«Literatura, Bizitzeko Modua Besterik Ez Da»

1984ko ekainaren 24an

Joseba Sarrionaindiari elkarrizketa
Gartzelako Erregimenaren Kontrako Burruka Erdian Joseba Sarrionandiarekin Solasean
«Literatura, Bizitzeko Modua Besterik Ez Da»
Denbora astiro doa, lurra legez bueltaka. Patioan euria. Pasiloan gartzeleroaren oin hotsak. Zerrallon hotsak. Arratsalde goibela La Mancha inguru honetan. Gaur, maiatzak 22, hilbehera, hiru hilabete egiten dugu zeldetan santzionaturik. Bizitzeagatik barrukan. Baina barrukaren muinean bizirik dirau libertatearen hauspoak, estua bezain adierazgaitza den presoen bizimodu honetan. Brometan batzutan, ohean etzanda edo kantetan. Musika entzuten, irakurtzen edo bueltaka pasiatzen. Dibujatzen, gimnasia egiten, leihotik begira edo hitzegiten. Ametsetan edo neska baten aurpagiaz ia akordatu ezinik baina ilargi beteak kondatzen ia noiz berriro ikusiko zai. Hauxe eta askoz gehiago. Eta oraintxe, gaur, Josobarekin leihotik oihuka hitzegiten. Literaturaz, noski.
GALDERA.–Nola hasi hintzen idazten?
ERANTZUNA.–Hamasei urte edo nituela euskara ikasten hasi nintxuan gauetan, eta ez diat oroitzen zeri buruzko artikulu moduko bat idatzi nian. Juan Antonio Aromak ARGIAra bidali zian, Zeruko hartara, eta gehiago idazteko animatu ninduen. Nik ordurako erdaraz filosofiari buruz eta narrazio arraroak idazten nituen, gauza inpresentableak seguruasko, eta euskaraz alfabetatu ahala euskaraz egiten nituen. Gero, zineari buruzko gauzak idazten hasi nintxuan Elixabete eta Pilarren Zeruko ARGIA hartan, bi edo lau folioko lanak, Bertolucci, Huston, Fassbinder eta ene gustoko zine horri buruz.
G.–Zaila egin zitzaian idazten hastea?
E.–Hasieran oso zaila. Alde batetik euskara oso gutxi egiten zen aldi hartan Durangon, nik hamalau edo hamabost urterekin ia ahaztuta nuen euskara. Euskara ikasi behar nuen, eta gainera euskara batua, euskara literarioa, oso zaila da bizkaitarrentzat. Salto handia da. Giputzek euskara batua diotenean gipuzkeraz segitzen dute gutxi gora behera, bizkaitarrentzat eta zuberotarrentzat zailagoa da, alde handia dago. Begira, nik euskaraz irakurri nuen lehengo liburuetako bat Piarres Larzabalen teatro bat izan zen, ez dut oroitzen tituloa, Auspoa kolekziokoa zen, ezkerrean lapurteraz eta eskuinean gipuzkeraz, ni ahalegintzen baina ez ezkerrekoa ez eskuinekoa entenditzen ez. Jon Etxaideren «Joanak Joan» ere gustatu bai, baina ulertzen ez. Lan asko behar zen euskara menderatzeko. Honela ikasten da, klaro, ze dakienak ez du ikasten.
G;–Gero Pott sortu zenuten
E.–Bai, aldizkarietan eskribitzen hasi eta gero, 1977 urtean Bilbon nengoela Bernardo Atxaga eta-Ruper Ordorikak literaturaren inguruko gauzak egiteko deitu ninduten, eta Jon Juaristi, Josemari Iturralde eta Manu Ertzila ere etortzen ziren. Jende itzela da, eta ostegun gau oso onak pasatzen genituen han Kantabriko eta Arriaga artean. Gainera, literatura mailan, euskal literaturan ez zegoen ezer, eta hura oasis tipi bat zen, ideia eta horizonte berriekin.
G.–Gero banandu egin zineten, baina segitzen duzue kontaktoan?
E. - 1980an Pott Tropikala argitaratu eta gehiago ez, bakoitza alde batetik zebilen. Ni hona erori nintzen. Geroztik ez dut kontakto handirik, kartaren bat noizean behin, eta sarritan korreoz ere ezin da kontaktoa izan. Dena dela, ni Potten egon ginenekin dut oraindik ere afinidade gehien literaturako gauzetan, halako lokarri inbisible batzu....
G.–Hik argitaratu huen lehen liburua "Izuen gordelekuetan barrena" izan zen.
E. - 1980 urtean egin nuen eta, sari hat eman ziotenez, argitaratu egin zen hurrengo urtean. Egia esan sarirako egin nuen liburua. Gaur egun horko poema gehienak eztitut estimatzen. Ahortuta dago liburua baina berriro ateratzekotan ez nituzke berrargitaratuko horko poema batzu besterik.
G.–Beste sari batzu ere eman zizkiaten, ezta?
E.–Saritara hiru lan aurkeztu izan ditut, poema liburu hori eta ipuin bi, eta hiruretan eman zidaten saria, holako suertea....
G.–Zer uste duk sarietaz?
E.–Ba, ez daukat eritzirik, bueno, eritzia bai, baina zer esango diat. Atrakoetaz zer uste dudan galdetzen badidazu bezala, ba bueno, tipo batek dirua behar badu, berak hautatzen du bankura sartzeko arriskua eta bere problema da. Niretzat hori ez da ona ez txarra. Sariak ere prolema ekonomikoa besterik ez dira, eskribitzeko abilidadea eduki eta tribunal bati gustatuez gero lanean urte betez egonez gero baino gehiago irabazi.
Baina, bueno, hik planifikazio kulturalaren ikuspegitik galdetu dostak. Hori sariak konbokatzen dituztenek esan behar dute, bankuek eta istituzioek, zeintzu diren heuren interesak. Kantitateari bai, baina euskal literaturaren kalitateari ez diat uste mesede handirik egiten diotenik. Baina kalterik ere ez. Dena dela, guzi hori, sariak eta bekak, prolema ekónomiko eta politikoa da, ez da literarioa.
G.–Zer uste duk orain egiten den literaturaz, jende gaztearen literaturaz?
E.–Azken urteetako gauzez ez dut uste ondo informaturik nagoenik, baina aldizkari onak idazten dira, ezta? Maiatzen lehengo hiru aleak irakurri nituen eta oso ona da, Susa ere bai, Iñaki Uriaren ipuinak, eta Gasteizko aldizkari batetan ere gauza interesgarriak agertu dira, Stultifera Navis, gainera edozein lekutara joateko moduko tituloa. Bizkaian ere zeozer egin behar dela entzun dut...
Obrak, holan, obra onak oraindik ez dira egin, esan nahi dut, gure adineko jendeak, hogeita bost urte inguruko jendeak ez dug oraindik liburu inportanterik egin. Adibidez, ene ustez duela sei urte obra fundamental bat argitaratu zen poesian, Etiopia, eta geroztik ez da ia ezer egin. Nobelan ere, sariek atabala jo arren, ez dakik ezer handirik argitaratu den, nik behintzat ez dut irakurri.
Dena dela, ez dago presarik, bakoitzak bere erritmoa eraman behar du.
G.–Euskal literaturaren tonoa, dena dela, aldatzen ari dela dirudi, ez?
E.–Klaro, ene ustez azken urteetan etxetik irten egin gara, edo saiatu gara behintzat. Lehenago bakarren batzu baino ez ziren irtetzen etxetik. Euskaraz idaztea komentuko leihotik, edo baserriko leihotik begiratzea zen. Orain, bere leihoa besapean daraman idazlea heldu behar da. Norbere gelako leihoa tolestu, besapean hartu, eta kalera joan, nahinora. Begiratu eta erakutsi nahi duzunaren lekuan destolestu eta, leihoan zehar, ikusi, edozein paisaje edo gizarteko edozein egoera, nahi dena. Eman euskara dela leiho hori, leiho tolesgarri hori, aldean erabili behar dena, guk geure leihoarekin munduan ibiltzen ikasi behar dugu. Bestela etxe barruan eztago zereginik, igual erortzen zaizu teilatua gainera.
G.–Zenbat denbora daramak gartzelan?
E. - 1980ko hazilean erori nintzen, orain lau urterantza. Zortzi hilabete Carabanchelen egon nittuan; Puerto de Santa Marian urte bi, eta orain hemen.
G.–Eta hemen, nola zaudete?
E.–Eta hik galdetzen dostek? Hori heuk ipini behar duk, nik baino hobeto ezagutzen duk eta....
G.–Ez, ez, ni nauk kazetaria: nik galdetu eta hik erantzun.
E.–Bale ba, gartzela onik ez dago baina hau Españako txarrenen artekoa da, desastre bat, zelan esplikatu... Ailegatu ginenean, iragan hazilean, estilo militarreko erregimena inposatu ziguten, arau absurdo pilo batekin, umilazio etengabean.
(Arau absurdoak, adibidez, neguan bufandak debekatuta, bost liburu baino gehiago ezin eduki zeldan, gorroak ere debekatu, karta bat bakarrik astero, moduloko funtzionario guziak irakurtzen dutena, agintzean biluztu egin behar, formazioak denetarako, zigor zeldak....)
Orduan, otsaila aldean eta gauzak ez zirela aldatzen ikusita, funtzionarioei ezer ez obeditzea eta komunikazio greba bat egitea erabaki genuen. Direkzioaren erantzuna guziok zigor zeldatara sartzea izan zen, eta hemen gaude, duela hiru hilabete bisitarik gabe eta bakoitza bere zeldatik irten ezinik.
G.–Zelan daramak asuntoa?
E.–Eraman, ondo, mandoak bere karga bezala. Gainera ez dugu beste irtenbiderik. Oso inportantea da burruka hau, inork pentsa lezake ez dela politikoa, baina ene ustez itxurazko politika guziak baino inportanteagoa da; pertsonak kalean bezala gartzelan ere ez du onartu behar umilaziorik, umilazioa onartzen duenak gainerako burruka guziak ere aldez aurretik galdu dituelako.
G.–Beste gartzeletan ere berdin ibili zarete?
E.–Gartzelak oso desberdinak dira. Carabanchelen, esate baterako, ez zegoen problema hau, han funtzionarioak ez zaizkizu gainean egoten. Puerto de Santa Marian bai, hura hau baino txarragoa zen, eta aldi larriak pasa genituen, hiru gose greba luze eta zigor zeldetan aldi luzeak. Euskal Herritik urrun geundelako, behar bada, tratu oso txarra ematen ziguten.
Hemen ere, orain, tratu txarra, gu ahuldu eta errenditzea nahi dute, ez gugatik, erakundea da suntsitu nahi dutena eta horretarako edozein bide zilegi zaie...
G.–Zer egiten duk zelda barruan egun guztian?
E.–Ba egon. Irakurri denbora gehienean. Pauso bi alde batera, pauso bi bestera. Lantzean behin leihotik hitzegin, lagunen batekin. Kartaren bat iristen bada lau aldiz irakurri. Eta hire entrebista erantzun.
G.–Bueno, hori besterik ez duk. Bihar aspertu egingo gaituk.
E.–Bihar neuk egingo deuat hiri entrebistie....
G.–Dena dela, idazten jarraitzen duk.
E.–Idazten bai, baina oso zaila duk ezer onik egitea. Lasai aldietan bai, baina hemen gehienetan giro biolentoa egoten duk ezer egiteko. Idazteko lasaitasuna behar. Gainera aspaldian ez didatek uzten idazmakina erabiltzen, eta eskuz zirriborratzen ditiat paperak, baina ez diakit ezer irakurtzeko modukorik irtengo den.
G.–laz «Narrazioak» argitaratu hituen, gartzelan eginak, ez?
E.–Hamar ipuin dira, Carabanchel edo Puerton idatziak, baina ez batbatean, nik buelta asko ematen diot idazten dudanari eta luzaroko lanak dira. Ipuin horietako batzutan ilusio handia ipini nuen. Beste batzu arinagoak dira. Liburua asko saldu dela esan didate, ez dakit jendeari gustatuko zaizkion...
C.–Zertan ari zara edo zer proiekto dituk?
E.–Literatura gauzetan? Gauza erdi egin asko daukat, baina orain, hemen eta idazmakinarik gabe, ezin dut ezer prestatu argitaratzeko. Badut materiala beste ipuin liburu batetarako, eta poemak, eta beste gauzak, baina ez dakit.
G.–Irakurri, zer irakurtzen duk?
E.–Ez dago hemen aukeratzeko gauza handirik. Etxetik ekartzen dizkigute liburuak eta noizean behin lagunen batek bidaltzen dizkigunak. Azken egunotan irakurri ditudan liburuak esango dizkiat. Bat, Lexoti bertsolariaren liburua, Auspoakoa, pasadizo barregarriak dauzka, holan. Txirrita eta haien estiloko golfoa. Beste bat, Gonzalo Suarezen "Tres Veces Trece" berrirakurri dut, zinegile asturiano bat da, eta liburu horretako ipuinak gaztelaniaz sekula irakurri ditudan hoberenetakoak. Oraintxe, Jorge de Sena deritzan poeta portuges baten «O Fisico Prodigioso», noizean behin hiztegia begiratuta, fantasia nobela.
G.–Zer da literatura hiretzat, ihesa?
E.–Ihesa ez. Literaturarekin ez duk ihes inora egiten. Poemarik ederrena idatzita ere lehengo lekuan geratzen haiz. Ihes hik eta nik egin beharko diagu baina asmatu behar zelan.
Ez dakit nik jeneralizatu daitekeen, zer den literatura edo zer den maitasuna, edo zer den libertatea, halako definizioak arbitrarioak izaten dira, Thomas Mannek esaten zuela uste dut definizio orokor guziak direla traizioneroak. Orduan, ez dakit, baina literatura ezagupidea da, errealitatearen eta norbere gogo nabarduren ezagupidea. Komunikazioa ere bada, nahiz eta idazle eta irakurlearen artean desfase handia dagoen. Literatura estetika dela argi dago, lengoaiaren materiaz. Etika ere bada, klaro. Eta hainbeste gauza denez, igual bizitzeko modua besterik ez da.
G.–Literatura aktibitate kolektiboa dela irakurri diat ARGIA batetan.
E.–Keba, literatura ez, kolektiboa futbola duk, edo politika, bueno, teatroa ere bai, baina idaztea bakar lana duk, eta irakurtzea ere bakardadea duk.
G.–T.S. Elioten liburua egon nauk irakurtzen eta zaila duk.
E.–Bueno, T. S. Eliot berez ere zaila da, eta gainera euskaraz, Aresti eta Juaristiren itzulpenak oso onak dira baina dudan nago euskaraz eman daitekeen, hori euskaraz posible den, etxeko euskaran behintzat ez. Beste alde batetik, hor ere, itzulpenean, badaude gauza barregarri batzu, errata batzu, ez dut uste leitzen dutenak aklaratzen direnik. Pasarte batetan, adibidez andere batek abortatzeko pastilak hartu ditu eta «zera kanpora botatzeko hartu zenituan pastilengatik da» ipini nuen, baina honela agertu da: «zera kanpora botatzeko hartu zenituen pastelengatik da». Holakoak ere badaude, eta irakurleak T.S. Eliot, ni, editorea eta denoi gorrotoa hartuko digu behar bada.
G.–Jada badizkiagu zortzi folio.
E.–Imini zera.... bueno, ez, hik amaitu.
Eta bagoaz, hemen gaude artizarra gaur ere agertuko ez den arren zeruari begira. Goian lainoak orizea estalizen. Behean barroteak.
G.–Benga, esaidak zeozer amaieran imintzeko.
E.–Osasuna eta askatasuna gordetzeko, lagunei.
L. TXAHO

lpatraldean aterara dago argazki hau, Joseba erori zen urte berean.
Beste preso batzurekin batera, Puertoko gartzelan zegoeneko bisita batetan.
22-25

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSARRIONAIN1
PertsonaiazSARRIONAIN1
EgileezTXAHO1Kultura
GaiezPolitikaEuskal HerrPresoakEspetxeak

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

Miel Anjel Elustondo

Lau egun dantzan Pedro Sánchezen dimisioaren bueltan

Xabier Letona Biteri

Milaka lagun batuko dira Nafarroaren Egunaren kari Baigorrin igandean

Jenofa Berhokoirigoin

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude