Angel Artzaia, «Gaztatik Bizi Nahi Dugu, Ez Negozioa Egin»


1984ko apirilaren 15ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Angel artzaiari elkarrizketa
Andia Eta Urbasan Darama Bere Bizimodu Lasai Eta Neketsua
Angel Artzaia, «Gaztatik Bizi Nahi Dugu, Ez Negozioa Egin»
Horrenbeste egitura gramatikaraz aspertzeko zorian geundelarik, «zergatik ez dugu Angel artzaina bisitatzen» bota zuen ikasle martxoso batek. Ikasgelako lau pareta horietatik ihes egiteko edozein aitzaki aintzakotzat hartzen genuen aho batez.Eskegita zegoen telefonoaren aurrikularra ezkerreko eskuz hartu, eskubiaren behatz lodiaren ondoko kimuak zegozkion zenbakiak aukeratzen zituen bitartean. Eremu honetako hain ezaguna den erantzunaren hi-hi-hik hots egiten zion hainbat aldiz errepikaturiko leloari, ea zein den mundu honetako gizonik majuenari, alegia.
Telefonua lehen zegoen lozorrotik atera baino lehenagoko tokian ezarri, aukitegiak aholkutzen dituen derrigorrezko bost minutuak berriro zenbakia markatzeko itxo egin ondoren, oroimenaren esanetara behatzen borondateak suminduz, bigarren aldiz ekin zion deialdiari. Hariaren beste aldeko ahots akatarrotuak gurea ez den hizkuntz arrotz batez agurtu zigun. Ez dago oztoporik. Prest dago Angel gu bezalako talde euskalzale porrokatuari bere bizitzako minuturik preziatuenak eskaintzeko. Euskarak ordainduko ahal dio. Hala bedi. Amen.
–Angel etxean ahal dago?
–Pasa zaitezte barrura, mesedez. Egiten duen hotz honekin ez dakit nola ausartu zareten honaino hurbiltzera.
–Angelek laguntzat duen andreak ikuilura zuzentzen gintuen bitartean esan zigun. Ardien beee bee-n artean txapeladun bi hanketako gizaki bat murgiltzen berezi genezake bitartean. Gu ikusi bezain aguru «laister natorkizue» batekin agurtu gintuen artzaiak. Lau hanketako animalien gosea asetu ondoren bi hankadunena uxatzen ahalegindu zen. Zumezko aulkietan jezartzera gonbidatu gintuzten ikuilukoek, gazta puxka bana eman, eta zahatoa eskuz-eskuko dantza geldiezinean hasi zen. Ardo gorriaren atrebentziaz ikaslerik beldurtienak lehenengo galdera bota zion Angel artzaiari. Horrela bada, hasiera eman nahi diogu Lizarrako Beinat Etxepare Euskaltegiko hirugarren urratsean gauden zazpi lagunok egindako entrebistari. On egin diezatuela.
ARGIA.–Non jaio zinen Angel?
ANGEL.–Irunen.
A.–Baina han bertan edo...
AN.–Bentasetan. "Auzolan" izenaz ezagutzen den baserri batean, orain dela 53 urte.
A.–Zaharra eh! Nola konsideratzen duzu zeure barua?
AN.–Beno, gaztea, gaztea.... (guztien algarak entzanarazi ziren).
A.–Konta ahel zeniezaguke zure gaztaroari buruzko zenbait gertaera xelebre?
AN.–Bada, gazte nintzelarik, 11 urterekin zehatzagoa izateko, Olaztira joan nintzen morroi, mutil-zahar batekin harremanetan jarriz gero. Honekin egon nintzen soldaduzkara joateko garaia heldu arte. Donostiara eraman gintuzten «gerra» egitera. Tontoarena egiten bukatu eta gero Olaztira abiatu nintzen berriro. Nagusiarekin topo egiterakoan argi eta garbi esan nion ez nuela batere gogorik morroi jarraitzeko, nere bizi guzia horrela jarrai bait nezakeen orduan nere kabuz hasiera emango ez banio bizimodu berri bati. Hori zela eta, berak zituen buruak erosiko nizkiokeela proposatu nion. Bai onartu ere, zaharregi bait zen mendian aritzeko. Une horretan sosik ez nuenez taka-mundaka ordaintzeko poliki eta piskanaka ordain niezaiokela azaldu zidan.
A.–Bentasekoa zarenez gero, nola ezagatu zenuen duzun andrea?
AN.–Hori geroztikako kontua dugu. Honen anaia nerekin zebilen mendian. Izan ere, lagun-minak egin genion elkarri, eta bakakizue zer gertatzen den Naparran herrietako jaiak ospatzen direnean ezta? Nahiko da bi orduko laguna izatea napar batentzat berak bere etxera eraman zaitzan. Jaiak joan jaiak etorri, zirriak juan zirriak etorri, Kupidoren geziak ukitu gintuen eta tira altareraino.
A.–Inporta ez ba zaizu beste gai batetara mudatuko gara. Gogortzat jo zenerake daramazun bizimodua?
AN.–Gogor samarra egiten zait, bai, sujezio haundia baitago lanbide honetan. Ezin dezakezu zortzi ordu lan egin ondoren dena, dagoen bezala utzi eta bihar arte esan. Egunaren 24 orduetan lan egin beharra dago. Ardi bat gaixotzen zaizula dela, ardiak jeisteko ordua duzula, beste bati ardi-kumea galdu zaiola... Beti dago zeozer.
A.–Mendira joan behar duzu egunero?
AN.–Ez. Maiatza heldu arte ikuiluan gaude. Gero Auñamendira abiatzen gara, han dugun etxolara.
A.–Non duzu kokaturik delako txabola hori?
AN.–Lizarragako tunelera iritsi baino lehenagoko biragunerik haundiena igarotzen duzun bezain laister eskubi aldera jo behar duzu eta han jaisten den bidexkatik aurrera jarraitu etxolarekin topatu arte.
A.–Ezagutzen al dituzu Israelgo ardi famatuak?
AN. - ....
A.–Ardi izugarri hanadiak dira... Nik ezagutzen dudan San Martingo artzai bati galdetu nion orain dela gutxi eta menditik pasiatzen ari nintzelarik, ea ardia zen besteen aldamenean hain nabarmenki bereizten zen bultua eta ardi isrraeldarra zela hots egin zidan. Kastillan erosia zuela hamar duroren truke eta hori gutxi balitz esan zidan baita ere hogei egun eta gau jan gabe iraun lezakeela.
AN.–Jaaaaajajab! Ez dakizu noraino sartu zizun ziria artzai horrek. Guretzat ezaguna da eta artzain artean badakigu asko gustatzen zaiola gezurrak botatzea. Jaajaja. (ia ia ezin ahal izan zion eutsi algarari Angelek).
A.–Jakin, ba dakigu, oso treboa zarela gaztagintza munduari dagozkion arazo guztietan. Azal zeniezaguke hain famatua den Andia gaztaren prozez a zein den?
AN.–Lehendabizi ardia jeitsi behar da isuri goxo hori ateratzeko. Gero sukalderuntz ekarri eta ondo pasatu. Lapiko haundi batean sartu eta sutan jarri bero dadila. Hau egin ondoren beste lapiko batetara pasa behar dugu hoztu dakizun. Gatzagia gehitzen diozularik, esnea irabiatu poliki poliki gatzagia eta esnea bat egin arte. Esneak behar duen berotasuna hartzen duenean berriro kanpora atera eta kaikuetara pasa. Gaur egun plastikozkoak ditugu. Esneak kaikuren antza eta sendotasuna hartzen duenean ur gazitan utzi hamabi orduz, bere neurritako gatza xurgatu dezan. Bukatzeko apaletan jartzen ditugu lehor daitezen.
A.–Esnearen prezioa kontutan hartuz, penak merezi ote du gazta egitea?
AN.–Guretzat esnea atera eta saldu etekinik haundiena ematen digutena da. Baina batzuk esnea nahiago dute heuren etxean mamiak egitearren, besteek gazta freskoa, besteek gaztanbehera eta gehienei gaztazaharra. Asike ikusten duzuenez jendeen nahiak betetzen saiatu behar da.
A.–Nola jeisten duzu ardia, eskuz ala makinaz?
AN.–Eskuz. Ardientzat guztiz kaltegarria da ugatzean eskua ez den tresna arrotz bat jartzea. Izan ere, makinek duten indarrez ardi gixajoen ugatza erabat zimelduta eta minberatuta gelditzen da.
A.–Instituzio ofizialetatik laguntza heltzen zaizue?
AN.–Erabat bazterturik gabiltza. Urtero errepikatzen digute gazta egiteari utzi behar diogula, esnea tratatzeko gaur eguneko tresna egokirik ez dugulako. Zer egin dezakegu, dirurik ez ba dugu erosteko?
A.–Zer deritzozu kooperatiba bat eralkitzeari?
AN.–Negatibotzat jotzen dut irtenbide hori. Kooperatibetan buruzagiak daude, bankoek agintzen dizute heuren eskuetan duzun askatasun apurra jarriz. Neri ez zait interesatzen gaztatik negozio egitea, gaztatik bizi baizik. Kooperatibek negozio egiten dute eta noski gaztaren kalitatea jaitziz doa neurri berean. Hasierako artzai gazta mekanikagintza-gazta bihurtzen delarik. Hori da hain zuzen ere egin nahi ez nukeena.
A.–Suposa dezagun instituzioak azkeneraino heltzen direla eta hainbat aldiz errepiketuriko mehatxuak betetzen dituztela. Zein izango litzateke zuen irtenbidea? Agian Kopeletxe fabrikeri esnea saldu?
AN. - (Barre egin zuen Angelek) Kontatuko dizuet zer gertatu zitzaigun urte batean. Behartu gintuzten esnea Kopeletxeri saltzera. Ahozko tratoa egin genuen esne litro bakoitz 60 peztaren truke. Aurrezki Kutxan jarriko liguketela dirua agindu zigunen. Handik bi edo hiru hilabetetara, ez naiz ondo gogoratzen, joan ginen dirua kobratzera. Gure harridurako espero genuena baino bi aldiz gutxiago jaso genuen. Tratoa egin genuen Jendeari hurbildu gintzaizkion azal liezaguketen zertan oinarritzen ziren hori egiteko. Heuren erantzuna zera zen, egunkarietan jarri zutela ezin ziezaioketela eutsi hitz egindako prezioari merkatua zegoen zegoenez kontutan hartuz. Ezin geniezaiokeela ezer egin ikusi ondoren amorru biziaz ardiengana itzuli eta ordutik hona geureari eutsi diogu.
A.–Hala ere, denon ezaguna da leku askotan Urbasa edo Andiako benetazko ez den artzai gazta saltzen dutela.
AN.–Halaxe da bai. Orain fabriketan eta guk egiten ditugun gazten antza fabrikatzen dituzte eta. Ba al zenekiten Idiazabalen ez dela artzairik gelditzen?
A. - ...
AN.–Bai. Duela urte batzu hemengo artzai bat ardirik gabe geratu zen eta nolabait gazta saldu nahi zuen. Hori zela eta, fabrikara joan eta erosi zuen. Ordiziako feria iritsi zenean eskatu zioten fabrikakoek heuren gaztarekin arukeztu zedila gazta lehiaketan. Aurkeztu eta lehendabiziko saria eman ere.
A.–Ez da egia izango!
AN.–Gehiago esango dizuet. Aurten Huarten berdin gertatu da. Fabrikako gazta bati saritu diote. Nola da posible artzai-gazta lehiaketa bat antolatzea eta fabrikakoa saritu?
Galdera hau airean geratu zelarik, gure entrebistatzaileari agur esan eta bostekoak emanez eskertu genion ordu pare atsegina pasa erazi zigulako.
UREDERRA
15-17

GaiezEkonomiaLehen sektoAbeltzantza
EgileezUREDERRA1Ekonomia

Azkenak
Putin eta Trump ostiralean bilduko dira, baina Zelenskik argi utzi du Ukrainak ez duela “lurralderik oparituko”

AEBetako presidenteak Ukrainarekin su-eten akordio batera iristeko ezarritako epea amaituta, Alaskan bilduko dira Trump eta Putin ostiralean. Bloomberg hedabidearen arabera, Errusia eta AEBak gerra "izozteko" plan bat prestatzen ari dira, Moskuk orain arte Ukrainan... [+]


Aldatu Gidoiak ere salatu du IB3 Balearretako telebistak gaztelerazko edukia areagotu dituela

IB3 telebista publikoaren neurria "katalanaren aurkako erasotzat" jo dute katalanaren normalizazioaren aldeko zenbait eragilek, eta "berehalako zuzenketa" eskatu dute. Zuzendaritza aldaketa izan da berriki kate publikoan, PP eta VOXen botoei... [+]


Amaya, altxor ia ezezagun hori

Zer: Euskadiko Orkestra

Zuzendaria: Diego Martin-Etxebarria. Easo Abesbatza

Zuzendaria: Gorka Miranda

Bakarlariak: Arantza Ezenarro, Gillen Munguía, Marifé Nogales, Lucía Gómez, Juan Laborería, José Manuel Díaz, Darío Maya, Luken... [+]


Sañu Bizirik: “Statkraft enpresari alfonbra gorria jartzetik, herri presioari esker udalak parke eolikoari helegitea jartzera igaro dira”

Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailak ingurumen baimena ukatu dio Piaspe egitasmoari, Statkraft enpresak Azpeitia, Zestoa eta Errezil artean eraiki nahi dituen errotek eta argindarra garraiatzeko azpiegiturek eragingo... [+]


26 urteko nafar bat hil da Pirinioetan

Russell mendian gertatu da ezbeharra, amildegi batetik jausita. Gaztea Iruñekoa zen.


Zarrakazteluko sutea perimetratu eta kontrolpean dute suhiltzaileek

Suhiltzaileek itzaltze lanetan jarraitzen duten arren, egonkortu dute kontrolik gabeko sutea. Espainiako Gobernuak larrialdi aurreko faserako plana onartu du, autonomia erkidegoen eta Espainiako Gobernuaren arteko komunikazioa hobetzeko; dena den, larrialdien kudeaketa autonomia... [+]


HAMABI URTEZ ETXEA EZKUTALEKU
“Zorte asko ukan dugu, eta bizitza interesgarria”

Marijo Louis paristarra da sortzez, 1977an heldu zen Miarritzera Euskal Herriko borrokek erakarrita. Josetxo Otegi zizurkildarrak 1983an pasa zuen muga Gipuzkoatik Lapurdira, Poliziatik ihesi. AEK-ko irakasle eta ikasle zirela ezagutu zuten elkar. 1986an, GALen atentatuen,... [+]


2025-08-12 | Mikel Aramendi
Zergatik halako muga-zerga AEBek Indiari?

Asteko albiste nagusietako bat izan da, zalantzarik gabe: ehuneko 50eko muga-zerga ezarri die Trump administrazioak Indiatik datozkien esportazioei. Brasilekin parekatuta, zerga estatubatuar astunenak pairatu beharko dituen ekonomia handia izango da, aldaketarik ezean,... [+]


2025-08-12 | ARGIA
GOMENDIOAK | Hiru disko fresko, gozatzeko

Goizegi Hiltzeko 
Ødei
Autoekoizpena, 2025
53 min.

Ulertzen nauten herrian ez da musika hau entzuten. Rap musikak akaso urte okerragoak izan ditu Euskal Herrian, baina oraindik ez da beste batzuen altuerara heldua. Denentzat ditu koplak Odei Barroso... [+]


Espainiako Gobernua Kanarietan dauden 827 asilo eskatzaile lekualdatzen hasi da

Auzitegi Gorenak martxoan ebatzitakoari jarraiki, astelehenean irletatik penintsulako adin txikikoentzako zentroetara lekualdatuko dituzte zortzi asilo eskatzaile. Gobernuak adierazi du adin txikikoen babes sarean integratzeaz arduratuko den etorkinen %90 maliar jatorrikoak... [+]


Getariako Salbatore jaietan emakume baten aurkako “eraso larri” bat salatu, eta egitaraua bertan behera utzi dute

Getariako txosnagunean eta Aian egin dute elkarretaratze isila. Jai batzordeak txosnak itxi zituen.


Gizon bat atxilotu dute Erriberagoitian beste bat hiltzea leporatuta

Gizona Bilorian (Araba) hil dute, ustezko hiltzailea atxilotu dute Añanan (Araba).  


Al Jazeerako bost kazetari hil ditu Israelek

Hildako kazetarietako bat Anas al-Sharif da, palestinarren genozidioa zerrendatik kontatzen dutenen artean ezagunenetako bat. Al Jazeera hedabideak adierazi du Israel errudun dela Gazako sarraskia barnetik azaleratzen duten kazetariak nahita hiltzeagatik, eta horrela sarraskia... [+]


Zarrakazteluko sutea kontrolatzeko lanetan jarraitzen dute suhiltzaileek

Larunbat gauean hasi zen sutea Zarrakaztelu eta Figerol lotzen dituen errepideko pinudi batean. Herritarrentzat arriskurik ez dago momentuz, gobernuak adierazi duenez. Gizakiek eragindako sutea dela jakinarazi du gobernuak.


Emakumeak gizonenak ziren lekuak hartzen

Bizikleta hartu eta errepidera ateratzeko gogoa. Olatu gainean surf egiteak zein sentsazio eragiten duen probatzeko irrika. Mendirik mendi ibiltzearen plazera sentitzea. Mendian, hainbestean, baina emakumeak ez du erraza izan gizonenak izan diren kirol eremuetan sartzea... [+]


Eguneraketa berriak daude