Hogei urte atzera eginez gero, Aian argazki guztiz ezberdina aurkituko genuke, nola euskararen erradiografiari erreparatuz gero, hala egoera sozio-ekonomiko kulturalari dagokionez.

Aldaketa horren erretratua egin nahi izan du Joxe Anjel Aldai Arrillagak. Masterreko azken lana egin behar zuela aitzakia hartuta, Aiako kaleko eta leku publikoetako ahozko hizkuntzaren erabilera neurtu du.

Datuak biltzeko 151 elkarrizketa entzun ditu Aldaik. Ondorio potoloak ateratzeko sakonago aztertu behar dela aitortu duen arren, eta aurretik analisi mardulik egin ez den arren, lortutako datuek euskararen termometroa erdalduntzen ari dela islatzen dute. Aurreko hamarkadetan baino erdaldunagoa da Aia. Egun, kale eta leku publikoetan, euskararen erabilera %64,24koa da, gaztelaniarena %23,84koa eta hizkuntza-kode aldaketa %11,26koa. Erdalduntze prozesu horretan eragina izan duten faktoreetako batzuk gaitasuna, etxeko euskararen erabilera eta etxeak eraikitzea dira.

Gaitasunak eragin zuzena euskaldun kopuruan

Eustaten 2011ko datuen arabera, %6 ziren Aian erdaldunak, eta beste %6 ia euskaldunak. Euskaldunen artean, gehiengoa, alfabetatua dago, %69. Gero eta haur eskolatu gehiago egon arren –1986an %10 soilik zen alfabetatua–, euskara gaitasunak behera egin du. Izan ere, populazio orokorra hartzen da kontuan eta hor, haurrak nahiz helduak sartzen dira.

Ama hizkuntzan gaztelania nabarmen hazi da

Atzera egiten ari da euskararen erabilera etxe barruan. Hamar urtean %92tik %74ra jaitsi da erabilera. Euskarak behera eta gaztelaniak gora, %5etik %17ra. Horrek eragin zuzena du transmisioan.

Gizon-emakumeen arteko aldea, argia

Bien arteko aldea esanguratsua iruditu zaio egileari. 12 puntukoa da diferentzia. Hortaz, generoaren eragina handia dela ondorioztatu du aiarrak. Elkarrizketak genero berekoen artean direnean, gizonezkoek, euskaraz egiten dute ia beti, %71k –emaitza orokorretan baino zazpi puntu gehiago–; emakumezkoen kasuan, aldiz, %59k –emaitza orokorretan baino bost puntu gutxiago–.

Eraiki ahala, erdaldundu

Aiako populazioa hazi egin da. Egun 2.053 biztanle ditu herriak. Horietako asko kanpotik etorritakoak dira, etxebizitzak eraiki direlako eta inguruko herrietan baino merkeagoa delako, besteak beste. Eta kanpotik etorritakoek, oro har, eragina izan dute erdalduntze prozesuan. Gaztelaniaz hitz egiten dute, sarri, etxean nahiz etxetik kanpo.

Heldu askok, gaztelaniaz

Haurren artean gaztelania apenas entzun du Aldaik. %91,66k euskaraz hitz egiten du. Haurren eta helduen arteko elkarrizketetan ere, batez beste, %77,77an euskara erabili da. Hori bai, haurrak egonagatik, elkarrizketan era aktiboan parte hartzen ez badute, behera egiten du euskarak. Helduek, ordea, gaztelania nabarmen erabiltzen dute –datu orokorra baino bost puntu altuago–. Aipagarria egin zaion beste datu bat kode aldaketa ia guztiak helduen elkarrizketetan izatea da.

Protagonismoa galtzen

Pertzepzio hori du Aldaik. Euskara kalean protagonismoa galtzen ari dela. Susmo hori du. Eta susmoa argitzeko, gizartea aldatzen ari al zaigu? galderaren erantzun bila egin du Hizkuntzen ahozko erabilera Aiako kalean eta leku publikoetan lana. Erantzun gisa galdera gehiago planteatzen ditu Aldaik: zerbait gertatzen ari al da gure herrian? Gertatzen ari bada, onerako ala kalterako da? Hizkuntza aldatzen ari bazaigu, gure harremanak eta harreman-sareak ere aldatzen ari al dira? Honen aurrean, zer egin?

Dena den, egin duen bilaketa horretan esperotakoa aurkitu duela azaldu du aiarrak: euskararen erabilerak kalean eta leku publikoetan behera egin du.