Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2025eko abuztuaren 18an
Plazido Mujika Hil Da
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Abuztuaren 28an hil zitzaigun Loiolan aita Plazido Mujika. Ez da heriotza honen behar adinako ohiartzunik izan gure egunkarietan.
Hirurogeita hamasei urte zituen Urnietako jesuita honek hiltzeko orduan. Grekera-gaztelera. Latina-gaztelera hiztegietan partaide. "Noni eta Mani" eta "Mendiko Argia"ren itzultzaile. Bainan bere lan ezagunena Euskara-gaztelera Hiztegia dugu, luzea bezain polemikoa.
Ez diogu bere lanari ez ezer kendu ez erantsiko. Etorriko al da laister hura goraipatuko duenik! Geure aldetik eta omenaldi gisara. Oh! Euzkadi aldizkariari eskeini zion bere azken elkarrizketa berridatzi besterik ez dugu egingo.
Goian bego.
Baina ez nuen ezagutu. Ni iritsi baino lehen hil zen. Ta han gelditu zen oroigarri bezala Museo Santakruzianoan. Orduan esan zidan hango gure etxeko nagusiak "Vd. nos ha traido aqui un gran recuerdo. de mucho valor, que viene de parte del rey, además es de plata, pues le vamos a dar a Vd. otro recuerdo: el crucifijo de votos del cura Santa Cruz". Jesuita sartu baitzen gero, 82 urte zituela, ni hemen sartu nintzenean, hemeretzi urtekin, diecinueve años.
Marka izugarriak egin zituen. Behin bere herrira S. Ignaciora, joan eta turutarekin deitu ta indioei galdetu "ze berri? inor etorri al da?" ta "bai, D. Julian". Hauteskundeak ziren orduan. D. Julian hori xelebrea zen beti bere lista egiten zuen, eta hori bere partiduaren kontrako izaten zen, indarra kendu ta liberalak irabazteko arriskua baitzen, baina beti bere bidetik "Nos ha dado un papelito y un duro a cada uno", «Ah! Guardarlos, guardarlos. El duro y el papel, porque el domingo vendrán unos camiones a llevaros al pueblo. Alli habra una mesa y estará D. Julián. Teneis que dar el papel, pero atención, ese papel todos lo guardais en el bolsillo izquierdo, entendeis"?'. Tontoak baitira indioak, bost sei bider esan behar gauza berbera "Todos en el bolsillo izquierdo y el que os voy a dar yo", ofiziala, partiduko lista ofiziala, "en el derecho". Habeis entendido? Pues cuando vayais en fila a D. Julian le enseñais el papel del bolsillo izquierdo" ta D. Julian hurrengo indioari begira ari zen bitartean beste papera sartu, ofiziala. Ta konserbadoreak irabazi zuten ta D. Julian harrituta. Jakin zuenean esan zuen "con este cura no hay quien pueda. Ni los españoles pudieron con este cura". Azkarra zen.
Bai, bi Argia hartzen zituen. Bilbotik bidaltzen ziotena ta Donostiatik bidaltzen ziotena. Ta nola astero ibiltzen zen 5 orduko bidean, lehengo zaldi hortan, ba irakurrita zituenekin biltzen zuen bere merienda. Ta gero papera han bota. Ni handik ibiltzen nintzen askotan, ta behin, ekaitz izugarria zegoela, enbor batzuren azpian paper puska batzuk. Hartu eta Argiako puskak. Berak merienda biltzeko erabili zituenak. Esaten dut hori hiztegian.
Ordurako egina neukan liburutxo bat, alemanetik itzulia. Nik Alemana 18 urtekin ikasi nuen ta Ameriketara joan nintzenean alemanerazko liburuak eraman nituen irakurtzeko, eta bat euskaratzeko, oso polita, Noni eta Mani. Ba al dakizue ze garaitan egin nuen hori? Ba, jakina, hainbeste mutilen artean, han internoak ziren, bostehundik gora, ta izaten dira beti bihurri xamarrak eta "castigado para el domingo una hora, dos horas", ta norbaitek egon behar haiek zaintzen, batean ni, bestean beste bat eta hola. Ba, ni haiei begira ezer egin gabe egon beharrean, zera, hartu eta hasi nintzen, tarte hoietan itzuli nuen. Ta gero zer gertatuko? handik etorri nintzean Alemaniara joan nintzen ta Alemanian Noni bera ezagutu. Hura ere jesuita zen, Mani ere bai, gazterik hil zen Mani. Ta bere liburua euskeratu nuela esan nioñean poztu egin zen "Me alegro, me alegro; S. Ignacioren eta Javierren hizkuntzan, asko pozten naiz". Oso atsegina zen.
Gero hasi nintzen euskarazko hiztegia egiten. Orduan katakunbetan bezala bizi ginen, isilean, lurpean bezala. Orain gazteek esaten dute "zaharrek zer egin dute?". Baina gertatzen dena da isilean, izkutuan egin behar izan genuela lana. Ta hasi nintzen fitxak biltzen. Bazpaere galdetu nien Euskaltzaindikoei ta haiek ezin omen zuten hartan hasi. Ni jarri nintzen, ba, ta atera nun. Kritikak ere izan ditut: hitz berri gehiegi ta hatxerik ez. Horrekin kritika asko jaso ditut.
Bai, lan asko. Egunean 12 ordu ta gehiago sartu izan ditut. Ta guretzat ez da batere erraza. Meza, ta brebiarioa irakurri, eguneroko otoitz guztiak. Gero askotan klaseak. Baino nik musika isila jarri ta egiten dut. Melomanoa naiz. Irratia jartzen dut, hola, isilik, eta lan egin. Nahi dezun arte. Orain zahartua nago. Dana galtzen hasita. Hitzmena, entzumena, ibiltzeko ere makulua erabili behar. Baina ari naiz. Gero harpidedunen lana ere egin behar. Hiztegia egiteak baino lan gehiago ematen dit horrek. Bati idatzi, besteari erantzun, fitxeroa eraman, nik nere harpidedunak baititut.
...Irratia entzunez gozo egiten dut lana. Bai honek ere badu bere historia. Radio Nacionalean konkurtso bat zegoen, eta galdera bata egiten zuten, eta nik banekien. Orduan pentsatu nuen galtzekorik ez nuela eta irabazteko zerbait bai, ta horrela postal bat idatzi nien erantzunez eta transistore hauxe tokatu zitzaidan, geroztik beste hiru astetan segidan erantzun nien eta beste hiru transistore irabazi nituen.
Kintanarena?
Un diccionario con haches" ta nik "ese es mi tocayo, ni colombroñp" Hori gutxi idusi dut. Gutxi... Nonbaiten idatzi omen dute Ibon Sarasolak esan duela neri kopiatu didala ez dakit, ez dakit.
Orain asko entzuten da Lauaxeta, Esteban Urkiaga. Lauaxeta ere jesuita izan zen, nere urtekoa. Zaitegi ere bai. Baina etziren berdinak. Zaitegi askoz gehiago zen buruz; bestea poeta bezala. Sentimentuz.
Lauaxeta nik adina ez du inork ezagutu. Hemen gauza txar bat zuen Lauaxetak: gauean jeiki eta hizketan eta aritzen zen, sonanbulo, ta sonanbulo bezala sermoi ederrak botatzen zituen lotan. Jendea asko ikaratzen zen. Ni ez ninduen beldurtzen ta harekin jarri ninduten, lotarako, bi oheko gelak izaten baikenituen. Ta lehenengo gauean pentsatu nuen "ia gaur gauean jeikitzen den " ta aulki bat jarri nuen ekilibrio txarrean, ikuitu txikienarekin erortzen zela, ta hiru egunetan jarri eta etzen jeiki. "Joan zaio ohitura hori". Laugarrenean ez nuen jarri ta jeiki egin zen. Bi ohen artean zegoen kortina ra! de golpe ireki zuen ta ni esnatu ta "Urkiaga!", Baina norbait sonanbulo dagoela kolpetik esnatzea astakeria bat da; hil daiteke. Ta pentsatu nuen etxean sonanbulo ibiltzen zenean etziotela apellidoarekin esaten, Esteban esango ziotela, ta "gaizki egin diot" ta geroztik "Esteban!" esaten nion ta esnatzen zen.
Azkar azkarra etzen. Nere ustez mito bat egiten ari dira. Hoiek biak, egia esateko, ez Zaitegi ez Lauaxeta etziren euskaltzaleak etorri zirenean. Hemen euskaltzaletu ziren. Biak ziren erdalzaleak. Gero, gainera Lauaxetak boladak izaten zituen. Euskaltzale sutsua batzutan ta bestetan epeldu. Zaitegi ez. Zaitegi euskaltzaletu eta gero ta sutsuago, jo ta ke.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Jon Fernández González
#2
Jon Fernández González
Azkenak
2025-08-14
Jon Fernández González
11 urteko mutil bat hil da, igandean Bilboko igerileku batean bero kolpea jasan eta gero
Bilboko Errekalde auzoko igerileku batean gertatu zen ezbeharra. Larrialdi zerbitzuek erreanimazio lanak egin zizkioten adin txikikoari, eta Gurutzetako ospitalera eraman zuten; hiru egunetara hil egin da.
2025-08-14
Eneko Imaz Galparsoro
Ostiraleko bileran Putinek su-etena onartu ezean, Trumpek dio “ondorio larriak” izango direla Errusiarentzat
Ostiralean Alaskan izango duten bileraren bezperan heldu da mehatxua. Friedrich Merz Alemaniako kantzillerrak deituta, gailur birtual bat egin dute asteazkenean Zelenskik, Trumpek eta Europako hainbat agintarik. Ukrainako presidenteak adierazi du Trumpen eta Putinen arteko... [+]
2025-08-14
Jon Fernández González
50 maliar inguru ari dira kale egoeran bizitzen Gasteizen asilo eskaera ebazten duten bitartean
Ostegunean eman dituzte asilo eskaera tramitatzeko lehen txandak: bederatzik lortu dute, irailerako. Eusko Jaurlaritzak ebazpena arintzea, eta migiratzaileak ostatzeko zentroetara mugitzea eskatu dio Espainiako Gobernuari.
2025-08-14
Eneko Imaz Galparsoro
Alberto Alonso (Gogora): “Txiki eta Otaegi ez dira erreferente; indarkeria, beldurra eta terrorea erabili zuten”
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
2025-08-14
Olaia L. Garaialde
Jai eredua neurodibergentziatik aztertzen
Bilboko Aste Nagusia pertsona autistentzat irisgarriagoa izateko zenbait gako dakartzate Oihan Iriarte Eletxigerrak eta Iker Boveda Martinek, euren esperientziatik.
2025-08-14
Jon Fernández González
Ostiraletik aurrera berriz debekatuko dituzte nekazaritza jarduerak Nafarroan
Tenperatura igoera dago aurreikusita datozen egunetarako, eta, sute arriskuak ekiditeko, ostegun iluntzeko 20:00etatik aurrera debekatuta egongo da uzta lanak egitea. Aurretiaz ere neurriak hartuta zituen gobernuak, baina Zarrakazteluko sutea kontrolpean izanda, neurriak malgutu... [+]
2025-08-14
Urko Apaolaza Avila
Auzo ibilbideak
Atzoko eta gaurko borrokak gogoan
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
2025-08-13
Eneko Imaz Galparsoro
Ipar Euskal Herriko 158 herritan ur murrizketak ezarriko dituzte, alerta egoeraren ondorioz
Ostiraletik aurrera ur murrizketak ezarriko dituzte Euskal Hirigune Elkargoak barne hartzen dituen eta alerta egoeran dauden 158 herritan, eta metereologia zerbitzuek abisu horia ezarri dute trumoien arriskuagatik. Hego Euskal Herrian, berriz, leku ugaritako termometroek 40... [+]
2025-08-13
Eneko Imaz Galparsoro
Jaurlaritzak Bailen Energia enpresari Oionen bi parke fotovoltaiko eraikitzeko baimena eman dio
Bakoitzak 1.680 eguzki panel izango ditu, eta megawatt bateko potentzia. Enpresak hiru urteko epea izango du Muga eta Val izeneko instalazio fotovoltaikoak eraikitzeko.
2025-08-13
Jon Fernández González
Delitugile migratzaileak zuzenean deportatzea proposatuko du Erresuma Batuko Gobernuak
Erresuma Batuko gobernuak proposatu du delituak dituzten migratzaileak berehalakotasunez deportatzea, ekainean onartutako legearen bide beretik. Lege horrek baimentzen du sententzien %30 beteta dutenak deportatzea; igandeko proposamenarekin ez dute zigorrik bete beharko... [+]
.JPG)
2025-08-13
Jon Fernández González
7 urteko ume bizkaitar bat hil da Errioxako kanpin batean, zehaztu gabeko arrazoiengatik
7 urteko umea oporretan zegoen Fuenmayorren (Errioxa). Logroñoko San Pedro ospitaletik Nafarroako ospitalera eraman zuten eta bertan hil zen.
2025-08-13
Eneko Imaz Galparsoro
Israelek gutxienez ehun palestinar hil ditu azken bi egunetan, eta Gaza hiriaren aurkako erasoak gogortzen ari da
Astelehenetik asteazkenera bitarte eginiko aire erasoetan gutxienez ehun palestinar hil ditu Israelek, horietatik gehienak Gaza hirian, hura osorik okupatzeko asmotan. Gazako Osasun Ministerioaren arabera, 2023ko urriaren 7az geroztik 227 lagun hil dira elikagai eskasiagatik... [+]
2025-08-13
Jon Fernández González
Txikik eta Otaegik Zarauzko Udalaren aitortza behar dutela aldarrikatu du Sortuk
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
2025-08-13
Montserrat Auzmendi del Solar
Piano bikaina, Biarritzen
Zer: Biarritz Piano Festival. Amaierako errezitaldia. Benjamin Grosvenor, pianoa.
Egitaraua: Schumann eta Moussorgskyren lanak
Lekua: Biarritzeko ‘Espace Bellevue’.
Data: abuztuaren 8a.
-------------------------
Biarritz Piano Festival... [+]
2025-08-13
Nagore Legarreta
Ibaiak begirada itzuli zigunekoa
Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]
Eguneraketa berriak daude