MILITANTZIA ANTIFRANKISTA (II)

1977ko azaroaren 13an

Alfonso Sastre antzerkigileari elkarrizketa
MILITANTZIA ANTIFRANKISTA (II)
Frankismopeko antzerkigintzan Alfonso Sastre pertsonaia berezi bat izan da. Antzerkigintzan, kultur giroetan, gizartean orohar, eta politikan batez ere. Sistema hautsi, dituen erro ustelak ateratzeko burrukatu du etengabe eta medio oroz diktaduraren aurka. Hori da militante antifrankista izatea. Beste asko ere izan diren bezala; anitz burrukalari behar izan dira frankismoa deuseztatzeko, eta asko erori dira bide bazterretan. Asko eroriko dira, bizidunok iraun eta ekin dezagun, oraindik ere dikatadurak zutik baitirau.
Antzerkian, beraz, hiru autore garantzitsu izan dira estatuan gerla ostean: Alfonso Paso, Antonio Buero Vallejo eta Alfonso Sastre; hirurak belaunaldi berberakoak. Lehena, burges, komertzial eta erreakzionarioa. Bigarrena humanista eta posibilista. Hirugarrena iraultzaile eta erradikala. Lehena estrenatzen gizendu da. frankismoaren parrepean. Bigarrenak posibilitasunaren kontzesio eta autozentsura eginez zirauen. Eta hirugarrena isiltasunera kondenatu du errepresioak: ezarririko gizarteari kritika iraultzailea egin diolako oportunista izan ez delako. Berak beti defendatzen duenez:
Dejemos las cosas en su sitio, no como estaban".
Zure antzerkia zentsuraren biktima izan dela esaten genuen. Baina kultur konpromisoarekin batera politikoa ere aurrera eraman duzulako errepresio zuzenago bat ere pairatu duzu. Nola gertatu da hau?
-- Politika alorrean lan egitea ere erabaki genuen. Ez artegintzaren bidez, bakarrik arteak bete ezin ditzakeen konpromisoez liberatu egin behar zela uste baikenuen politika iraultzailearen arlo berezitik. Jokabide hori izan dugun gehienon kontra etorri zaigu errepresioa. Ez bakarrik obrak debekatuz, -- hau da idaz lea errepremitzeko era berezia -- baizik eta zuzenkiago ere, gogorkiago ere: etxe miaketak, detentzioak, juizioak, espetxea, eta. gutarik askoren eskarmentua da.
Eva eta zu ETAren aurkako errepresioarekin loturik egoteagatik oso ezagunak zarete Euskal Herrian. Azal al diezagukezu?
--Interes handi bat izan dugu eta badugu euskal arazoaz. Oso zaila da Madrildik probleniatika honetara heltzea ;errejimenaren informaziobideak beti isildurik eduki duen arazo bat baita. Euskal arazoaren ezaugarri berezien aurkako isiltasuna da. Autodidakta bezala eta geure kabuz askatasun burruka honi gure bultzada apala eskaintzeko zenbait jendek, Madrildik, 1960ez geroztik euskal probematikan murgildu ahal izan genuen.
Hori hainbat eratan egin dugu. Literarioki, esate baterako: nik antzerki obra bat egin nuen euskal burrukalariari buruz (ASKATASUNA) ; eta hortaz pelikula bat ere egin zen ;artistiko laguntza. Bestalde, Madri-Sueziar telebistarako. Hau izan da; artistiko laguntza. Bestalde, Madrilen, Euskadi buruzko informaketan lan egin dugu. Gure lanetariko bat honetan zetzan: Euskadiko informazioa zabaltzean.Horrek zerikusi asko du politikarekin eta gutxi literaturarekin : euskal burrukaren informatzaile kazetari lan ren informaketarako kazetari lan klanilestinoa zen.Euskal burrukariekin aurkako torturak denuntziatuz hasi ginen eta geroeuskal ezkerrak eginiko material teoriko eta analisi politikoak zabaltzen saiatu ginen. Hontaz aritu da gure biziaren zati handi bat azken urteotan eta horrexek eragin zituen gureganako frankista errepresioaren azken topaketak.
Eta zein da oraingo zuen egoera? Eva espetxetik amnistiaz irten da...
-- Ez, Evak askatasun probisionala du. Bestalde, ez digute Madrilen bizi gineneko etxebizitza bihurtu oraindik; juzgaduak zigilaturik du.
-- Zure egoera ere aski berezia dela entzun dut.
-- Juzgadu militar batek prozesatu nau Madrilen. Gure aurkako errepresioaren azken gertakaria da. Caranbanchelgo espetxetik Sabino Arana eta beste preso batzu irten zirenean poliziaren erasoaldi bat izan zen; nik hori kritikatzen EL PAIS egunkarira, apirilaren 12an, gutun labur bat bidali nuen. Horregatik prozesatu naute, askatasun probisionalean nago ni ere, eta ezin naiteke Madrildik irten.
Telefonoz hitz egiten ari gara, ni zuengana joan beharrean, eta juezarengana aurkeztu behar natzaio hilero. Aleia, beti bezala.
-Hauteskundeek ez dute deus aldatu...
--Guk ez dugu aldaketarik nabaritzen, badakusazu. Antzerkiari dagokionez, bestalde, ez dut obra profesionalik estrenatu 1967ez geroztik, 10 urtetan. Argi agertzen da zer den errepresioa. Oraintsu, antzerki talde independiente eta heroiko bat, zentimorik gabe, ahalegin pertsonal izugarri batez ori da ene obra bat herrixka eta hirietan barrena aurkezten. Beraz, nire egoera profesionala ere czer gutxi aldatu da demokrazia delako hori heltzeagatik. Eta tankerako jokahideak dituzten lagunen egoera ere berdintsua da ez nahiz kaso bakar eta harrigarri bat.
Eta zuek ere gauzak ez direla aldatu bizitzen duzuela iruditzen zait.
-- Bai, errepresioaz, eta hilabete batzu direla aldizkariaren ale bat ezin izan zen zabaldu.
-- Kazetari lanaren aurkako errepresio gogor bat badcla uste dut.
-- Euskal Herriko oraingo egoera politikoaz zer deritzozu?
-- Gu, Euskadirekin lotu ginenez geroztik haragi bizitan bizi izan ditugu eta bizi ditugu hemengo arazoak. Orain, lekuko eta aztertzaile bezala behatzen dugu, asko hunkitzcn digu. maiz ulertzen ez dugun arren...
-- Adibidez, Donostiako manifestaldia aurka egiteak eta...
-- Nire ustez handitu egin da gauzen proporzioa. Bestalde ez da harrigarria euskal mugimenduaren barnean eskuin eta ezkerraren arteko tirabirak sortzea. Ezker konponenteak franko mugatzen ditu jarrera abertzaleak; Ezker abertzaleko jarrerak ezaugarri berezi eta ongi bereiztuak ditu ; eta eskuin abertzaleko jarrera atzerakoiekiko oposaketa konpartitzen du. Oposaketa honen antagonismoa logikoa da historikoki. Eta tirabira mota hauk aisa gertatzen dira...
Niri harrigarria iruditzen zait, oraiindik Euskal Herriaren batasun rnistiko baten garaia dela kontsideratzea. Honen arauera, beranduago ( noiz?) agertuko lirateke kontraesan dialektiko horik. Ongi, bat nator, hori desiragarritzat hartu daiteke... lagun euskaldun asko "elkar joka ari gara" diote, zera esanez bezala: "Orain baturik ibili behar ginateke, eta geroago planteatuko genituzke gizarte ororen barne kontraesan bereziak".
Euskal gizarteak badu, beraz, kontraesan oinharrizko oso garrantzitsu bat: bere funts nazional eta estatu espainolaren arteakoa, eta kontraesan hau ahantziez gero bilakabideak ezin du funtzionatu... Euzkadiko P.C. eta tipo honetako erakunde espainolistak konturatu bide diratekeela uste dut...Kontraesan oso funtsezko bat dela iruditzen zait.
Baina beste kontraesan oso garrantzitsu eta oinharrizko bat dago, klase kontraesana. Eta klase kontraesan honek sortzen ditu lehengo eguneko maniestaldikoa bezalako gertariak. Nazional azkagaintzazko fenomenoak ez dira gertatzen nazionalitate baten termino mistikoetan; nazionalitate zanpatua ente puro eta metafisiko bezala nazionalitate zanpatzailearen aurka ari dela baizik. Nazionalitate orok du bere barnean klase burruka. Honek eragiten du ezker abertzale bat izatea, eta izate hau legalizatzen du ( ilegala izan arren ere). Eta ezker abertzalea iraultzaile denez geroztik kontraesan horik eutsi, mantsotu edo parentesi artean jarri daitezke une batez ; baina era batera nahiz bestera kontraesan hori argitara ateratzen dira. Euskadiko eragileak, beraz, konponente bikoitz hori duela iruditzen zait: nazional arazoa eta klase burruka.
-- Parlamentarismoaren dinamika politikoak egoera erabat determinatzen du. Zer postura duzu hontaz?
Ni antiparlamentarioa nahiz. Eta lehen pentsatzen eta onhartzen nuen egoera parlamentario bat; kontuan izanik kontraesanak indartsuak eta tentsoak zirela eta burges motako askatasun formalek kontraesan horik asko eragingo zituela. Honek fenomeno iraultzaiIea gertatuko litzatekeen fase batetara eramango ginduela eta horrek Italia edo Frantzia bezalako burges demokrazia tipoko marasmo batetan erori behar izateari itzuriko zigula.
Baina une honetan zalantzan nago, zeren eta egoera burges demokratikoaren finkapenaren dato batzuk baitdaude. Gainera, proiekto iraultzaileari uko egin dioten langile Alderdien laguntzaz gertatzen da, monopolioen Europari sinesgarri bihurtzeko.Orduan,Esatatu Espainola monopolioen Europan sartzen bada, proiekto iraultzailea epeatzeratu egingo litzateke. Normalean, nolabaiteko ezkertasunez, urruti ikusten dut aldaketa erradikal bat. Baina oraindik prozedura hori posible dela ikusten dut: oraindik.
Bestalde Espaina ez da izan ez da izate bat, eta analisia oso konplexoa izan behar da. Nazionalitateen arazoak oso konplikatua bihurtzen du mapa politikoaren analisia. Baina zailtasun honek, edozelan ere, ez dio eragozpenik jartzen bilakaera iraultzaileari. Esate baterako, Euskadi eragile eta aintzindari izan da antifrankista burrukan eta hemen burruka, batez ere azken urteotan, termino gorenengoetan bilakatu da.
-- Alegia, burruka nazionalak, analisia zailagoa bihurtu arren, bizkortu egiten du burruka iraultzailea.
-- Bai, eta euskalduna bezalako egoera batetan kontraesan nazionalak itoak edo apalak (Frantzian esate baterako) diren beste situazio batetan baino aitzindari posibilitate gehiago dago. Kasu haietan aldaketaren eragile bakarra klase burruka da, eta klase burruka hori proiekto iraultzaileari uko egin dioten ezkerreko alderdiek epeldua dagoelarik, gutxi espero daiteke, prozedura horretatik.
Estatu espainolean, ostera, klase kontraesan bat izanik, maila desberdinetakoa da nazionalitate eta sektoreen arauera. Eta bestalde nazional askagintzaren aldeko burruken eragilea dagoelarik; prozedura askozaz ere zabalagoa, isurgaiagoa, agian dramatikoagoa, baina aldaketa posibilitateei irekiagoa ere bada.
-- Euskal egoera politikoaren analisiarako parte hartzen duen beste faktore bat burruka harmatua da. Zer deritzozu?
-- ETA gandik helduta irakurri ditudan azken analisiekin bat nator.
-- Kultur alorrera itzulirik, eta demokrazia formalaren kontesto honetan, sistemaren etendurak aprobetxatu egin beharko lirateke...
-- Bai, lehen. artegintzak bide bi zituen. Batetik norberak moztu eta autozentsuratu, autoriza zezaketen obra efikaz izan arren, lengoaia metaforiko, kriptiko, ilun, gesaldu eta indirektoagatik. Edo, bestetik, obra politikoki klaro eta zuzenkaiagoak idazten bazenituen zentsurak debekatu egin zizun. Orain, zerbait aldatu ahal izango da agian; antzerki politikoki zuzenago bat egon ahal izango dateke, eta antzerkiaren efikazia politikoan konfiantza birlortu... Praktikan ikusten joango gara.
Eta ba al duzu proiekto zehatzik?
-- Ni pertsonalki interesatua nago "Teatro Unitario de la Revolución Socialista" deituko genukeen antzerki politiko bat egiteko proiekto batetan, eta ageri bat argitaratu dut PIPIRIJAINA antzerki aldizkarian. Nolabaiteko askatasun formalak izango ditugularik, hortaz baliatuz, antzerki politiko iraultzaile baten asialdira bihurtzen gara.
-- Beste aurretiko saialdi batzuren jarraipena izango da...
-Hartan lan egin dugu faxismorik gotorrenaren pean ere. Orain kontesto politiko formala aldatu da.
1949-50 urteetan "Teatro de Agitación Social" deitu genunerako ahaleginak egin genituen. Urte haietan hitzok esatea ikaragarria zen, lehergailu bat ahozkatzea bezalakoa zen. Oso.gazte ginen, ez genuen aurretikako politikorik.Gerlako ume bezala, politika alorrean birjina ginen, eta horregatik egin genitzakeen planteamentu hain erradikalak.
Urte batzu beranduago ia ez zen hala. Batailak desestali gintuen, gu erredikalizatuz joan ginen, eta jokabide marxista iraultzaileak finkatuz gindoazen. 1961ean "Grupo de Teatro Realista" delakoa eratu genuen. Bederatzi hilabete bakarrik iraun genuen; baina gauza interesante eta harrigarriak egin genituen bitartean orduko Madrilerako. Ministeritza etendura bat ez baliaturik teatro politikozko tradizio tipi bat lortu genuen.
-- Hirugarren epea hau dateke, kondizio demokratiko burges berrietakoa...
-- Interesantea litzateke, ez alderdi antzerki bat, baizik eta antzerki unitario bat lortzea. Ezkerreko alderdi guztiei irekiko antzerki bat, eta langile alderdi iraultzaile orok ordezkarien bidez kolektiboki zuzenduko luketeena.
Orain arte, zoritxarrez, agiriak ez du arrakastarik izan. Ez naun harritzen Espainiar antzerkia, gaur, gauza oso usteldu bat da... Euskadiri buruz, antzerki propio bat sortu egin behar da, antzerki euskaldun eta iraultzaile bat. Zer eginkizun ederra euskaldunontzat! Eta zer zaila!
JOSEBA SARRIONAINDIA
20-22

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSASTRE1
PertsonaiazSASTRE1
EgileezSARRIONAIN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Olaia L. Garaialde

"Gazteok zutik eta mugimenduan gaude, errealitate gordin baten aurrean"

June Fernández | Pikara Magazine

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

Emakumeen plazera

Barbara Miller

Azkenak

2024-04-29 | Nagore Iturrioz Lopez | Yolanda Porres García | Steilas sindikatua

Hezkuntza publikoari buruz hitz txintik ere ez hauteskundeetan!

2024-04-29 | Rober Gutiérrez

Errenta aitorpena, euskaraz

2024-04-29 | Iñigo Satrustegi

Beste 40 urtez esperoan egon nahi ez baduzue

2024-04-29 | Goiuri Alberdi | Aintzira Oñederra | Asunek

Ei politikariak, “pope” akademikoek esaten badizuete, aktibatuko al zarete behingoz?

Behetik gorako komunikazioetan ez da erraza mezuen garrantzia transmititzea eta makinaria politikoa aktibatzea. Askotan, gure mezuak "belarri batetik sartu eta bestetik atera" egiten direla sentitzen dugu. Beraz, gaurkoan, nazioarteko ikertzaile ospetsu batzuek... [+]

2024-04-29 | Egoitz Alkorta Miranda

Mundu mailako lapurra

Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.

Eguneraketa berriak daude