Noizbait New-York'era joaten bazera billa ezazu Dr. John L. Mish Gara y


1965eko otsailaren 14an
John L. Mish Garay, New York-eko Public Libraryko langileri elkarrizketa
Noizbait New-York'era joaten bazera billa ezazu Dr. John L. Mish Garay
Euskalduna: Iñoiz izaten baduzu New York'era irixteko zorionik (edo zoritxarrik), eta galduta arkitzen bazera, kontuan eduki zazu euskalduna zerala ta zure euskera orrekin abiatu zaitez Fifth Avenue edo «Bosgarren Etorbidea" deritzon kale ospetsura, ta an, galde egiozu polizia bati nun dagoen N. Y. Public Library izeneko Liburutegia, nai duzun-izkuntzan. Bein ango atarira ezkero salbatua zaude.
Ni ere, lagun batauekin, araxe joan nintzan lengo batean. "Emen dago Dr. L. Mish jauna?" "Ez, bazkaltzera atera da"."Milla esker". Gu, berriz kanpora. Ate-ertzean gaudela, atezatak eldu besotik eta baztarrera eraman nindun, eta, batere kaixorik gabe, erakusteko eskupoltsa artan neukana, esan zidan. Gorri gorri jarri eta pentsatu nuen: zer atrako duk au? Nereak zirala liburu alek, baina alperrik, eta erakutsi egin bear azkenean ere. Poltsa guziak ikertzeko agindua zuala azaldu zidan. Eskerrak kontrabandorik etzidalako arkitu. Utzi nindun berriz kanpora.
Ordubete geroxeago an giñan berriz. "Etxean al da Dr. L. Mish jauna?" «Bai, aurrera». Bueno, ez dugu esango aurrera pasatzeko pultza-pultzaka bidea egin bear izan genduenik, baina alaxen da. Ori ulertzen da N. York-eko ERRI LIBURUTEGI batean. Ia denak gazteak, neska ta mutil, eta zarata gutxi. Ango igotekoen gora-bera bearra, ango eskillarak, ango ibilgoak eta ango jendea! Azkenik ere arkitu genduen gure atea txingurrimendi artan. Sartu giñan, eta gela bat, liburuz beteta. Nork irakurri idazti aiek? Judu edo arabiar edo oletako izkuntza korapillotsuan idatzita zeuden. Baina egia esateko, liburuen aurretik an exerita zegoan gizasemeari begiratu genion. Ille zurixka ederki orrastuta, arpegia zabal antza, ezurraundi, zabal eta luze, batez ere zutitu zanean. Guri oartu orduko, irriparrez etorri zitzaigun eta... "AGUR JAUNAK, AGUR".
N. York'eko kaletan zear ibili danari ezin lezaioke buruan sartu berriz euskerarik entsun dezakeanik, eta gutxiago Liburutegi artan. Bertan sartu ta urten ari' diran gazteen artean, bat ale bat ba ote gure berri daklanik? Euskera munduan denik entzun ere duenik? Noski ezetz, iruditzen zaio euskaldunari. Baina, kontuak atera.
Jarlekuak eskeñi eta mesedez exeritzeko esan zigun zaldun jatorrak. Beren idazmai ondoan giñan, eta zer ikusiko eta... Lopez Mendizabal'en Iztegia antxe paper batzuen gainean! "Benetan ere gu euskaldunok gutxi izan arren aundiak gaituk", esan zidan kolkoak ordun. Au bezelako gertakizunean ori esatea eztala. arrokeria uste dut. mutillak! Pozezko olatu alek baretu ziranean, izketan asi giñan. Dr. John L. Mish Garai zeritsan gure aurrean zegoena. Liburutegi onetan bera duzu eslabiar eta sortaldetar liburu-sail guziaren buru. Eta orain, sinistu au: erantzun auek idatzita bialdu zizkidan eta berak egin bezel-bezela agertzen dira: ikus dezazuten zenbat euskera dakian Euskalerri'tik iru milla kilometrora jaio zan onek.
Nungua ta noizkoa zera?
Polonia'n 1909'an jaio nintzan. Ikastetxe nagusiko ira Edesti ta izkuntzen irakaslea ta idastegizala ere naiz.
Zenbat liburu dagoz "Public library" orretan?
Gure GEIENETAKO IDAZTEGIAN bost milloi idazti daude.
Euskerazko liburuak, zenbat?
Ia-ia anei euskal-idazti dauzkagu.
Artzen duzute euskal aldizkaririk «library» orretan?
Gure Idaztegiak euskal-aldizkingi batzuek artzen ditu adibidez. GURE TXOKOA, EREIN, Boletin del Instituto Americano de Estudios Vascos, eta abar.
Etortzen al da bateonbat euskal liburu eske?
Irakurleak askotan datoz euskal-idaztiak eske.
Euskalduntzat dankazu zeure barna?
Nere burua euskalduntzat daukat, egiazki.
Nola piztu zan zuregan euskal zaletasuna?
Nere amona euskotarra zala aspalditik nekien. Gañera izkuntzazalea naizenezkero, amonaren izkuntza beti ikasi nai nuen, bañan Amerika'ra etorri baño lenago aldirik ez nuen euskera ikasteko. Ala ere, onera etorri ondoren euskaldun batzuek arkitu nituen. Berekin itz egin eta Mendizabal'en euskal-iztia ongi irakurriaz euskera aski ikasi bear duela. Abenderri bakoitzaren gogoa bere izkuntzean dago. Ludiko alde guzietan euskal-izen asko daude, bañan zenbat euskaldunak dira? Nai ba degu euskera bizi dedilla, euskotar bakoltzak euskera ikasi bear du.
Zenbat izkuntza dakizu?
Iaogeitamar (30!) izkuntza dakizkit. Aoa ere, bere izatez, jakintza au ez da beti berdiña: besteak baño obeki batzuek dakizkit.
Ainbeste izkuntza dakizun ezkero, zer derizkiozu euskerari?
Euskera adiñaz agurgarri, jatorriaz ezkutu, bizmenaz arrigarria da.
Gizon jakintsu askok euskeraren aidetasuna billatu dute: bañan oraindik euskera bakartasun bikañean dago.
Zein izkuntza zaizu atseginen?
Badu euskerak boste izkuntzen antzik?
Euskera, latinera, italera ta polonera izkuntzik atsegiñenak zaizkit.
Ezagutzen duzu Euskalerria? Egon.zera inoiz bertan?
Biotzez garbai naiz Euskalerria'n iñoiz egon ez naizela
Emen N. York'en euskalzale batzuek ezagutzen nituen, bañan, orain geienak aberrira biortu dira.
Zure iritziz, nortzuk dira euskal idazlerik onenak?
Euskal-elertia oraindik aski kaslea nintzan, bañan 1939'ko gudagatik iges egin bear nuen. Amerika'ra 1946'an etorri nintzan.
Zein da zure lana?
Esagutzen ez detelako, erantzupen ori zalla zait bañan euskal-idazle artean Lopez Mendizabal, Eizaguirre eta Irazusta; olerkari artean Ormaetxe ta Zaitegi atsegiñenak zaizkit.
Zuk ba-dakizu bi alderdika idazleak ditugula; zeintzuk dute arrazoi gutxiago: Garbizaleak ala mordoillozaleak?
Neroni biotz-biotez garbizalea naiz. Gizon gutxiek itz egiten duten izkuntz bat beste izkuntz andiago baten aldetik gaitzurrean dagonean atzerriko itzak izkuntz jator ori azkenez erailko dute. Ala ere, euskera ezereztu dezaken orrelako oiturak ez dio kalterik egiten erderari. Beraz euskaltzale guziak bere bidez
Zure emazteak edo semeak badakite itzen bat euskeraz?
Nere emazte ta semeak euskera ez dakite. Berak N. York'en jaio dira eta beste izkuntzik ez dute ikasi. Nere semea aldatuko da, nosti.
Ezer esatekorik badaukazu «ZERUKO ARGIA'ren» irakurleentzat?
Zeruko Argiaren irakurlei biotz biotzez agur eta otoi egiten diotet beti euskera garbiaz idatzi ta itz egin dezatela. Izkuntza gabe ez da abenderririk.
Ba-daukazu itxaropenik euskaldunengan?
Itxaropenik andiena daukat euskaldunengan. Nai ba dute, euskera betirako bizi ta loretuko da.
JK. MALLEA OLAETXEA
Suffern, N. Y., 65-I-29.
Auxe da Dr. Jhon L. Mish Garai txapel ta guzti
10


GaiezGizarteaEuskal dias
PertsonaiazGARAY1
EgileezMALLEA1Gizartea

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude