Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteartea 2024ko apirilaren 23an
Lluis Arazil: «Konfliktorik Gabe Ez Dago Hizkuntza Aurrera Ateratzerik»
Bi bider izan dugu, elkarren segidan, gure artean Lluis Aracil soziolinguista Valentziarra. Hitzaldi bat eskeini zuen abenduan, eta ikastari batean hartu du parte lehenengo astean.
Bere teoriak aurretik ezagutzen zituztenak eta beste gainerantzeko guztia liluratuta utzi ditu Gipuzkoako parte honetan, ze gizon honek, itxurak etabar kanpo, oso ondo hitzegiten du. Erudizio handikoa, hizlari trebea, entzuteko atsegina eta irudimen azkarrekoa dugu, bere planteamendutan liberalismo anarko baten kutsua nabari daitekeelarik.
Elkarrizketa hau ez da bapatean atera zena SIADECOko Iñaki Larrañaga eta EHEko Iñaxio Agirre ere partaide genituelarik. Bilduma bat da han eta aurreko hitzaldian botatako funtsezkoenetako arrazoiekin.
Bilduma izanik asko gal dezake bere erretorika atseginak, gure ustetan sintesis baten alde.
Berak aurkeztuko digu bere burua
Eta zergatik ez? Zenbait istoiro triste kontatu beharko nizkiake. Hau da, urte garrantzitsu batzutan alternatzen nuen jendea Valencia Herriko Partidu Sozialista sortu zuena zen zeina desegina izan bait zen eta PSOEra sartu. Hauts bilakatu zen eta hango gizon ahaltsuenetariko bat senador del reino de oraintxiki txikitatik nere laguna izandakoa... zer egingo zioagu!
Montaje bat dago. Norbaiten burua eror daiteke montajean, baina montajea gelditu egiten da, montajeak ba dirau.
XIX.mendeko idazle batek, Valentiar Miralek, ("Los Regionalismes" 1886), Catalanismoaren aita bat, 1886, urtean frantsesez eta gazteleraz argitaratu zuen liburu bat, "La España del que lee, La España tal cual es". Zera dio liburu horretan: Catalandarrak geure kokaketa geografikoz Espainian gaudela alegia. Eta andaluzak bezain españolak omen gara, etabar etabar. Eta hori frantsez eta gazteleraz dio erotzekoa da hori. Faltsua da katalandarrek espainolak izan behar dugula berez. Faltsua espainolen submultzo bat garela. Zer da hori? Aldi historiko bat da hori; konprenigarria gainera. XVIII.aren bukaeran eta XIXan batez ere gure gizarteko handikiak bilakatu dira jada espainolen azpimultzo bat. Jada beren hizkuntza arrunta gaztelera da. Cadizeko gorteetara doazenean badakite zein hizkuntzatan joan behar duten. Senide artean daude. Sartu dira jada Espainiako handikien munduan. Beraiek espainolak dira, frantsesak dira jada. Beraiek, Elebidunak dira beraiek.
Denboraren iraganaz gertatzen da, historian zehar, besteei tokatzen zaigula gero elebidun izatea, espainol izatea. Hara hor independentziaren gerratea, Beraiek erabakia zuten espainol izatea... Eta herria... gaztelerarik jakin gabe, frantsesen kontra, hantxe bizitza utziaz, eta auskalo zergatik...! Jende hura zen jada nazioa. Haiek ziren nazioa. Kultura eta hizkuntza bat bazuten, bere mundua zuten... nazioa ziren... haiek. Cadizko gorteetan ez du inork galdetzen, eta zein hizkuntzatan eginen ditugu eztabaidak? Haiek elebidunak dira. Herria elebakarra. Eta noski, haiek bitartekoak dira. Alde batetik estatuarekin daude harremanetan, bestetik herriarekin. Eta noski funtzio bat daukate. Beraiek itzultzen diote estatua herriari eta herria estatuari.
Zer gertatzen da? Bada, herria elebidun bilakatzen denean, eta haiek elebakar egiten direnean hain zuzen, desfase bat dago hor, oso arrunta. Gaur egun euskal pertsonairik sonatuenak, garrantzitsuenak, prosperoenak, elebakarrak dira, Zer gertatzen da? Bada, orain beste guztien elebitasuna arazo bilakatzen dela. Zergatik orain arazoa da eta lehen ez? (Herria elebidun orain, handikiak elebidun lehen). Bada arrazoi batengatik, elebitasuna lehen funtzionala zen, hori izan zitekeen arrazoiaren parte bat. Orain ja ez du funtziorik. Arazo bat da. Gaur egun elebitasuna ez da ezeren arteko bitarteko.
Estatuak, errespontsabilitate bat baino ez du hartzen bere gain, eta hau da hizkuntza bakar bat inposatu eta exijitzearena. Lehen inposatzen eta exijitzen zen bezalaxe gainera, neurririk gogorrenetan. Gogorrenetan diot berriro. Eta hau geure bista aurrean gerta zedin utzi dugu.
Elkarte linguistiko moderno europatar batek ezin dezake gaur egun euskaldunak bezala funtzionatu, ezin daiteke bizi, egoera honetan. Eta hori esan beharra dago! Muturren aurrean jarri behar zaio jendeari dilema hau. Hau da, benetan nahi bada euskara eta euskaldunak desager ditezela, bada tira, aurrera. Jakingo dugu zeri heldu. Baina ezin daiteke jokoa erregela hauekin onar, ze galtzera jokatzen ari bait gara. Sekulan ez da planteatu hizkuntzaren arazoa estatu mailan. Sekulan ere ez. Inori ez zaio okurritzen parlamentuan katalanez aritzea. Inork ez du planteatu hizkuntza estatu mailan. Orduan, zertan ari gara? Uko egiten ari gatzaio estatuak estatu bezala bere gain beste errespontsabilitate bat hartzeari. Estatua ez bada eratzen Belgika baten gisara, Euskadin izan beharko du Belgika bezala antolatu beharko duena bere burua; eta hau ere ondo ez badoa, bada bakoltzak bere etxean, bere gela ilunean, ohe azpian eta argia itzalik antolatu beharko du bere Belgika partikularra.
Lotsagarria da adibidez, estatu honetan euskara aipatu behar den bakoitzean, y el castellano jarri behar izatea. Ezin du bakarrik joan. Ikurrinarekin gertatzen den gauza bera. Estatuak gaztelera aipatzen duen bakoitzean derrigorrezkoa al du euskara aipatzea? Ezetz, ezta? Bada hemen tranpa bat dago. Eta tranpa hori onartzen dugu. Estrategi problema bat ere badago gero hemen, eta ez dut hor sartu nahi, ezin naiteke hor sar gainera, ze ni ez naiz politikoa, eta pozten naiz ez izateaz, ze desastre bat naiz ni horretarako etabar etabar. Baina gutxienez arazo bat dago, hori hemen inposatuz lortuko al da?, estatuari presioa eginaz lor al daiteke hori? Nik ez ditut kontseilu zehatzak eman behar, ez bait dakizkit. Baina esango diat gauza bat abstraktoan, ez dago hori lortzerik konfliktorik gabe. Eta horretan ezin naiteke konfunditu. Konflikto horretatik ihes egitea, Catalunyan gertatu den bezala, ezertara, absurdora, justifikazioatara jotzea litzateke. Ikaratzen ba hau konfliktoaren posibilitate berak, eta zerbait esateko beldurrez isiltzen bahaiz hori ridikulua egitea duk. Estatu honetan zenbait arazo estatu mailan planteatzeko ausardia falta izan da. Zerbait lortuko al zen planteatu izan ezkero? Ez dakit. Ezin ditzazket profeziak egin. Gutxienez guztiok ikusiko genukeen nola estatuak ezetz esango lukeen. Orain esan dezake: l nola esango nian baietz edo ezetz galdetu ere ez ba hidan?
Eta isilik. Zenbat ordu etabar galdetzen badidak, bada, betikoa, lau ordu eta hori Catalonyan, baina nere herrian, Valenzian bat ere ez.
Badira kimikan erreakzioa endotermikoak eta exotermikoak, rebersibleak eta irrebersibleak, edo errazago nahi baduzue: aldapa gorakoak eta beherakoak. Hemen "beroa", inposaketa eta koakzio izan dira, ez gaitezen engaina. Orain arteko bilakaera eragin duena zapalketa izan da. Presio handi bat, eta alde batetara. Beraz, kontrako indar bat egin nahia, eta motorrik gabe, bada zaila da. Haiek indar guztiz egin dute presioa. Aldapa gora eta motorrik gabe ez da erraza aritzea. Hori guztia zegok, eta gainera beste idea hori, alde batetik konprenigarria eta bestetik faltsua, borondate onaren diskurtsua da. Zera hori, inolaz ere ez dela koakzioa orain erabiliko, trajediaren aurreko partean erabili zen bezala. Bueno, amnistia generala etabar. Hori ondo dago biolentzia baztertzen duen neurrian, baina faltsua gerta daiteke, ze hori debilidade eta morroitza seinale izan bait daiteke. Esan nahi du bestea lasaitu behar duzula, garantia batzuk eskeini behar dizkiozula... eta azkenean, Catalunyako kasuan ikaragarria da, hango testoak irakurtzen badituzu zera agertzen da; gehiago saiatu dira besteak ez zirela minduko eta seguridadeak ematen, benetan argitu behar zena argitu beharrean. Borondate oneko deklarapen gehiago egon da, bueno, "baina zer nahi duzue"?, galdetu beharrean.
Kontzientzi sozialaren falta handia dago jendearen heziketan. Ezin daiteke gizakia izan gizartean sartu gabe. Eta ezin haiz gizartean sartu ez bada harreman batzuk sorturik.
Tirabirazko harreman bat dago , zeinean orain arte guk eman bait dugu amore. Besteek sekulan ez dute etsi, beti tiraka ari dira. Euskaldunek euskaraz egingo balute, beraiek ere tirako balute, bi gauza gerta zitezkeen:, edo euskara betiko hilko litzateke, edota, benetan euskaraz jakin beharra legoke.
Euskara salba dadin, katalanera salba dadin, jende baten joera bat behar da, euskara eta katalanera ikas dezaten benetan munduan sartu nahi dutelako. Hori ezbadago alperrik da. Erdara bakarrik jakingo da.
Esan dezagun egia, euskaldun jendea euskaldun izateari uko egiten ari zaio, beste zerbait bilakatzen ari den heinean. Azkenean besteen kultura itzultzeko arriskutan gaude. Gizarte honetan errazago da euskararik jakin gabe aurrera ateratzea, erdararik jakin gabe bizitzea baino. Arin jakin behar duzu gaztelera; argot guztitan, esamolde pilo batekin..., eta euskara bitartean pobretzen doa piskanaka piskanaka.
(argazkiak: Luis Otaegi)
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Asier Iturralde Sarasola
#2
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
#3
Asier Blas Mendoza
#4
Maite Díaz de Heredia Ruiz de Arbulo
#5
Mati Iturralde
Azkenak
2024-04-24
Juan Aldaz Arregui
Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?
Gizonezko futbol profesionalaren gaitasun (im)mobilizatzaileari buruzko hausnarketa soziologikoa (artikulu hau EHUren Campusa aldizkariak argitaratu du)
2024-04-23
Zigor Olabarria Oleaga
Gazara bihar abiatuko dela iragarri du Askatasunaren Ontzidiak, Israel, Alemania, Erresuma Batua eta AEBen “presioen” gainetik
“Azken egunetan” hainbat herrialderen ordezkariak Turkian izan direla salatu du nazioarteko ekimenak, Erdoganen gobernua presionatzeko ontzidia ez dadin itsasoratu. Askatasunaren Ontzidiak adierazi du ez duela “onartuko” debekurik, eta apirilaren 24an,... [+]
2024-04-23
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Uztailean hasi nahi du Erresuma Batuak migratzaileak Ruandara deportatzen
Rishi Sunak lehen ministroak jakinarazi du deportaziorako "baliabideak" prest dituela "legez kanpoko migratzaileak" kanporatzeko. Auzia etenda dago Auzitegi Gorenaren erabaki baten eraginez, baina parlamentuak Sunaken lege bat onartu berri du horren gainetik... [+]
Eguneraketa berriak daude