Iazko uztailaren erdialdean, Azkoitiko Udalak, beste 4 udalerrirekin batera, Gobernantzaren Bikaintasun Zigilua, kudeaketaren kalitatearen Europako sari gorena eta udal gobernua jaso zituen. Europako Kontseiluak EUDELen (Euskadiko Udalen Elkartea) bidez emandako aintzatespen entzutetsu hori gobernu onaren oinarrizko 12 printzipioekiko konpromisoa erakusten duten udalei ematen zaie, besteak beste, gardentasuna, kontuak ematea, etika publikoa eta zuzenbide-estatuarekiko errespetua. Udalaren beraren arabera, zigilu hori “guztion lana aitortzeko” eta “etengabeko hobekuntzarako” pizgarria zen. Hala ere, Azkoitiko udal-kudeaketaren errealitateak mespretxu ikaragarria erakutsi du printzipio horiekiko.

 Aurtengo urtarrilaren amaieran, publikoki salatu genuen Udalak ez zuela bete 2024an oposizioarekin sinatutako ingurumen arloko aurrekontu akordio bat. Akordio horren arabera, 800 metro inguruko saretak jarriko ziren baranden azpian, hondakinek Urola ibaia kutsa ez zezaten, funtsezko neurria gure ibai-ibilgua babesteko.

Ez zen hori gertatzen zen lehen aldia; aurretiko akordioak ez betetzearen erabakia arbitrarioa izan zela pentsarazten zigun. Horregatik, ez-betetze horren arrazoiak zehatz-mehatz azaltzeko eskatu zitzaion Udalari, gardentasuna eta kontuak ematea gobernu on baten oinarriak bait dira.

Tamalez, hiru hilabete ondoren Udalak ez zion erantzun gure informazio-eskaerari. Kontuak emateari uko egite horrek Arartekoarengana jotzera behartu gintuen 2025eko apirilaren amaieran, ingurumenari buruzko informazioa jasotzeko dugun eskubidea eskatzeko, legeak babestutako eskubidea bait da. Arartekoaren eginkizun nagusia, hain zuzen ere, Euskal Administrazio Publikoaren gehiegikeria, zabarkeria eta akatsen aurrean herritarrak babestea da.

Arartekoaren ebazpena abuztuaren erdialdean iritsi zen, eta, espero genuen bezala, arrazoia eman zigun, eta ukatu zuen informazioa bidaltzera behartu zuen Udala. Hala ere, tokiko gobernuaren erantzuna, berantiarra ez ezik, etsigarria ere izan zen. Udala aurrekontu-akordioa ez betetzea justifikatzen saiatu zen, “erabaki politikoa” izan zela argudiatuz. Argudio hori kontraesan onartezina da. Oposizioarekin sinatutako akordio bat erabaki politiko baten emaitza bada, nola liteke ondorengo beste “erabaki politiko” batek alde bakarretik eta konturik eman gabe deuseztatu ahal izatea? Benetako etika politikoa hartutako konpromisoak betetzean eta demokraziaren esparruan lortutako akordioak errespetatzean datza. Ez-betetze horrek, beste behin ere, Udalak arbitrarioki jokatzen duela berresten du, aurreko urteetan egin duen bezala. Hau da, Udalak 800 metroko barandak utzi zituen Urola ibaia kutsatzen duten hondakinetatik babestu gabe, nahi dutena egin dezaketela frogatuz eta, aldi berean, ingurumenarekiko konpromisorik eza erakutsiz. Baina, horrez gain, lortutako akordio politikoekiko mespretxua ere agerian uzten du, herritarrek kudeaketa publikoan duten konfidantza ahulduz.

Egoera horren ironia ezin nabarmenagoa da. Azkoitiko Udalak Gobernantzaren Bikaintasun Zigilua saldu zigun 2024ko uztailean, “etorkizunerako etengabeko hobekuntzako eta ikaskuntzako prozesu” gisa. Hala ere, gertakarien kronologiak erakusten du ustezko “hobekuntza” dagoeneko traizionatua izan zela.

Udalak adierazpen horiek egiten zituen bitartean, gobernu taldeak aurrez pentsatutako erabakia hartua zuen, hau da, ingurumen arloko aurrekontu akordioa ez betetzea. Hau da, aplikatu nahi ez zituen printzipioengatik sari bat ospatzeaz gain, oposizioa eta herritarrak engainatuta mantentzen zituen, ibaiaren babesari buruzko akordioa beteko zelako itxaropen faltsua emanez.

Gaiaren larritasuna ulertzeko, ezinbestekoa da jakitea hau ez dela udalak horrela jokatzen duen lehen aldia. 2022ko aurrekontuetan, Udalak ez zituen bete oposizioarekin hitzartutako bi partida, horietako bat 25.000 eurokoa, berariaz Urola ibaiko zaborrak kentzeko. Aldebakarreko erabaki horren ondorioz, hondakinak ubidean geratu ziren. Urte horren amaieran, 2022ko abenduan, erakunde horrek esku hartzea erabaki zuen eta hainbat tona zabor jaso zituen, Udalaren utzikeria publikoki salatuz. Gainera, gogoratu behar da ez dela Arartekoarengana jotzen degun lehen aldia; 2023an, gure lehen salaketaren ondoren, Arartekoak berak gogorarazi zion Udalari ingurumenari buruzko informazioa eskuratzeko eskubidea betetzeko legezko betebeharra zuela.

2025. urtearen hasieran, Gobernantzaren Bikaintasun Zigilua jaso eta zazpi hilabete eskasera, eta Udalak berak “ikasteko eta hobetzeko prozesuari” buruz egindako adierazpenen ondoren, are nabarmenagoa izan zen gobernantza onaren printzipioekiko mespretxua. Eskatutako informaziorako sarbidea ukatzean, Udalak, jakinaren gainean eta nahita, herritar orok gardentasunerako dugun eskubidea babesten duen legea urratzea erabaki zuen. 2025eko ebazpenak, berriz ere arrazoia ematen digunak, erakusten du Udalak Arartekoaren gomendioei argi eta garbi muzin egitea erabaki duela. Legeari men ez egiteko eta mespretxatzeko eredu hori gertakari larria da, printzipio demokratiko eta gobernantza onaren aurka doana.

Azkoitiko Udalak bere hitza eta legea ez betetzeaz gain, nahita egindako estrategia bat gauzatu du: Europako sari ospetsu bat erabili du ez direna eta izan nahi ez dutena konpentsatzeko. Beren konpromisoekiko gardenak, etikoak eta errespetuzkoak izaten saiatu beharrean, nahiago izan dute beren ahaleginak ezaugarri horiek modu sinbolikoan emango dizkien aintzatespena lortzera bideratu.

Testuinguru horretan, Gobernantzaren Bikaintasun Zigilua fatxada bat da, praktikan ez direnak eta izan nahi ez dutenak besteei sinetsarazteko erabiltzen dena. Sari baten sinesgarritasuna erabili dute kudeaketa arbitrario, autoritario eta erabat antidemokratikoa legitimatzeko, eta sariak berak ordezkatzen dituen printzipioen aurkakoa.

Udalak bidali zigun txostenean, “diru publikoa eraginkortasunez erabiltzeko” beharra argudiatzen du.

Ingurumena bezalako gai garrantzitsu baterako eraginkortasuna eskatzen bada, logikoa eta koherentea da gardentasun hori bera Udalaren esparru guztietan aplikatzea, eta nola ez, sari honen gastuetan. Horregatik, eta EloGE zigiluak jasotzen dituen kontuak emateko eta gardentasunerako zutabeei helduz, Eguzkik zigilu horren gastuei buruzko informazio zehatza eskatu dio udalari.

Gure ustez, herritarrek eskubidea dute jakiteko fatxada politiko gisa erabilitako sari baten kostua gure ibaia babesteko akordio bat betetzea baino inbertsio “eraginkorragoa” ote den.

EGUZKI, 2025eko iraila