Zergaitik Pangox, Zergaitik

1979ko maiatzaren 06an

Arantxa Urretabizkaia idazleari elkarrizketa

Zergaitik Pangox, Zergaitik
«Hordago»k sail berri bat hasi du "Zergatik, Panpox"n liburuarekin. Sail hau euskaraz idatzitako liburuek osatuko dute, diotenez. Asmo jatorrak dira, bai, eta denok apoiatuko ditugu honelako iniziatibak, baina sail berri batekin ez dira orijinalak gehiagotzen, hori nabaria da. Beste kondizio batzu bete beharko dituzte.
«Zergatik, Panpox» Arantxa Urretavizcaya-k egin du. Oraindik nobela bat kalean ikustea harrigarria da, baina emakume batena eta gainera euskaraz egina baldin bada harridura hau erraz bikoizten da. Halare ez gara, ez "ciencia-ficción" egiten ari. Hau da emakume batek, euskaraz, idatzi duen lehen nobela. Lehendik Amaia Lasak poema liburu bat argitaratu zuen bakarrik «Hitz nahastuak», eta bai Arantxak eta Amaiak beste batzuekin batera argitaratu zituzten aspaldi poemak eta lanak: Gaur "Oh Euzkadi" aldizkarian azaldu dira beste emakume batzuren izenak eta lanak: Maripi Solbes, Lurdes Oinaederra eta Izaskun Egia hauk uste dut direla literatura arloan dihardutenak.
Oraingo honetan, bere nobela dela eta, Arantxarekin egon naiz. Gaur ez dugu kritika eta analisis sakonik egingo, baina bere hitzek argibide eta xehetasun batzu eskainiko dizkigute.
–Zure lehen lanak «LUR» taldekoekin batera egin zenituen. Nola sortu eta bilakatu zen hura?
–Duela hamaika urte gutti gora behera "Lur" taldekoekin topatu nintzen. Nik ez nekien euskaraz idazten, hitzegiten besterik. Bapatean; berrogei ta hamar bat pertsona bildu ginen eta handik hilabete pare batetara, ez dakit nola, Ramon Saizarbitoria, Ibon Sarasola, Gabriel Aresti, Enrique Villar, Xabier Kintana eta ni gelditu ginen. Lan egiteko gogo handia genuen eta borondate ona. Alde- batetik lan literarioak egiten genituen eta bestetik "Hastapenak" zeritzaiona egiten ihardun genuen. Momentuan zeuden beharrei erantzuten genien, lan historikoak, ekonomikoak, itzulpenak e.a. Baina ez dakit ongi zergatik hasi.nuen nire lan literarioa. Badakit ia-ia lan lotsagarri bat balitz bezala egin nuela eta inori erer esan gabe lehiaketa batetan aurkeztu nuen eta baita irabazi. Ordurarte ez zen inor ohartu. Gainera ez nuen argitaratu nahi, nolabait ere nire "punto flaco" bat agertzen baitzuen. Ni guttitan sentitu nintzen bazterturik emakume bezala lan horretan ihardun nuenean, baina beti gizonaren eredua jarraitzen nuelako, noski, bere artean onartua izateko marmorezko irudi bat eman beharra zegoen. Poesia egiteak irudi, hau ahultzen zuen agian eta, berez, emakume bezala neuzkan defentsak ere bai.
Bestalde egoera politiko latz bat bizi genuen eta iraultza zen eginbehar nagusia. Laster sartu zitzalzkidan kulpabilidadeak literatura egiten nuelako, gauza superfizialak eta: banalak zirelakoan. Giroan sentitu nuen lujo bat zela egiten nuena. "Lur" pikotara joan zen eta oraindik pixka batetan, eta ia izkutuan, irakurtzen eta idazten jarraitu nuen, baina berehala utzi nuen. Honelaxe lau urte igaro nituen.
–Nolako giroa zegoen "LUR"-en egon zinen garaian? Zerk probokatu zuen azkeneko haustea?
–Uste dut gaur baino giro gehiago zegoela. Orain idazlea, talde batzutan ez beste, bakarrik sentitzen da. Garai hartan gure lanak elkar erakusten genituen, baita iritziak eta laguntzak jaso besteengandik, lan asko elkarrekin egiten ziren. Gainera denon berri genekien. Nahi baduzu eragina politikoa zen batez ere, baina bazegoen literatura eta kreaziorako gogorik.Guzti hau giro hertsi batetan gertatzen zen, hala eskatzen baitzuen egoera politikoak.
Oraindik gaur ez dakit ongi zergatik hautsi zen hura. Oso erreta atera nintzen baina beharbada arrazoin nahiko siniestroengatik hautsi zelako. Bapatean enfrentamentuak izan ziren eta harrigarriena da ez zela eztabaida politikorik izan gure artean, ez eta planteiamendu ideologiko konkretu bat ere. Dena ustekabekoa izan zen, oso iluna eta zikina.
–Lehen esan duzu lujo bat kontsideratzen zela literatura egitea garai hartan. Ez al zinen zanpatua sentitzen?
–Giro hark influentzi handi bat izan zuen denongan, uste dut, baina nola hala denok onartzen genuela pentsatzen dut. Ez nuke esango giroak zanpatu ninduela, nik paper aktibo bat bainuen, baina kreazio lanak txorakeriatzat jotzen nituen eta uste dut denon buruetan zeudela beste ideia nagusi batzu: konpromisoa, sakrifizioa, e.a. Eta- aitortu behar dut giro honek bultzaturik iritsi nintzela politikara.
Baina bapatean gauza batetaz ohartzen zara, zure prolema pertsonalak ez dituzula inola ere borroka horretan integratzen. Orduan ideia handi eta ederragatik borrokatzen ginen, baina «bestean alde», apaizak bezala. Hau uste dut izan zela gure belaunaldiaren erru handienetariko bat.
-Ondoren kazetaritza lanari ekin al zenion?
–Ez berehala, aurretik ikastoletan lan egitea pentsatu nuen eta hauxe izan zen niretzat denboraldi beltzenetariko bat. Bi ikastoletan sartu nintzen eta berehalaxe bota ninduten bietatik. Ni "espainolista" nintzela zioten, eta nahiz eta nire lanean ongi erantzun, etiketa hori izanez gero ez nuen ezertxo balio haien begi aurrean. Oso gaizki igaro nituen hilabete hauk.
Beste lan batzutan ihardun nuen "EGIN" egunkarian hasi aurretik. Niri, egunkari honen ideia hasiera batetatik gustatu zitzaidan. Orduan bazegoen horrelako proiektu bat aurrera eramateko giro unitario bat, ezkerra garai hartan nahiko baturik zegoen. Kondizio horik denok ezagutzen genituen eta ilusio handia jarri genuen. Prolemak ez genituen hasiera batetatik susmatzen, noski eta lana apasionantea izan da niretzat batzutan. Sartzerakoan ez nuen esperientziarik eta dakidana "EGIN"-en ikasi dut. Bultzakada definitiboa izan da hau eta, ez beharbada epe motz batetan, baina kazetaritzan jarraitzeko asmoak ditut. Hala ere "EGIN"-ekoa esperientzi frustrante bat izan da, oso frustrantea.
–Zaila egin al zaizu berriro, kreazio lanean hastea?
–Zerbait esateko gogoa dagoenean ez da oso zaila egiten. Aitortu behar dut nire ustez idazlearen ofizioa falta zaidala, baina hau denbora pixka batekin, orduak sartuz, gaindituko dudala pentsatzen dut.
–Zure ustez emakumearen izakerak berezitasun batzu inplikatzen al ditu literatura egiterakoan? Baldin ba daude zertan dautza?
–Honelako erreflexioak duela urte batzu hasi nituen, baina ez nituen lan praktikoez laguntzen, asko irakurtzen nuen eta roilo batzu montatzen nituen buruan. Banekien zein zen emakume bezala nuen "rol"-a, gizarte honek nolako funtzioak ematen-dizkion emakumeari eta gizonezkoari, baina ez nekien emakume izateak berezitasun bat inplikatzen zuenik ala ez. Horregatik orain dela urte eta piko emakumeek eginiko literatura irakurtzea erabaki nuen soil-soilik. Geroztik honela egin dut, baina, nahiz eta oso gauza majoak eta interesanteak irakurri, ez dut oraindik zalantza hau argitu. Badaude, hala ere, ezaugarri batzu, xamurtasuna hain zuzen. Hainbeste emakumek ito dugun xamurtasun hori. Baina ez da hau bakarrik, xamurtasuna emakume zapalduaren eta tradizionalaren klitxe bat bezala ere erabili baita. Gainera amorrua eta gogorkeria ere gure sentimentuak dira eta honela azaltzen dira obra askotan. Orduan zertan datza berezitasun hori? Ez dakit dagoen eta nolakoa den, ez ditut susmo batzu besterik. Dena dela beste posibilidade bat edo behar bat dakusat, emakume idazleekin harremanetan jartzea. Guk egiten dugun literaturan berezitasunik baldin bada ez dut nik bakarrik aurkituko, talde lanean lortuko dugu.
–Nik esango nuke "Zergatik Panpox" oso pauso inportantea dela. Emakumea idazten hasi da, eta bere arazo espezifikoa eta egunerokoa azalduz gainera.
–Bai, baina hau ere lojikoa da nolabait. Nire nobelan agertzen den pertsonaia egunerokoa da. Ez da nire kasua, baina bai nire inguruan bizi den emakume askorena. Badakit emakume guztiek ez dutela horrela erreakzionatzen, baina honelakoak ere egunero ematen dira. Bere senarra galtzen duen emakumea defentsarik gabe gelditzen da, ahulezia etengabean eta orduan gizonaren ordez haurra edo beste pertsona bat jartzen du, bere autonomia baztertuz. Deskribapen kotidiano batetan sartu dut, baina ez dut irtenbiderik markatzen.
–Liburu honek gizonaren irudia erasotzen al du zuzenki?
–Ni marmorezko gizon baten irudia egiten saiatu naiz. Hori propio egina dago, horrela ikusten-baitut inguruan. Orain, hala ere, ulertu ditut beste gizonezko batzuren jokabideak, emakumeen arazoak. ulertzen dituztenenak, hain zuzen. Hauen postua eta tokia oso inkomodoa da, baina normalki gizona garaile eta zanpatzaile da, marmorezkoa. Gizonezkoak badu gainera oso barnean libertate sena eta emakumeak ez berriz. Horregatik emakumeak pagatzen du, berriro, oso garesti gizonaren sen hau. Baina ez dut kontraproposamen bat egin izan nahi, eredu feminista bat presentatu nahi.
–Hizkuntza oso kotidianoa da eta ez du prolema handirik planteiatzen ulertzeko orduan.
–Nik ez nuen gauza zail eta pedante bat egin nahi. Ez nuen hizkuntzan sakondu nahi, beste gauza batzu ikertu nahi nituen, emakumea, literatura, baina ez hizkuntza. Esan nahia ongi ulertzen bada ontzat hartzen dut eginiko lana.
–Ametsaren deskribapenean eta beste momentu batzutan prejuiziorik gabeko hiztegia erabili duzu.
–Bai, eta ez da batere erraza izan niretzat. Gizonezko batek egiten badu kritikak eta iskanbilak izaten dira, baina emakume bat baldin bada egilea gehiagotu egiten dira. Beldur pixka bat banuen, baina azkenik gogoz eta konbentziturik egin dut. Batzuren ustetan zarpail xamarra izango da beharbada.
Honaino Arantzarekin. Orain Panpox ezagutzea tokatzen zaizue oraindik ezagutzen ez duzuenei. Oso maiz, eta euskara ikasteko testu erreakzionarioak irakurtzen dira. Obra honetan kotidianotasunak eskaintzen dituen erraztasunak aurkituko dituzu eta emakume baten mundua eta arazoak ezagutzeko aukera izango duzu, euskaraz gainera. Hainbeste «SANTO VARON»ek osatzen duen herrian emakumea idazten hasi da pixkanaka.
PELLO LlZARRALDE
31-33

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakURRETABIZK1
PertsonaiazURRETABIZK1
EgileezLIZARRALDE2Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

4x16: Sarasua bueyeroa da

Beranduegi | ARGIA

"Batasun estrategikoa lantzen ari gara Europako Alderdi Komunista sortzeko"

Xabier Letona Biteri

Infiltratutako beste polizia bat atzeman dute Madrilgo hainbat kolektibotan

Gedar

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Jenofa Berhokoirigoin

Efemeridea: Donostia inguratzen zuten harresiak eraisten hasi ziren

ARGIA

Efemeridea: UEMA sortu zuten hemeretzi udalek, Udalerri Euskaldunen Mankomunitatea

ARGIA

Azkenak

2024-05-06 | Mattin Jauregi | Inaxio Arin | Balerdipeko erleak

Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.

2024-05-06 | Nagore Zaldua

Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]

2024-05-06 | Jakoba Errekondo

Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.

2024-05-06 | Garazi Zabaleta

Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]

2024-05-05 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]

Eguneraketa berriak daude