• COVID-19aren krisiak eragindako mugikortasunaren murrizketak amaituta, 2022ko udako bero-bolada bizi eta luzeek ozono troposferikoaren muturrak pandemiaren aurreko urteetan baino gehiago igo dituzte Euskadin.
• Ecologistas en Accionek ozonoak eragindako kutsadurari buruzko urteko txostenak ondorioztatzen duenez, EAEko biztanle guztiek eta lurraldeek kutsatzaile horren maila osasungaitza izan dute aurten.
• Eusko Jaurlaritzak oraindik ez du neurri eraginkorrik hartu garraioaren, industriaren eta abeltzaintza intentsiboaren inguruan, gertakari puntualak saihesteko eta klima-aldaketarekin lotura handiena duen kutsatzailearen hondo-maila handiak murrizteko.

Ecologistas en Accionek ozonoari buruz egindako estatu-txostenak 2022ko urtarrilaren 1etik irailaren 30era bitartean Espainiako lurralde osoan banatutako 490 neurketa-estazio ofizialetan bildutako datuak aztertzen ditu, horien artean 32 Euskal Autonomia Erkidegoan. Azken 60 urteetako udarik beroenean, euskal herritar guztiek arnastu dute airea, Osasunaren Mundu Erakundeak gomendatutakoa baino ozono gehiagorekin.

Euskadiri dagokionez, ondorio nagusien artean honako hauek nabarmentzen dira:

• Ozonoa oso kutsatzaile konplexua da, eta ez du giza iturri zuzenik; aitzitik, eguzki-erradiazioa duen lurrazalean sortzen da, aitzindari deritzen beste kutsatzaile batzuen konbinazioaren ondorioz. Kutsatzaile horiek garraioak (diesel ibilgailuak bereziki), zentral termoelektrikoek, industria-jarduera jakin batzuek edo abeltzaintza intentsiboak isurtzen dituzte. Beraz, bigarren mailako kutsatzailea da, eta udan hiri- eta industria-kutsadurak eragindako inguruei eta landa-eremuei eragiten die.

• Euskal Autonomia Erkidegoko klima-ezaugarriak direla eta (prezipitazio handiak eta eguzki-erradiazio txikia), ozonoaren sorrera moderatua da, Estatuko beste lurralde batzuetan gertatzen diren kontzentrazio handietara iristea saihestuz. Hala ere, 2022an maila asko igo da, udako hiru bero-bolada bizi eta luzeen ondorioz, 1961az geroztik izandako beroena.

• Ecologistas en Accionen txostenak Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendatutako balioa hartzen du erreferentziatzat. Haren arabera, ozonoak kutsatutako aireak EAEko biztanle eta lurralde guztiei eragin die 2022an.
• Araudiak ezarritako hiru urteko balio objektiboa kontuan hartuz gero, OMEren gomendioa baino laxoagoa, ez legoke 2020-2022 aldian aire kutsatua legezko estandarraren gainetik arnastu duen biztanlerik, txosteneko irizpideen arabera.
• Lege-estandarraren gainditzeen maiztasuna pandemiaren aurreko urteetakoa baino handiagoa izan da, % 44ko igoerarekin 2012-2019 aldian erregistratutakoen batez bestekoarekin alderatuta, Euskal Autonomia Erkidegoan, eta OMEren gomendioaren gainditzeak, berriz, % 7 baino ez dira jaitsi, aldi beraren aldean.
• Egoerak okerrera egin du bereziki Bilbo-Barakaldo aglomerazioan eta Kantauriko haranetan. Gainera, 2022an informazio-atalasea hamalau aldiz gainditu da Bilbon, Kantauriko Haranetan eta Valderejon Arabako barnealdean, ekainaren eta uztailaren erdialdeko bero-boladekin batera.
• Aldaketa klimatikoa lehen mailako faktorea da ozonoagatiko airearen kalitate txarreko gertakariak larriagotzeko, tenperaturen igoeragatik, udako iraupenaren luzapen progresiboagatik (AEMETek urtean egun batean zenbatetsia) eta prezipitazioen murrizketagatik, beste ingurumen-eragozpen batzuez gain, horien artean, 2022an, baso-sute bortitzak nabarmendu behar dira Espainian.
• Ozonoak eragindako kutsadurari lehen mailako osasun-arazo gisa heldu behar zaio, eta urtero 1.500 eta 1.800 heriotza artean eragiten ditu Espainiako Estatuan, Europako Ingurumen Agentziaren arabera. 2022ko udan, Carlos III.a Osasun Institutuak 170 heriotza identifikatu ditu Euskadin, tenperatura altuengatik eta ozonoari lotutako esposizio handiagoagatik. Kaltetuenak haurrak, adinekoak, haurdun dauden emakumeak eta bihotz-biriketako gaixotasun kronikoak dituztenak dira.
• Ozonoak eragindako kutsaduraren osasun- eta lan-kostua 5.000 milioi eurokoa izan zen 2013an, Espainiako BPGaren % 0,33, Munduko Bankuaren arabera, laboreei eta ekosistema naturalei eragindako kalteak kontuan hartu gabe.
• Herri-administrazioek herritarrei ematen dieten informazioa ez da ez egokia, ez arazoaren larritasunera egokitua. Ekainaren eta uztailaren erdialdeko kutsadura oso handiko gertakarietan, Eusko Jaurlaritzak gainditzeak argitaratu besterik ez zuen egin bere web-orrian, herritarrei benetan jakinarazi gabe, nahitaezkoa den bezala.
• Ozonoak eragindako kutsadura murrizteko plan autonomikoak nahitaezkoak dira, legediaren eta Auzitegi Gorenaren arabera. Baina Eusko Jaurlaritzak oraindik ez du barruko arroena egin, nahitaezkoa baita. Zabarkeria da, eta arriskuan jartzen ari da inguru horretako 290.000 biztanleen osasuna.
• Ozonoak eragindako airearen kutsadura murrizteko bide nagusiak honako hauek dira: motordun zirkulazioa murriztea, erabilgarri dauden industria-teknika onenak erabiltzea, disolbatzaile organikoak urarekin ordezkatzea, energia aurreztea eta efizientzia energetikoa eta energia berriztagarriei laguntzea fosilen ordez. Halaber, beharrezkoa da Ozeano Atlantikoan isuriak kontrolatzeko eremu bat sortzea, Ipar Itsasoan dagoena bezalakoa, aire-trafikoa murriztea, diesel ibilgailuak fiskalki zigortzea eta abeltzaintzako ustiategi handi intentsiboetarako moratoria bat.
• Airearen kalitatea hobetzeko eta klima-aldaketa arintzeko 50.000 biztanletik gorako hiri guztiek emisio baxuko eremuak ezartzeko epea bi hilabete falta direnean, gutxik bete dute legezko betebehar hori, nahiz eta horretarako funts publiko ugari jasotzen ari diren. Ekologistak Martxan taldeak alkateei eskatu die auzotarren osasuna lehenesteko, hauteskunde-kalkulu gutxi justifikatu baino lehen.
• COVID-19aren krisiak erakutsi du garraioaren egiturazko murrizketa eta industriaren eta eraikinen deskarbonizazioa direla tresna onenak arnasten dugun airearen kalitatea hobetzeko, hirietan eta landa-eremuetan, baita ozonoaren kasuan ere. Pandemiak sortutako egoera lazgarriak berretsi du aitzindarien emisioen murrizketa eraginkorra dela ozonoak eragindako kutsadurari aurre egiteko.

Txostena ikusteko sakatu hemen.