Hace medio século non se ouven os golpes dos instrumentos dos mineiros que traballaban na zona. As fábricas que consumían as súas vidas xa non están en marcha. Non destacan a incesante relación e o movemento que se atopaban na borda entre as zonas baixa e alta do municipio. Iso si, o encanto da minería nos tempos dourados non abandonou aínda esta zona de Triano. Segue alí. Insistente. Para sempre.Desde o barrio de

Larreineta tomamos o camiño dA Arboleda e os muros que ven á esquerda recollen o pasado en imaxes. Pódese apreciar o carriño onde se transportaban os traballadores das minas, o tren ou o ferro. Entón miramos cara adiante e dámosnos/dámonos conta de onde estamos. Ou mellor dito, onde estaban os protagonistas desas imaxes.

Hoxe en día atopámonos cunha ampla zona verde. Aínda que as explotacións mineiras dos dous séculos anteriores aínda teñen moito que dicir na paisaxe, os lagos e as zonas tranquilas quitáronlles protagonismo. Os grandes xacementos denominados Parkotxa, Ustion ou As Cármenes bautizáronse como algunhas das minas daquela época. Pasado e presente unidos. Para unilos, organízanse excursións desde o Centro de Interpretación Ambiental de Penas Negras. Unha oportunidade única para coñecer mellor a historia desta singular paisaxe e da minería.O

florecimiento da minería do ferro nos montes de Triano produciuse a partir de 1880. Os procedementos iniciais non desenvolvidos deixaron paso á mecanización da explotación e ao transporte de mineral. Xunto a iso, o capital exterior e os vascos promotores uníronse e, como consecuencia dun enorme desenvolvemento económico, xurdiron os Altos Fornos de Biscaia en 1902. Tamén se produciu un declive, que puxo fin á exportación de mineral de ferro 1963.urtean. Fai 25 anos pecháronse as últimas minas desta zona. Todos eles pertencían á empresa Orconera e o último centro de explotación no que traballou até 1986, un garbigune, tamén foi propiedade da mesma empresa. Así mesmo, en 1993 tivo que despedirse do seu labor a última explotación relacionada coas minas: As xigantescas minas de Bodovalle, preto de Gallarta.

Hoxe, péscase nas zonas de extracción de mineral de ferro e vívense trece aves e sete tipos de mamíferos, todos eles incluídos no catálogo vasco de especies ameazadas de extinción. Xunto a eles, non é nada estraño ver cabalos, cabras ou vacas. Neste espazo, a natureza recuperou perder durante moitos anos. Moita xente pensa que tamén é un lugar para bañarse, pero estes lagos son bastante perigosos para nadar.

Edificios representativos

Tras un pequeno paseo dun cuarto de hora por Larreineta, chegamos á Arboleda. Para quen non queira dar un pequeno golpe aos seus pés, a mellor opción é o autobús, que se atopa cunha fronte no momento de saír do funicular.

A pesar dos moitos cambios que sufriu, A Arboleda conservou a estrutura das aldeas mineiras. As casas divídense en varias filas, a maioría das cales teñen dúas alturas. Entre elas, pequenas rúas estreitas, unha praza con pendente, unha igrexa e varios bares. Destaca tamén a “casa vermella” que se funda coa aldea, xunto á praza da Madalena. Un edificio de madeira que resistiu todos os cambios que se produciron durante máis dun centenar de anos converténdose nunha icona das casas mineiras. En Bizkaia só pódense atopar uns poucos deste tipo, todos nesta zona. Só nalgúns pobos de Cantabria e Asturias pódense atopar parecidos. Hai que sinalar, de paso, que o centro urbano dA Arboleda foi declarado conxunto monumental no ano 2003.Os

bares dA Arboleda son ben coñecidos. Hai uns anos eran máis que agora, pero aínda se poden atopar algúns, a pesar de que o pobo sexa pequeno. O alimento máis prezado son as fabas, unha cazuela única con moitos sacramentos. Moitas cuadrillas achéganse, sobre todo no inverno, para medir a habilidade dos seus cociñeiros. E a maioría, si non todos, salguen cheos de estómago coa esperanza de volver pronto. Si degústase a especialidade da zona, xorde o desexo de repetir.

Xunto a Indab, é coñecida a presenza do pastel vasco local, premiado en varias feiras. Tampouco se pode abandonar o pobo sen probar ou comprar o pan de madeira e o queixo fresco que se fixo no momento.

Rutas

Na medida en que se converteu nun espazo para excursionistas e montañeiros, desde A Arboleda e esta contorna de Triano hai varias rutas. As máis destacables son a que nos leva a Mendibil e Bitarratxo, a que se fai polos arredores dos lagos e a que pasa polos arredores de Penas Negras. Todos eles son fáciles de realizar e están debidamente sinalizados, en menos dun par de horas. Unha boa opción para os montañeiros recentemente iniciados. Todos os percorridos pódense coñecer no Centro de Interpretación Ambiental de Penas Negras, a un quilómetro dA Arboleda, a beiras da estrada forestal cara a Muskiz.

Desde os diferentes puntos destes percorridos pódense ver varios pobos da Marxe Esquerda. Barakaldo, Sestao e Santurtzi domínanse cunha simple ollada, coma se as antigas relacións volvesen estalar. En definitiva, son cidades que nacen da calor do desenvolvemento industrial e que teñen un gran impacto na minería.

Tamén se pode ascender aos cumes que conforman a serra de Triano. Por exemplo, Bitarratxora (519 metros), próxima aos lagos, e Mendibil (562 metros), que ten unha antena parecida á denominada “Pirulí”. Algo máis esixirán os Ganeran (822), Pico Menor (728) e pico Maior (747) que ven desde a parte alta do poboado.