Eukaliptoa Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan zabaltzen ari da eta dagoeneko 26.153 hektarea hartzen ditu; horietatik 1.319 hektarea naturgune babestuen barruan daude

Hogei erakunde ekologista baino gehiagok (1) adierazpen bateratua sinatu dute, Galizia eta Bizkaiko eukalipto-sail berrien egungo luzamenduak gutxienez 2030. urtera arte luzatzea eskatzeko. Neurri hori iparralde osora zabaltzea ere eskatzen dute: Asturias, Araba, Kantabria eta Gipuzkoara.

Baso inbentario ezberdinetako datuen arabera, eukalipto landaketak hedatzen jarraitzen dute iberiar penintsulako ipar-mendebaldeko eta iparraldeko lurralde gehienetan. Baso-plangintza ez betetzeaz gain, azken urteotan landaketa horien azalera handitu egin da, batez ere, koniferoen (Monterreyko pinua eta itsas pinua, batez ere) landaketa produktiboak masiboki ordeztearen ondorioz; izan ere, baso-izurrite batzuen eraginpean daude. Arazo horri erantzuteko, baso-administrazioek aldi baterako debekuak ezarri zituzten koniferoen ordez eukaliptoak landatzeko (Galizian, 2021etik 2025aren amaierara arte, eta Bizkaian, 2022tik 2025aren amaierara arte). Aldi baterako debeku horiek 2017tik Portugalen zegoenari gehitu zitzaizkion, zeina 2030era arte egongo da indarrean; horren ondorioz, papergintzako enpresa portugaldarrak eukalipto landaketak erosten eta alokatzen ari dira Galizian eta Asturiasen, lurraldeetako presioa areagotuz.

Indarrean dauden luzamenduak gorabehera –Galizian eta Bizkaian 2025ean amaituko dira–, luzamendua ez betetzeak eta pinuei eragiten dieten gaixotasunek irauteak goranzko joera izan dute. Horregatik eskatzen dute ekologistek luzamendu horiek zabaltzea eta hedatzea, eukaliptoak Espainiako Estatuan okupatzen duen azaleraren egungo hazkundea geldiarazteko, baso-plangintzaren helburuak betetzea, ekoizpen-masak basogintzaren balio-kate osorako dibertsifikatzea eta ekosistemak eta naturagune babestuak zaintzea ziurtatzen ez den bitartean.

“Galizian dagoeneko gauzatu den penintsularen iparraldeko eukaliptizazio prozesu hau, Galiziako Xuntak zelulosa fabrika berri bati argi berdea eman dion une batean gertatzen da, Portugalgo ALTRI paper-fabrikaren GAMA proiektua, etorkizun hurbilean eukalipto egurraren eskaria handituko lukeena”, adierazi dute erakunde sinatzaileetatik.

Eukaliptoa aurrera doa Euskadiko lurralde guztietan. 1986 eta 2019 artean, % 303 hazi zen eukalipto-sailen azalera. Epe horretan 4.866 ha-tik  9.643 ha hartzera pasa zen, azalera horren % 91 Bizkaiko lurralde historikoan. Bost urte geroago, eta 2024ko Euskal Autonomia Erkidegoko Baso Maparen arabera, eukaliptoak 26.153 hektarea hartzen ditu Euskadin (22.923 Bizkaian, 1707 Gipuzkoan eta 1510 Araban). Horrek esan nahi du Euskal Autonomia Erkidegoko baso-azalera zuhaiztuaren % 5,34 dela, eta 2005-2024 aldian azalera % 101 handitu dela. Azken Basoen Inbentario Nazionalaren (IFN4) arabera, 2009ko datu zaharkitutak ematen dtuena, 1.319 hektarea eukalipto daude gutxienez naturgune babestuen sarearen barruan. Eta, egiaztatu ahal izan denez, eukaliptoa landaketetatik kanpo naturalizatzen ari da, eta, beraz, eremu natural babestuen barruan azalera handiagoa hartzen du (3). Bizkaian, Urdaibaiko Biosferaren Erreserbaren barruan –Natura 2000 Sarean sartuta dauden hainbat leku ditu–, eukaliptoarekin landatutako azalera %60 handitu da azken hamarkadan. (4)

“2025a urte giltzarria da beste lurraldeetan dagoeneko Galizian gertatu den eukaliptizazio fenomenoa gerta ez dadin. Ezin da onartu penintsularen iparraldeko basogintza-sektorea zelulosaren ekoizpenaren monolaborantza ekonomikorantz joatea. Ekoizpen-dibertsifikazioa eta balio-kateak mantentzea ez ezik, ekosistemak klima-aldaketara hobeto egokitzea ere jokoan dago, landaketen baso-kudeaketarako eredu berriekin, egungo egoera urte batzuk barru berriro gerta ez dadin”, diote talde ekologistek.

Koniferoen eta eukaliptoen sailetan izurriteen eragina handitzea klima-aldaketarekin lotutako fenomenoa da, baina izurriteen, suteen eta lurzoruaren emankortasun-galeraren aurrean oso kaltebera den landaketen kudeaketa-ereduaren erantzukizuna ere bada. Hori dela eta, basogintza-eredu berriak garatzea eskatzen da adierazpenean, etorkizuneko agertokien aurrean masa produktiboek erresilientzia handiagoa izan dezaten, dibertsifikazio handiagoa bilatuz (espezie barnekoa eta espezie artekoa), landaketa erregularretan, espezie bakarrekoetan eta agrokimikoak eta izatezko mozketak erabiltzen dituztenetan oinarritutako basogintza-eredua errepikatzea saihestuz, egungo klima-aldaketaren ondorioekiko oso kalteberak direla frogatu baita.

Adierazpena sinatu duten eragileen arabera, “klima aldaketak markatutako testuinguru batean bizi gara, tenperaturaren igoera global batekin eta izurrite, lehorte edo baso-sute handien arrisku handiagoarekin. Horregatik onartu behar dugu Euskadiko basogintza-ereduak produkzio-joera handia duela: baso-espezie eta -formazio mota gehiago eta kudeaketa-eredu desberdinak dituen beste eredu baterako trantsizioa hasi behar dugu. Kontua da ez bakarrik baso-masen erresilientzia bilatzea, baizik eta baso-sektorearena berarena”.

Horregatik, Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demografikorako Ministerioan (MITERD) eukaliptoa plantazioetatik kanpo zabaltzeak biodibertsitatean dituen eraginak aztertzeko diziplina anitzeko lantalde bat sortzeko eskatu dute ekologistek, batez ere natura-gune babestuen barruan, bai eta Natura 2000 Sareko eremuetan eukaliptoa desagerrarazteak dakartzan kostu ekonomikoak ebaluatzeko ere. Ministroari eta MITERDeko estatu-idazkariari dagoeneko adierazi zaie eskaera hori Basogintzako Kontseilu Nazionalak maiatzaren 22an egindako bileran, eta Ingurumeneko Aholku Batzordeak (IAB) berretsi egin zuen ekainaren 2an. Erakunde sinatzaileek eskatu dute, halaber, Espainiako Natura Lehengoratzeko Plan Nazionalean (une honetan MITERD egiten ari da) naturalizatutako eukaliptoek kaltetutako eremuak leheneratzeko proiektuak sartzea naturagune babestuen barruan, bai eta Natura 2000 Sarearen barruan eukaliptoaren landaketa komertzialak pixkanaka murriztea ere.

“Landaketetatik kanpo aurrera egiten duten eukaliptoen eraginari eta ekosistemekin duten interakzioari buruzko eztabaida berriz irekitzea funtsezkoa da. Duela urte batzuk, Espainiako Estatuko baso-administrazioak eztabaida hau faltsuan itxi zuen osagai politiko gehiegi zituen erabaki baten bidez, hainbat lurraldetan naturalizatutako eukaliptoek biodibertsitatean duten eraginaren ebidentziak alfonbra azpian ezkutatzea erabakiz”, eskatu dute.

Hona hemen sinatzaileak:

Hemen, berriz, adierazpen osoa:
Adierazpena

Oharrak

(!) Hauek dira adierazpena sinatu duten 25 eragileakk: AEMS-Ríos con Vida, Amigas de la Tierra, Asociación Asturiana Amigos de la Naturaleza (ANA), Asociación Custodia Bosque Atlántico (BETULA), Asociación para la Defensa de los Recursos Naturales de Cantabria (ARCA), Asociación para la Recuperación del Bosque Autóctono (ARBA), Baso Biziak Plataforma, Butroi Bizirik en Transición, Coordinadora Ecoloxista d’Asturies, Eguzki, Ecologistas en Acción, Fundación Lurgaia, Fundación Montescola, Greenpeace España, Kukubaso Elkartea, Mariko Baso Espazioa, Mutrikuko Natur Taldea, Sagarrak Ekologista Taldea, SEO/BirdLife, Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), Sociedad de ciencias naturales de Sestao, SOSollube, Txirpial, Verdegaia y WWF España.

(2) EAEko baso mapa 2024

(3) 2021ean eta 2022an, Gipuzkoako Foru Aldundia, Lezoko Udalarekin batera, Jaizkibel KBEren (Natura 2000 Sarearen Kontserbazio Bereziko Eremua) eta Jaizkibel 23. Onura Publikoko Mendiaren (Lezoko Udalaren jabetzakoa) barruan dagoen eukalipto-unada baten jarraipena egiten aritu da. Mendi horien organo kudeatzailea Lezoko Udala da. Gipuzkoako Aldundiak bere webgunean dioenez, eukalipto ale gazteen hedapen progresiboa ikusi ahal izan da, bai unada nagusiaren ondoko eremuetan, bai Guadalupeko pistaren iparraldean. Aldundiaren arabera, eukaliptoa izaera inbaditzailea duen zuhaitza da, eta bertako biodibertsitatean eragin handia sortzen du; beraz, hedatzea saihestu behar den espeziea da.

(4) Zain Dezagun Urdaibairen bloga, 2021. La superficie plantada con eucalipto se incrementa un 60% en una década en Busturialdea