"Torturak ama eta alabarengan sorturiko zauria arintzen lagundu du dokumentalak"

Mikel Garcia Idiakez

Hauek dira Ziburuko 5. Euskal Liburu eta Disko azokan aurkeztuko diren liburuak

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-22 | Mikel Garcia Idiakez

Futbolari gay-ak zergatik ez dira ausartu azkenean armairutik ateratzera?

Alemaniako gizonezkoen futbol profesionalean ari diren hainbat futbolari armairutik ateratzekoak ziren maiatzaren 17an. Sekretuan eta kluben bizkar biltzen ari ziren jokalariak, baina espektatiba altuak ezerezean geratu dira, ez da inor armairutik atera. Futbol maskulinoaren... [+]

2024-05-22 | Imanol Satrustegi Andrés

Genozidio ahaztuak

2024-05-21 | ARGIA

Olatukoopek hamar urteko ibilbidea ospatu du Donostian

MULTIMEDIA - erreportajea

2024-05-21 | Mikel Aramendi

Brontzezko historia

2024-05-21 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Urdaibaiko Guggenheima konkretatu gabe, Juan Ignacio Vidartek utzi egingo du zuzendari kargua

Urtearen amaieran utziko du ardura postua. Zuzendaritza berritzeko prozesua jarriko dute martxan. Vidartek 32 urte pasatu ditu Bilboko Guggenheim museoko zuzendaritzari lotuta.

Eguneraketa berriak daude