Noiz eta nola hasi zinen idazten?
Esango nuke txikitatik eduki dudala idazteko ohitura edo bulkada. Ikastolan oso lotsatia nintzen eta sormenaren bitartez iristen nintzen besteengana; idatziz, gehienetan. Gero, plazaratzeko pausoa ematea... 18 urteren bueltan hasi nintzen jarraiago idazten, batez ere poesia, eta bete-betean sartu nintzen fanzineen munduan. Gainera, garai hartan ari zen sortzen Mikelazulo, eta horren bitartez, hasieratik lotu genituen idazketa eta oholtza, nahiz eta hasieran errezitaldiak egin eta ez hainbeste antzerkia.

Zer ekarri zizun fanzineetan aritzeak?
Oso esperientzia polit eta subjektiboak ditut gogoan. Idazketan, bakarka hasten zara, baina izaera kolektiboari eta fanzineen istorioari esker heldu nion.

Zergatik da hain garrantzitsua taldea?
Beldurra kentzeko balio du, konfiantza hartzeko, zure burua esploratzeko, kontrastatzeko: mundu oso bat deskubritzen duzu. Hasieran askoz gauza instintiboagoa zen, ez zegoen halako gogoeta intelektual eta politikorik.

Mikelazuloren sorrera gertutik bizi izan zenuen, beraz.
Bai, baina nik ez nuen sortu. Ni izan nintzen Mikelazulok nahi zuenaren lehen belaunaldiaren parte. 1995ean sortu zen.

Euskal Herriko egoera oso bestelakoa zen, eta Oreretakoa, zer esanik ez: eztanda jarrai bat zen hau. Garai hartan oso gauza arraroa zen espazio bat egotea zeinean, adibidez, programazioa lehenesten zen, eta ez barra.

Askotan galdetzen diot neure buruari ea zer izango zen dena baldin eta Mikelazulo egon izan ez balitz, eta, ez dakit. Nik uste dut oso pieza klabea izan zela izaera kolektiboa hala errotzeko eta hainbeste urtetan irauteko. Argi daukat halako proiektuak benetan direla bultzatzaile edo eragile, espaziotik harago planteatzen duenagatik.

Mikelazuloren dimentsio politikoa azpimarratu duzu.

Ezkerraren ikuspegitik begiratuta, jende asko biltzen zen hemen, eta ez denak zehatz-mehatz korronte berdinekoak ezta hain ezkerrekoak ere. Hemen ikasi genuen egiten dugun gauza bakoitzak diskurtso bat behar zuela, eta ondorioz, egiten dugun ezer ez da kasuala politikoki, kontraesanak kontraesan, nahiz eta batzuetan gehiago bilatu eztabaida sustatzea eta ez hainbeste diskurtso bat eraikitzea.

Nola laburbilduko zenuke Mikelazuloko esperientzia?
Elkargunea eta bizi-laborategi itzela, baita arte-laborategi basatia ere; barrabaskeriak egin ditugu.

Bereziki gogoan duzunik?
Niretzat bereziki indartsuak izan ziren kultur internazionalismoaren barruan egin genituen hainbat bidaia. Kanpaina bat egiten genuen, guztiz autogestionatua, dirua lortzeko eta kanpora joateko, eta han kultur proiektu bat aurkezten genuen.

Bereziki dut akorduan Ekuadorko komunitate kitxua batean egin genuen emanaldia. Paramilitarrek zanpatuta bizi ziren eta guk antzezlan bat egin genuen haien aurrean. Mendebaldeko eran antzeztu genuen eta halako zerbait ikusten zuten lehenengo aldia zen. Emanaldi hura da inoiz egin dudan emanaldirik inpaktanteena. Azkenean foro bat egin genuen publikoarekin, guztiok negarrez ginen: gu haien historiak entzuten, haiek gureak... Orduantxe ulertu nuen zer izan zitekeen benetan egiten dugunaren zentzua. Gero, hemen, ez da gauza bera, baina horren arrastoak betiko irauten du.

Eta zer da, bada, egiten duzuenaren zentzua?
Azkenean, beti bilatzen duzu komunikazioa, hemen ere bai, eta lortzen da, batzuetan bestetan baino gehiago. Baina han ez zegoen halako iragazkirik, ez zegoen tartean komunikabiderik, ez nola saltzen dugun gure burua, ez argazkilaririk, ez prentsarik, ez ondo geratu nahirik, ez zegoen programatzailerik... Komunikazio basatia zen, aurrez aurre: benetan ikustea ea egiten dugun hori kaka bat den ala ez. Jendea ez zihoan aurreiritzi batekin, kritika bat edo beste irakurri zuelako. Jendea joan zen eta eman genionak balio zion eta ez zion balio, eta kito. Ondorioz, gu oso egoera bortitzean geunden, tresna bakarra geneukalako: zerbait komunikatzea. Inork ez zuen baloratzen gure dramaturgia, gure estetika, gure ibilbidea... Egiten dugunaren muinera joan behar izan genuen, bete-betean.

Lan kolektiboaz eta oholtzaz aritu gara orain arte. Hel diezaiegun orain zure poesia-liburuei.
Biografia ofizialean agertzen den lehen liburua baino lehenago egon ziren beste batzuk, baina saiatu naiz ezkutatzen. Bestalde, Mikelazulok hainbat liburu kolektibo argitaratu zituen, poesiaren inguruan batez ere, eta guretzat oso garrantzitsuak izan ziren.

Gero, hainbat lehiaketaren bidez publikatu zenituen lanak.
Armairutik ateratzeko modu bat zen, azken batean. Lanak publikatzen zituzten lehiaketetara aurkezten nintzen batez ere. Garai hartan ez neukan segurtasunik nire buruarengan eta gauzak bidaltzen nituen, ez nekien oso ondo nora, eta agian, publikatzen bada, bestela ikusten du lana norberak ere.

Eta, ondoren, Eskuen sustraiak, Susaren eskutik. Lehiaketarik gabe, estreinakoz.
Susako familia ezagutzea oso inportantea izan zen niretzat. Nik uste dut, poesia atalaren bitartez, apustu handia egin dutela pertsona batzuekin. Hasieran bidali niena oso kaskarra zen. Oso zorrotzak izan ziren eta niretzat ikasbide handia izan zen. Hor ikusi nuen zer garrantzitsua den editore baten figura, haren inplikazioa eta haren ahotsa, nahiz eta lerro artean geratu. Arte bat da editorearena, artisautza bilakatzen ari da, eta ez dakit gehiegi esatea ote den, baina iruditzen zait desagertze-bidean egon daitekeela.

Eta antzerkia idazterakoan, ezberdina ote da prozesua?
Niretzat bi bide paralelo izan dira beti, poesia idaztea bakarka eta testuak idaztea taldean jokatzeko: urruntzen eta gerturatzen joan dira. Hasiera batean, gatazkatsua zen harreman hori. Gero, urteak pasata, onartu egin nuen, onartu nuen biak behar nituela, baita, nolabait, denborarekin, bat egin zezaketela. Uste dut lortu dudala, antzerkia idazteko modu bat topatu baitut.

Zein da antzerkia idazteko bide hori?
Autorearen figurari uko egitea. Ez pentsatzea antzerkia idazten duen idazlea idazle bat denik. Taldekide bat gehiago izatea, prozesu baten parte, eta baztertzea autorearen figura hori zeinak idazten baitu obra bat, burutua, sakratua, eta norbaitek hartzen duenean, eta taularatzen, dena errespetatzen baitu, puntuak eta komak eta akotazio guztiak. Errespetatzen dut figura hori, eta agian egon behar du halako eredu batek ere, zeren, estetikei buruz ari garela, denetik egon behar du.

Hala ere, nire bidea izan da autorea akabatzea eta norberaren botereari uko egitea. Nire ekarpena egin dezaket, eta inportantea da ahalik eta ondoen egitea eta testua balioestea, baina ez da sakratua. Boterea taldean dago eta taldeak erabakiko du non gauden eta nora goazen. Gainera, erlaxatzen zarenean eta autorea akabatzen duzunean, deskubritzen duzu testuaren dimentsio oso eder bat. Askoz urrunago iristen dira testuak, bai behintzat gure esperientzian.

Mr. Señora (Txalaparta, 2016) kaleratu berri duzu, ordea, zazpi antzezlan biltzen dituen liburua. Zergatik argitaratu taularatzekoa dena?

Oso antzerki gutxi argitaratu da, baina badago eskaerarik, eta jendeak jarraitzen du 80ko hamarkadako testuetara jotzen. Ez dago testu garaikiderik, nahiz eta asko egon: ez daude eskura. Badago beste teatro bat eta atera behar da.

Nik neuretik egin dezaket. Arra.Arraroarekin ikasi nuen oso garrantzitsua zela kezka garaikideak islatzen dituzten testuak ateratzea, tresna bezala, jendeak taularatu ahal izateko bere kezkak, baina baita beste idazketa mota batzuk egon daitezen ere. Jendeak hartzen zuen Arra.Arraroa eta oso libre sentitzen zen: ez zuten zertan dena erabili, ez zuten zertan akotazioetan dioena zehatz-mehatz egin.

Nik imajinario bat eta testu batzuk planteatzen ditut: abiapuntu bat. Talde batek imajinario hori onartzen badu, material horiek erabil ditzake, eta bereak sortu; libre sentitu aktore-sortzaile aritzeko, horretan sinesten baitut nik. Edo agian, dantza garaikideko norbaitek hartzen du Mr. Señoraren puska bat eta adierazten du gorputzaren bidez nik hitzez esana. Zergatik ez? Zergatik gelditu beti gauzak egiteko modu batean? Jendea irits dadila ahalik eta urrunen.

Metrokoadroka sormen-laborategiaren barruan aritzen zara aktore-sortzaile.
Hasieran, plataforma artistikoa zen, hainbat mintzairarekin. Gero, antzerkiak indar handiagoa hartu du. Oholtza izango da arte bakarretakoa zeinean beste arte guztiak barruan egon daitezkeen. Modu naturalean bilakatzen da akzio-elkargune. Eszenaren bitartez da aldi bakarra zeinean guztiok egon gaitezkeen zerbait egiten, izan fisikoki eszenan edo zuzendaritzan, eszenografia egiten, kartela egiten, musika, argiak...

Nola muntatzen duzue ikuskizun bat?
Ez garelako enpresa bat eta ez gaudelako dinamika horren barruan, proiektu bakoitzak bere historia dauka. Hainbat akuilu egon dira. Norbaitek ideia bat dauka, taldean planteatzen du, eta hor hasten dira aliantzak sortzen modu naturalean, detektatzen da bakoitzaren momentua, agenda, eta taldea sortzen da. Koordinazio minimo bat dago, paperak eta beste kudeatzeko, baina, proiektu bakoitzean, proiektuan daudenek agintzen dute, ez dago zuzendaritzarik. Nahiz eta nik planteatu ideia bat, behin taldea sortuta, boterea galtzen dut guztiz. Niri kontrol-galera gustatzen zait. Azkenean, talde-lana egoteak ez du esan nahi denek gauza bera egiten dutenik eta denek berdin. Rolak daude eta hori ondo dago. Kontua da dena negoziatzen dela. Hori ere ikasi dugu: pertsona bat aktore hobea bada, benetan, eta bestea, berriz, abilagoa jantzigintzan, bada ez du zentzurik ni joatea traperotara alkandora bila. Onar ditzagun gure mugak eta gero negozia ditzagun erabaki garrantzitsuak denon artean. Talde-lana bada, baita ere, norberaren dohainak eta mugak onartzea, eta denonak uztartzea. 

Egin dituzuen ikuskizunen artean, baten batek utzi al dizue arrasto berezirik?
Poza oso klabea izan zen guretzat. Oso ondo funtzionatu zuen, nahiz eta oso esperimentala izan eta oso modu kamikazean egin. Obra horretan, urte askoren ondoren, topatu genuen benetan nola esan nahi genituen gauza asko; kokatu egin gintuen, nolabait.

Non?
Lehenengo aldiz, modu intentsiboan egin genuen lan; ordura arte, arratsalde soltetan biltzen ginen. Orduko hartan, ordea, hamabost egun hartu genituen eta leku itxi batean bildu ginen talde osoa, eta buru-belarri lan egin: sorkuntza basatia izan zen. Lehenbiziko aldiz abiatu ginen material autobiografikoetatik, eta autofikzioa egin genuen, horren zentzu zehatzean: material propioetatik abiatu ginen, baina eraldatu egin genituen, eta fikzioa eraiki. Lehenbiziko aldiz sentitu genuen bazegoela modu bat testu poetikoak gorputzetik pasatzeko. Zuzendaririk ez genuen, bost taldekideok zuzendu genuen. Abiapuntuan, irudi bisual poetikoak eta inprobisazioak izan genituen, guztiz fisikoak, eta umore absurdoa ere sartu genuen, baina ez hainbeste txisteak, baizik eta lan fisikoari tiraka.

Zure ibilbideari erreparatuta, zer-nolako balantzea egiten duzu?
Oso errealizatua sentitzen naiz, eta oso pozik, batez ere ez naizelako bakarrik sentitzen, baizik eta zerbaiten parte. Nekea ere sentitzen da, eta prekarietatea; urteek aurrera egin ahala, gero eta zamatsuagoa da. Batzuetan ikusten ditut asko miresten ditudan aktoreak, 60-65 urtekoak, kamioia kargatzen bolo bat eta gero, eta benetan kezkatzen naiz, akaso ni ere gero eta gertuago nagoelako hortik. Nola liteke hain gutxi baloratzea? Zer egiten ari gara hainbeste eman digun jende horrekin? Ez daukat soluziorik. Oraingoz salbatzen gaituena da kolektibitate baten parte lanean jarraitzea, arriskatzen bai politikoki bai estetikoki, horrek dakartzan kontraesan, gatazka eta une zail guztiekin.

Zure ikuspegitik, nola daude arte eszenikoak gaur egun?
Mikelazuloko ibilbideak zerbait erakutsi dit: badago ezagutzen ez dugun errealitate bat, badago gauza miresgarriak egiten ari den jende-kopuru bat, imajinatzen duguna baino askoz gehiago, eta ez dugu aitortzen, ezta onartzen badagoenik ere. Antzerkian, hain zuzen, hori gertatzen da: hainbat forotan argi ikusten da badagoela material esperimental eta humano oso interesgarri eta potentea. Askotan irakurri izan dut euskal kultura krisian dagoela baina nik uste dut euskal kulturari begiratzeko modu bat dagoela krisian. Batzuetan ez da behar beste zerbait sortzea edo gehiago sortzea, baizik eta sortzen denari erreparatzea.