Kexa, Arartekoak tramiterako onartua (Espediente Zk.: 3295/2025/QC), bi erakundeek bost hilabete baino gehiagotan kutsatuta dauden ibilgu eta itsasadar bat garbitzeko planari buruz izandako erabateko isiltasunaren ondorio da, osasun publikorako arrisku larriak dituztenak.

Eguzki talde ekologistak salaketa formala aurkeztu du Arartekoaren aurrean, Zumaiako Udalak eta Uraren Euskal Agentziak (URA) izan duten administrazio isiltasunagatik. Kexa hau izapidetzeko onartua izan da, eta Arartekoak espediente formala ireki du bi administrazioen jarduera ikertzeko.

Ekintza hau bi erakundeen etengabeko utzikeria eta erabateko isiltasunaren ondorio da. Egoera publikoki salatu zen duela bost hilabete baino gehiago (2025eko maiatzean), urtebete baino gehiagoz ibaiko eta itsasadarreko hondakinak kentzeko hasierako eskaerari erantzunik jaso gabe egon ondoren. Utzikeria eredu horren hasiera 2024ko apirilaren 8an izan zen, Eguzkik Zumaia, Aizarnazabal, Zestoa, Azpeiti eta Azkoitiko udalei Urola ibaiko zabor-tonak kentzeko eskatu zienean.

Utzikeriaren eta osasun arriskuaren aurrekariak

Erakunde-jarduera eza honek utzikeria aktiboaren eredu kezkagarri eta errepikakorra jarraitzen du, isurketen larritasuna aldez aurretik ezagututa.

*Amiantoaren aurrekaria: egoeraren larritasuna uraliten aurrekariak areagotzen du. Hasierako salaketa jarri eta zortzi egunetara, 2024ko apirilaren 16an, publikoki eta Zumaiako Udalaren eta URAren aurrean salatu zen itsasadarrean ehunka kilo uralita isuri zirela (amiantoa, hondakin arriskutsua) eta hiri-hondakin solido ugari zeudela. Larritasuna erabatekoa izan zen; izan ere, bi administrazioek Eguzkik salaketa publikoa egin baino urtebete lehenago jakin zuten haien presentzia arriskutsuaz (uralitak), eta salaketa jarri ondoren bakarrik erretiratu ziren. Gaur egungo egoerak, zabor tonekin, agerian uzten du utzikeriaren patroi hori errepikatzen dela.

* URAren fiskalizazio-omisioa eta osasun arriskua: Eguzkiren hasierako eskaeraren ondoren, Uraren Euskal Agentziak (URA) txosten bat igorri zien Urola ibaiaren arroko gainerako udalerriei hondakinak kentzeko aginduz. Hala ere, URAk ez zion eskakizun hori Zumaiako Udalari aplikatu, itsasadarraren zatirik kritikoenaren fiskalizazio falta larria erakutsiz.

Ibaian dauden isurien artean, besteak beste, komun bat, ibilgailuen gurpil eta pneumatiko ugari, eta nekazaritza-erabilerako hondakinak (fardoak biltzeko plastiko beltzak eta animalien elikagaietarako zaku zuriak) daude. Bestalde, itsasadarrean, gehienbat etxeetako isuriak dira, eta horien artean gernuz betetako plastikozko botilak aurkitzen dira. Egoera horrek kutsadura-fokuak eta osasun publikoko arazo larria eragiten dute, industrialdeko hondakinen artean arratoiak agertuz.

Zumaia herriko itsasadarrean, Joxe Mari Korta poligonoaren parean, aurkitutako isurketen irudiak: etxeko hondakinak eta plastikozko botilak abandonatuak. Kutsadura-foku argia da, eta osasun publikorako arazo larri baten froga.

Emari-igoerak, egun hauetako euriteekin gertatzen ari den antzera, egoera larriagotu egiten du: zenbat eta orokorragoak eta iraunkorragoak izan prezipitazioak, orduan eta handiagoa da geldituta eta pilatuta dagoen zaborra zuzenean kostaldera eramateko probabilitatea, itsas kutsadura eta mikroplastikoen arazo orokor bihurtuz.

Administrazio-isiltasuna ez da heziketa falta soilik; utzikeria-eredu bat estaltzeko saiakera bat da. Ezin dugu onartu Zumaiako Udalak eta URAk, urtebete baino gehiagoz amiantoaren presentziaren aurretiazko eta frogatutako ezagutza izanik, orain arratoien eta gernuaren fokuak, baita gainerako zabor-tonak ere, ez ikusi egitea. Arartekoak amaiera eman behar dio isiltasun sistematiko horri, eta beren legezko betebeharra bete dezatela eta zaborra ibilgu eta itsasadarretik premiaz eta osorik ken dezatela eskatu behar die.

Eguzkiren salaketa hiru arau-esparru hauen urraketan oinarritzen da:

1. Udalak eta URAk herritarren eskubidea aktiboki eta jakinaren gainean urratzen dute, ingurumen-informaziorako eskubidea blindatzen duten lege-hierarkia osoari kasu ez eginez:

– Nazioarteko Oinarria (1998): Aarhuseko Hitzarmena, eskubide horren oinarriak ezartzen dituena.

– Europako Zuzenbidea (2003): Ingurumen-informaziorako sarbidea bermatzen duen 2003ko Europako Zuzentaraua.

– Estatuko Legeak (2006 eta 2013): 27/2006 Legea (Europako egokitzapena) eta 19/2013 Gardentasun Legea, erantzuteko betebeharra indartzen duena.

– Autonomia Erkidegoko Legeak (2008 eta 2016): 2008ko Foru Legea eta Euskadiko Toki Erakundeei buruzko 2/2016 Legea.

 2. Zumaiako Udalak bere Ingurumen Babeserako legezko betebeharra ez du betetzen, baita ibaietako hiri-hondakin solidoak kentzeko betebehar esklusiboa ere. Errealitatea da zabor-tonak ibaiaren ibilguan daudela gutxienez 19 hilabetez, 2024ko apirilean gure lehen eskaera egin genuenetik.

3. Protokoloa ez betetzea: bi erakundeek ur-baliabideen zaharberritze eta babeserako sinatuta daukaten lankidetza-protokoloa ez dute betetzen, ibai-ingurunearen ingurumen-kontserbazioa ez betetzeaz gain.

Arartekoa da isiltasun sistemikoa geldiarazteko eta erakundeak kontuak ematera eskatzeko azken baliabidea. Horretarako, bi Administrazioek bost hilabete baino gehiagoz jaramonik ez diete egin ondorengo 6 galdera hauei, gardentasuna ez ezik, ingurumen-babesaren eta ibai-baliabideen fiskalizazioaren betebeharrarekin duten benetako konpromesua ere bilatzen dutenak:

1. Zer egitasmo dago oraindik ibaian dauden zabor tonak kentzeko?

2. Zergatik ez ziren uralitak eta zaborrak kendu, ibaian zirela jakin arren?

3. Zergatik behar izan zen salaketa publiko bat uralitak kentzeko?

4. Zergatik ez da bete eta ez da betetzen ibaiaren ingurumena zaintzeko lankidetza-protokoloa?

5. Nola bermatuko da lankidetza-protokoloa etorkizunean beteko dela?

6. Zer neurri hartuko dira etorkizuneko isurketak eta ibaiaren kutsadura saihesteko?

Egoera honen aurrean, Eguzkik Zumaiako Udalari legea bete dezala eta isurketak premiaz eta osorik kentzeari ekin diezaion eskatzen dio, eta URAri, berriz, protokoloa eta bere eskumenak betetzearen erantzukizuna bere gain hartzeko Isiltasuna eta utzikeria ezin dira izan Administrazio Publikoaren erantzun bakarra, osasun publikoko eta ingurumeneko arazo bati aurre egiteko betebehar etiko, moral eta legal saihestezinaren aurrean.

EGUZKI, 2025eko abendua

Aurreko komunikatuetarako estekak eta Zumaian Urola ibaiaren egoera islatzen duten argazkiak.

* 2025eko maiatzeko komunikatuaren esteka: https://eguzki.org/es/2025/05/21/eguzkik-urola-ibaian-erakundeen-utzikeria-salatu-du-eta-zumaiako-udalari-bere-erantzukizunak-betetzeko-eta-kutsatzen-duten-isuritako-zabor-tonak-kentzeko-berriz-ere-eskatu-dio/

* 2024ko apirilaren 16ko komunikatuaren esteka (uralitak): https://eguzki.org/es/2024/04/18/zumaiako-joxe-mari-korta-industrialdean-uralitak-urola-ibaira-isuri-dituztela-salatu-du-eguzkik/

* 2024ko apirileko komunikatuaren esteka (orokorra): https://eguzki.org/es/2024/04/09/urola-ibaia-kutsatzen-duten-zabor-tonak-kentzeko-eskatu-die-eguzkik-zumaia-aizarnazabal-zestoa-azpeiti-eta-azkoitiko-udalei/

Komun bat eta pneumatikoak isurita, lurrak erdi estalita.

Hainbat pneumatiko eta ibilgailu gurpil bat isurita.