Lizarrako gaiteroak doinu zaharrei hautsak astintzen


1985eko azaroaren 10ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Xalbador Martinezekin elkarrizketan.
Juan Carlos Duñabeitia, Xalbador Martinez eta Jose Manuel Otxoa
Lizarrako gaiteroak doinu zaharrei hautsak astintzen
Edozein gaiterori dagokion heinean, Lizarrako gaiteroak ere dantza taldeek dauzketen beharizanetaz arduratzen dira. Duela urte askotatik gaitero izateak eskatzen duen arabera, sortzen zaizkien eginkizunak botatzen dituzte, Lizarrako udaletxearekin izenpetu duten kontratoari muzin egin gabe. Beren zerbitzuak eskatzen diren toki guztietara heltzea daukate helburatzat.
Guzti hau zeazteko eta sakontzeko asmoz, Xalbador Martinez, taldeko arimarekin mintzatu gara Lizarran, gaiteroen harrobia eta gaitaren ama den herri zoragarri honetan.
ARGIA.–Lizarra edo Estellakoak diren gaiteroak eskuetako behatzez zenbatu ezin daitezkeelarik, zer dela eta zuok hirurok zeureganatu duzue ororena eta inorena ez den «Lizarrako Gaiteroak»-en ohorezko izendapen hori?
Xalbador Martinez.–Lizarran gaitero asko dagoela egia izan arren, kaleratu berri dugun diska «Lizarrako Gaiteroak» izenekin dihoa zeren, izan ere, inbestigazio arlo honetan geu izan bait gara aurrera jo dugun bakarrenetariicoak edo bakarrak zehatzagoak izateko. Beste alde batetik, "Principe de Viana" delako erakundean halako izenez ezagutzen gaituzte eta zergatik ez esan, iadanik ospetsuak gara izen horrekin Euskal Herriko punta guztietan.
A.–Zenbat zarete eta noiz bururatu zitzaizuen talde bat sortzearen ideia?
X.M.–Hiru gara. Bi, gaitak izkutuan daukan soinu ederra bezain liluragarria ateratzen ahalegintzen gara:hirugarrena atabalarekin bat Izatea erdietsi nahiean dabilelarik. Hasi ginen orain dela lau urtetik gaurdaino etengabe ekin diogu jotzeari.
A.–Gipuzkoun dultzaina Nafarroan gaita. Ba al daukate elkarrekiko zerikusirik batak bestearekin?
X.M.–Beno, dultzaina eta gaita tresna musikal berbera dugu. Ixolabaiteko ezberdintasuna egitearren, esan genezake dultzaineroa dela Lizarrako gaiteroa ez dena. Hala eta guztiz ere, mende honen hasierako Lizarrako zenbait gaiteroen lanetan «gaitero-dultzainero» sirradura aurkitu izan dugu. Baina, hori bai, "gaitero" hitza aldez aurretik.
A.–Gaita noiz azaltzen da lehendabiziko aldiz historian eta non koka dakinkeen sorlekua?
X.M.–Buff!! Duela gutxi, Francisco Beruete, Estellako udaletxeko idazkari nagusi ohia, koreografo eta dantza inbentoreak baieztatu duen arabera aintzinako Grezian gaitaren ahizpa bizkiari «aulos» izena eman zioten. «Gwendal» izeneko taldea ere baliatu izan da tresna honetaz jotzeko orduan. Beste batzuk, berriz, Zamoran dagoen «karamilo» tresna musikalaren alaba dela diote.
A.–Eta zuen iritzia lau urteko inbestigazio lanak burutu ondoren zein da?
X.M.–Ezin gaitezte ausartu besteek esandakoa horrela ez denik esatera. Hala ere gure susmoek, eta oinarri sendoak ere baditugu horretarako «sunpriñu» delako euskal tresna musikal autoktonoaren perfekzioa dela alde batetik eta ezagutzen den "oboe"-rik rustikoena dela bestetik baieztatzera garamatzate. Gaurko oboea. perfekzionaturik aurkitzen den gaita besterik ez da.
A.–Elkarri ulertu diezaiogun, guitari basa-oboea dei geniezaieke, ezta?
X.M. Ezta pentsatu ere! Hemen ez dago ezer basatia denik. Gaita euskal kulturan txoko bat duen tresna musikal bat da, ohoearen prekursorea hain zuzen ere.
A.–Aurkitu al duzue nor izan zen Lizarran lehen aldiz gaita jo zuen elementua?
X.M.–Lehen gaiteroa Julian Romano Ugarte izan zen. 1831. urtean.
A.–Nola hedatu dira gaiteroak ordutik hona?
X.M.–Familiaz familia transferitu izan den altxorra edo ondasun baten aurrean aurkitzen gara: Romano familia, Elizaga tamilia, Montero familia...
A.–Jakin dugunez, Xalba, zure familian sekula ez da guita jo. Orduan, nola erdietsi duzu tresna hau hain goxoki eta magistralki jotzea?
X.M.–Zoritxarrez, lehen aipatutako familia horien ondorengoek uste dute gaitaren sekretuak haiei dagozkiela. Ia ia, fanatismoaren antzeko egoera batean erori dira. Gezurra badirudi ere, hiltzear dagoen tresna honi ez diote mesede haundirik egiten horrela jokatuz. Familiako ez denari ez diote gaita jotzen irakasten. Nik nola lortu dudan? Esango dizuet.
Musikarekiko agertu nuen zaletasuna txisturen bidez izan zen. Egun batean. Iruñean nengoela, gaita merke horietako bat erostea bururatu zitzaidan. Nola arraio jo nezakeen tresna hori zenbait aste alperrik iragan ondoren gaitero batengana jo nuen irakats ziezadan asmoz. Familiako arazoak familiakoei zegozkiela eta ez beste inori ihardetsi zidan. Erdi etsita nengoelarik, tabernetan noizean behin aditzen diren elkarrizketa konstruktibo horietariko bati esker, hara non enteratu nintzen Iruñeatik etorritako Jabier Lakunzak eta Jose Luis Frailek aspaldian sortutako eta zegoeneko sakabanatutako eskolatutako zenbait gaitero prest egongo zela niri irakasteko.
Horrela hasi nintzen. Aldizka Iruñera abiatzen nintzen ahalik eta ongien jotzen ikasteko. Eskerrak Lakunzak eta Frailek ereindako haziak bizirik zirautela zeren eta horrela izan ez balitz inork ez genukeen ikasiko familia horiengandik.
A.–Ulertezina, ez al da hala?
X.M.–Ez pentsa! Pentsatzeko era hau epaitu baino lehenago haiek zer dioten entzan behar da. Haientzat gaita izan da orain gutxi arte beren modus vivendi. Asike, nola arraio irakats ziezaioketen harrotz bati? Zuek edonori kontatzen al dizkiozue zuen sekretuak? Bada, haiek ere ez. Nik ulertzen diet «si les enseñamos nos van a quitar el pan del morral» diotenean.
A.–Honek esan nahi du aktuazio edo agerraldi bakoitzeko hainbeste kobratzen zutela?
X.M.–Jakina! Oso ondo ordaintzen zieten, ze, ideia pixkat egin dezazuen, jakin ezazue hiru gaiterori hogeitabi lagunek osatutako banda bati baino gehiago ematen zietela.
A.- Gaurko musika zaletasuna denontzako ezagunak zaizkigun mogida desberdinetatik murgiltzen dela kontutan hartzen badugu, zuei eskainitako sosak ogiaren azken apurrak izango direla pentsatzekoa da.
A.–Nahiko genukeen bezala ordainduta ez bagara ere, ezin esan dezakegu gutxi kobratzen dugunik. Dena den, lana eta dirua ez daude oso parekaturik.
A.–Nola animatu zarete diska bat egitera?
X.M.–Diska produktorearengandik jaso genuen ideia. Donostiako Alde Zaharrean poteatzen ari nintzela, IZ diska-etxeko Fernando Unsain aurkeztu zidaten. Gure hasierako asmoa Julian Romanoren lanetan oinarritutako diska bat ekoiztea bazen ere arrazoi komertzialak zirela medio eta Euskal Herriko kristo guztiari irekia izan behar zueneko aitzakiaz, beste autoreen lanak interpretatzera jo genuen.
A.–Konta iezaguzu, gaingiroki bada ere, diska honen atzetik dagoen lanari buruzko zenbait xehotasun.
X.M.–Lizarrako Udaletxean hasi ginen lan egiten. Nire lankidea den Juan Carlos Duñabeitiari zegokion artxiboan zeuden partiturak autkitzea eta banan bana sailkatzea. Han zegoen hauts haundiagatik ez dakit nola ez dituen birikak galdu. Orain aprobetxatu nahi dut Udaletxeko guztiei eskaini dizkiguten erreztasun oroengatik geure esker onak igortzeko. Lan eskerga honen bidez, diskaren heren bat bete genuen, beste bi herenak handik eta hemendik sakabanaturik aurkitzen ziren paperekin burutu genituen. Bi urte eman genuen beharrezkotzat jotzen genuen material biltzeko.
A.–Zer nolako harrera egin zaio diskari?
X.M.–Alde horretatik pozez zoratuta gaude. Eta baita ere IZ-k gurekiko agertu duen begiruneagatik. Ez naiz publizitaterik egiten ari. Ekonomikoki oso ondo portatu da gurekin eta kalitatea eta soinuari dagokienez diska ezin hobe ekoiztu du. Teknikoki diska etxe horrek egin duen diskarik hoberenetarikoa duzue.
A.–Aipatutako diskaz aparte, zer egiten dute "Lizarrako Gaitero"ek gaitarekiko zaletasuna gal ez dadin?
X.M.–Iruñeako "Pablo Sarasate" izeneko kontserbatorioak Lizarran dituen aretoetan aritzen gara gaitaren irakaskuntzan. «Principe de Viana» erakundeari artikuloak bidaltzen dizkiogu. Horretaz gain, nik, adibidez, atabalak eta fitak edo gaitaren muturrak egiten ditut. Udaldian, Euskal Herriko leku guztietako jaiekin batera hasten da gure eromena. Herri askotatik, ez guri gustatuko litzaigukeen haina, hots egiten digute. Badaezpadaere, kontratuetarako dugun telefono zenbakia emango dizuet: 55-27-55.
UREDERRA.
20-21

GaiezKulturaMusikaMusika tradDultzaina
PertsonaiazDUÑABEITIA2
PertsonaiazMARTINEZ7
PertsonaiazOTXOA1
EgileezUREDERRA1Kultura

Azkenak
Hegazkinez bidaiatzea trenez baino 26 aldiz merkeago izan daiteke Europan

Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.


Belfasteko Kneecap musika taldea jo-puntuan: epaiketak, zentsura, jazarpena...

Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]


Gutxieneko soldata propioaren alde 138.495 sinadura lortu dituzte sindikatuek

ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.


Gazako genozidioan hildakoen %83 zibilak dira, Israelgo armadaren datuen arabera

Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]


Sexu erasoak “kopuruz eta intentsitatez handitu” dira Bilboko Aste Nagusian

Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]


Kartzelan jaioa eta Israelek eraila adin nagusitasunera iritsi aurretik: Youssef Al-Zuqen historia

Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.


Oporrak ere gaixotasun?

Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]


Txikiren eta Otaegiren mural bati eraso egin diote Durangon

Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.


Nazien kontzentrazio esparruetan palestinar zapia ezin dela jantzi ebatzi du Alemaniako epaitegi batek

Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.


AEBek beltzez margotu dute Mexikoko mugaren hesia haren tenperatura igo eta migratzaileak pasatzea saihesteko

Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.


Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”

Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.


2025-08-21 | Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte

Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.


Israelek Gaza hiria okupatzeari ekin dio, Hamasek azken su-eten proposamena onartuta ere

Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]


Eguneraketa berriak daude