Topagunea presentou o froito de tres anos de traballo nas xornadas celebradas no Palacio do Condestable de Pamplona. Unha preocupación puxo en marcha o proceso, o aumento da oposición ao fomento do eúscaro nas dúas últimas enquisas sociolingüísticas. Baséase nunha realidade: os vascófilos, os nacionalistas e o propio modelo D están na actualidade nun 30%, e é imprescindible conseguir a defensa do 50% da sociedade para aprobar medidas que revitalizan o eúscaro no Parlamento. Ao longo deste tres anos, fóronse desenvolvendo actitudes e liñas discursivas para conseguir estes novos aliados. Oskar Zapata, director de Navarra do Topagune, deu a coñecer estes feitos no programa Metrópoli Foral de Euskalerria Irratia.

Despois da presentación da vosa proposta, algunha resaca emocional?

Un pouco si. Quitamos peso de encima, porque a presentación pública de tres anos de traballo ten o seu peso.

O eco mediático que obtivo a proposta de alivio da resaca: Gara e Diario de Noticias difundírono con iso, Berria tráeo na pel.

É moi satisfactorio. A socialización do traballo que fixemos é fundamental e é moi gratificante ver que as cousas así espertaron interese.

O punto de partida da vosa reflexión foi unha preocupación: desde 2015 en Nafarroa Garaia incrementouse a oposición á promoción do eúscaro.

Sempre houbo un sector en Navarra, amplo, que se opón á promoción do eúscaro. Segundo as últimas enquisas sitúase no 37%. É moi grande. E ademais hai outro 33% que non está a favor nin en contra. Por tanto, somos o 30% os partidarios de fomentar o eúscaro. Esta preocupación levounos a unha reflexión de que o importante non era o que pensamos ou viamos, senón o que din os que non somos, onde ven os que podemos mellorar, onde poden estar os puntos de encontro. Ese foi o punto de partida do proceso: imos escoitar como nos ven.

Entón, con que obxectivos abordaron este proceso?

Un dos obxectivos estratéxicos do Topagune é traer á maioría dos navarros a posicións favorables ao eúscaro, xa que para que o euskera avance en Navarra necesitamos medidas valentes e eficaces que se aprobarán no Parlamento se máis do 50% vota a favor. Con esta sinxela achega queremos ver si somos capaces de traer a máis xente ás actitudes a favor do eúscaro, ou polo menos paliar actitudes en contra.

Quen participaron nesta reflexión colectiva?

Ao principio creamos un grupo estable. Dentro dela estiveron connosco catorce persoas, con maior ou menor intensidade, durante este tres anos. Recibimos moitas propostas. Gran material. Pero vimos que necesitabamos outros foros de contraste. En primeiro lugar, con xente que sabe eúscaro. Sempre garantindo a heteroxeneidade xeográfica e ideolóxica. Logo fixemos o mesmo con xente que non ten relación co eúscaro. E tamén pasamos pola criba de Topagunea para chegar a un documento.

Recibistes moitas e variadas opinións. Non sería fácil chegar a unha formulación común.

Non, pero foi moi enriquecedor. Sobre todo aprendemos que é moi importante escoitar e valorar as voces dos demais. Queren axudar. Todos os que achegaron queríannos axudar, tanto si estamos de acordo connosco coma se non. Tiñamos claro que non queriamos facer un informe de 200 páxinas. Expómonos un obxectivo: non escribir máis de 15 páxinas. Nos próximos anos escribiremos máis. Pero agora queriamos propor cabezas de liña para que cada un poida desenvolvelas como queira.

Traballastes o discurso, pero tamén propuxestes boas prácticas. Por que?

Nós tiñamos pensado ofrecer unicamente liñas discursivas, pero no proceso de elaboración das mesmas aprendemos que aínda que as liñas discursivas sexan importantes, é moi importante como actuamos ante a sociedade e as persoas de Navarra. Como traballamos os afectos. Por iso creamos unha lista de boas prácticas.

En relación coas prácticas, insistiron na diversidade. Por que?

Debemos actuar cunha perspectiva social ampla si queremos incidir en Navarra. Sempre se di que Navarra é diversa e, por tanto, política, xeográfica e lingüística. Dificilmente conseguiremos a defensa de quen non pensan como nós, si non nos achegamos a eles. É importante ter unha mirada de clase. Tamén é importante traballar para atender adecuadamente aos recentemente chegados. E como estoutras prácticas.

De aí propoñen revisar a identidade navarra. Como?

As persoas temos identidades complexas. Isto é cada vez máis evidente. Desde o movemento LGTBI e o feminismo realizaron achegas moi interesantes neste campo. Si falamos de pluralidade, debemos considerar a pluralidade no seu conxunto. Non só a nosa. Todos formamos esta sociedade e todos temos que pensar nela xuntos. Sempre entendendo que o eúscaro é unha proba do bo estado de saúde desta sociedade. Queremos unha sociedade máis rica, plural e democrática. Nós apostamos por iso compartindo as nosas ideas cos demais e axudando a vir a esas posicións.

Hai que buscar novos aliados, pero tamén coidalos. Din que temos que ser pioneiros no camiño da diversidade e a igualdade.

Entrega e recepción. Contar e escoitar. Eses son os camiños. Non se trata de que eu cóntelle a vostede o meu e pídalle que o defenda inmediatamente. Imos ver onde podemos facer un. Habemos visto que facendo defensa da diversidade e da igualdade hai unha oportunidade útil para facer novos aliados con grupos e persoas que comparten estes valores. Aí temos unha zona onde gañar é unha gran oportunidade.

Na xornada de onte preguntáronlles que é a diversidade.

A diversidade en nós é o recoñecemento da realidade. A diversidade lingüística é unha realidade en Navarra. Aquí fálanse 100 idiomas. Xogan unha serie de funcións nos seus territorios e por iso tráenos a Navarra. O eúscaro ten un único lugar para desempeñar estas funcións. Si nesa diversidade o eúscaro non se sitúa adecuadamente, estamos a falar dunha falsa diversidade. É importante achegarse a quen falan outras linguas e compartir espazos, pero tendo en conta o eúscaro.

Na xornada de onte, a investigadora Mariña Massager sinalou que a maior achega que Navarra pode facer á diversidade do mundo é precisamente o mantemento do eúscaro.

Xunto coa selva Irati [kar, kar]. Falemos de biodiversidade, pero tamén de diversidade sociocultural.

En canto ás liñas discursivas, queren sacar o eúscaro do xogo entre partidos e do choque de identidades. De onde?

Convén afastarse das dicotomías habituais deses discursos que se escoitaron durante longos anos en torno ao eúscaro e trasladar o debate a outros novos parámetros. Yasmine Khris dicía onte nas xornadas que el non sente nin navarro nin vasco, pero que é vasco [Khris naceu en Marsella, vive en Pamplona desde hai cinco anos e estudou euskera]. É posible e beneficioso pasar desas dicotomías a outras: diversidade versus uniformización, convivencia e democracia versus autoritarismo. Nestes parámetros queremos situar o debate sobre o eúscaro.

Esta proposta de desvinculación entre o eúscaro e o nacionalismo pode resultar controvertida.

Nós non cremos que o eúscaro teña que afastarse do nacionalismo. Necesitamos todos os apoios, que veñen de onde veñen. Outra cousa é onde se sitúan os debates e os discursos. O nacionalismo contribuíu decisivamente á situación actual do eúscaro en Navarra. Pero necesitamos iso e máis, porque as persoas que están a favor da promoción do eúscaro son o 30 %, e o voto abertzale tamén é do 30 %. Si queremos ser maioría necesitamos máis xente, que está fóra desas posicións políticas, e tamén temos que ofrecer liñas discursivas e posibilidades para que si queren dar ciaboga teñan mangos discursivos. Si o proxecto político de facer de Euskal Herria un estado non serve para eles, temos posibilidades de facer discursos diferentes para unirse a eles? Pois si. Temos uns valores que nos unen ao redor da diversidade, ao redor da igualdade, e temos un camiño común.

Ademais das novas dicotomías, propoñen novas categorías. Cales?

Clasificamos as liñas discursivas que propomos en dúas categorías. A primeira é a ecoloxía lingüística, relacionada cos valores que iso implica: diversidade, igualdade, coidado, sustentabilidade. A convivencia é a segunda. O termo convivencia foi moi utilizado e nós tamén debemos utilizalo, porque a convivencia virá do recoñecemento e non da negación da lingua e a cultura. Fagamos valores relacionados coa nosa convivencia: respecto, recoñecemento, xestión democrática de conflitos.

Din que a igualdade é unha das claves. Por que?

O que propomos é actuar con equidad. Necesitamos un apoio especial á situación de vulnerabilidade, medidas de prestixio e apoio institucional.

Na xornada Amaia Nausia Pimoulir de Eusko Ikaskuntza-Sociedade de Estudos Vascos dixo que a igualdade entre os cidadáns rompe, non ensinando o eúscaro a todos os nenos.

Recordo que nunha entrevista que tiven con José Iribas [Conselleiro de Educación, en tempos de UPN] el díxome que en Navarra se impuña o eúscaro. E eu contesteille que para impor unha lingua eran necesarias dúas condicións: ser monolingüe e estar no poder. Está claro que si todos entendamos o eúscaro estariamos máis preto da igualdade, tanto en dereitos como en oportunidades. Nós propomos un modelo inclusivo que permita facer ben en castelán e eúscaro. Mentres isto non estea, debemos apoiar todos os modelos [A e B] que achegan aos nenos ao eúscaro. Sería malo en Azagra, por exemplo, ter contacto co eúscaro a través da educación, a diferenza do que ocorre hoxe en día?

Segundo o estudo de Eusko Ikaskuntza-Sociedade de Estudos Vascos, citado onte con frecuencia, o eúscaro está en Navarra no medio do conflito entre dúas identidades nacionais. Como socializar este novo discurso no medio dese conflito?

Unha das claves é a xestión democrática do conflito, porque hai e haberá conflito. Son diferentes posicionamentos. Debemos identificar e apostar polos elementos necesarios para vivir e convivir mellor. A convivencia virá do recoñecemento das linguas e as culturas, e non da negación, e a partir dese principio debemos buscar cales poden ser os puntos de contacto. Que o eúscaro estea vivo desde a comprensión do consenso.