Sikiatriaz sikiatra batekin

1976ko abuztuaren 29an

Justo Alzua sikiatrari elkarrizketa

Sikiatriaz sikiatra batekin
Sikiatria eta berarekin nolabaiteko harremanik izan dezakeen edozein gai oso erabilia da gaurregun. Zeinek ez du inoiz hitzegin honetaz? Zeinek ez du beste batengatik, batzuetan arrazoi guztiarekin gehienetan ezjakintasun batez, «hau neurotikoa da» esan? Gaia, gizonari dagozkion guztiak bezala, oso zaila eta bihurria da. Baina baita, aurreko arrazoiengatik, ezagutu, nahiz eta azaletik izan, behar duguna ere. Asmo honetaz, Santa Agedako Erotegiko zuzendari gazte batengana, emakumeena, abiatu gara. Justo Alzuak zenbait urte daramatza han eta, sikiatra bezala, berari ondoko galderak egin dizkiogu:
-- Zer da psikiatria?
-- Medikuntzaren ezarpen berezi bat da. Biok gizon osasuntsua ezagutzea dute helburutzat, osasuna galtzeko erak ikustea eta aitzintzea eta, bere kasuan, eritasuna borrokatzea, arintzeko nahiz sendatzeko.
--Eta zer da osasuna?
-- «Osasunaren Munduko Erakundea»-k dioenez «Aisetasun fisiko, sikiko eta soziala da». Gaurko bideek, beren aurrerapenez, asko lortu dute aisetasun fisikoaren arloan; baina ezin dezakegu berdinik esan sikiko eta sozialarenean.
-- Hau de1a eta, zer da gaitza?
-- Gaitza osasunaren galtzapen bezala definituko bagenu bide zuzenetik joanen ginake, baina mugaketa honi zenbait akats jar diezaiokegu. Gaitza zer den mugatu ahal dadin definizio asko eman da eta ematen ari da; batzuek, estatistikaren a1detik, gaitza anorma tik (gehienek egiten dutenetik edota gehienek dadukatenetik) irtetea dela diote. Beste batzuek gaitza oinazeari lotzen diote, baina, dakigunez, gaitz askok ez du oinazerik sortzen. Besteek, definizio filosofiko edo sasifilosofikoen bitartez, lortu nahi izan dute azken arrazoia. Apika, nere ustez, patologo batek eman zuena da gehien balitzen duena; berak esaten digunez, gaitza «bizitzaren era bat» da.
--Orain arte esan duzunak hauxe pentsatzera bultzatu nau: baldin gaurregunean mugaketarik gabeko konzeptu hauk baditugu, zer izan zen lehen?
-- Historian zehar salto azkar bat eginik, eta bakarrik sikiatriari dagokionez, eroek eduki duten Lonsiderazioa itzelezkoa izan dela esanen dizut. Erokeriaren konzeptua, bizikera bihurriaren sinonimo bezala, aldi bakoitzeko arau eta balore kulturalen menpean egon da, eta hauek markatu dute hildoa. Ondorio arrunt bezala, bazterketa aipa dezakegu eta berarekin, askotan, gaixoaren giltzape edota erreketa. Aitzinean erokeria zigor bat bezala konsideratzen zen, jainkoen zigorra; jainkotasunak errudunaren gorputz eta arimaren jabetasuna hartzen zuen. Konzeptu honek, «deabruarena», luzaroz iraun du eta gaixo asko izan da erreta, «poseso» bezala konsideraturik.
Valencia-n da, 1.409an, munduko lehen erotegia sortzen den lekua. Bihurri bezala konsideraturik den oro biltzeko gizarteak egin duen lehen saiakera da; karitatez zaintzen da... baina kataiaz lotuez gero. Edozein modutan, era honetaz, ez da lehengo «deabrudun» ideia baztertzen, Inkisizioak geroxeago asko eta asko, «sendabide bereziz», erre baitzuen. Inkisizioaren salbuespen hau eginik, lehen erotegitik Frantziako Iraultza arte karitateak agintzen ditu gaixoari eman behar zaizkion laguntzak edo bizipideak, baina Renacimientotik hasita kristau karitatearen konzeptu zahar horrek, pixkanaka pixkanaka, beste erabilgarriago bati uzten dio lekua, gizarte merkantilista berriarekin zerikusirik gehiago duen konzeptuari; ordutik aurrera, bakoitzaren arima salbatzeko, ez zaio behartsuari lagundu behar. Egia esanda, hemeretzigarren mendera arte, laguntza guztiak medikuntzaren bitartez egin arte hain zuzen, sendabideen iritziak, soil soilik, soziologikoak dira. Eroei eman zaizkien sendabideen ikasketa bat egitea oso luze izanen litzaiguke, baita teoria sikiatrikoek izan duten aldakuntzaren azalpena ere.
Honekin, sikiatriaren bidea, hitz bitan, nolakoa izan den azaldu nahi izan dut. Kontutan hartu behar den zera hauxe da: Bide honek ez du beti aurrerantz jo, bere geldiune eta gibelaldiak ere eduki ditu baizik.
-- Gaurregungo teoriak nolakoak dira? Konzeptu artean, ba al dago hainbeste desberdintasunik?
-- Egun, badago burueriaren konzeptua ukatzen duen kritiko asko, barneko fenomenoak aztertzeko sikiatren ezagutzak zalantzan jartzen dituztenak, nahigabeko giltzapeen aurka jotzen dutenak, talde ttipiek eta gizarteko desberdintasunek dakartzaten arazoei ez zaiela harreta handirik ematen salatzen dutenak. Bide honetatik antipsikiatria delako mogimendua dabil.
Badago beste hainbat teoria, baina garrantzi handienetakoak bezala bi aipatuko nituzke: Organizista eta sikoanalista direlako teoriak. Bi hauei dagokienez, eta laburpen gisa, zera esanen nuke: organizistek eritasun sikotikoen jatorria, nahiz eta ezezagun izan, organikoa dela onartzen dute. Sikoanalistek, aitzitik, eritasun oso biziaren lehen hilabeteetan eduki daitezkeen barneko estualdietatik datorrela diote.
--Bi pentsamolde hoietatik zein da arrakasta gehien duena?
--Egia esanda, sikiatra gehienok, eklektikoak garenez gero, bi pentsamolde hoien alderdi onaz baliatzen gara. Honela, teoria organizista sikosisetarako eta sikoanalista neurosisetarako erabiltzen ditugu.
-- Azken honetan, gizarteak zenbait hitz, arrunt ez den maiztasun batez erabiltzen du. Adibidez, sikosis, eskizofrenia, neurosis... Askotan ez zaie hitz hauei berezko esanahia ematen. Aipatutako hitzak hizkera ulerkarriago batez, nola mugatuko zenituzke?
-- Oliogofreniko hitzaz hasiko naiz. Hitz hau gizarteak gozatu nahi izan du eta «subnormal» titulua ematen dio gaixoari. Berez, oligofreniak «gogo motza» adierazten du eta adieraziak berak ikus erazi digunez nahiko ondo uler dezakegu gaitzaren izakera. Definizio klasikoan, gaurko arin, erdi eta sakon deituriko mailei gogo aultasun, lelokeria eta ergelkeria esaten zitzaizkien. Oso maiztasun handikoa da, populazioaren 3-4%-ak ez duela adimenaren erdiko maila lortzen konsideratuz. Hau da, 200.000 biztanleren hiri bateko oligofrenikoen zenbakia 6.000-8.000, tarte honetan, egonen da. Beste talde bat, sikopatek osatzen dute. Gaitz hauetan dakusakegun berezitasunik handiena Jardueraren edo konduktaren aldaketa da. Sikopata gizartetik kanpoko gizona dugu, ez da hartan egokitzen. Sikopataren izen hau beste batengatik aldatzen edo ordezten ari da, soziopata delako izenagatik hain zuzen. Talde honen barruan delinkuente asko sar genezake.
Beste talde bat,bere maiztasunagatik garrantzitsua, neurosis deiturikoa da. Hauk reakzioaren erak ezegokiak, geroago eta kronikoagoak egin direnak, ditugu. Era ezagoki hau zenbatasunez edota nolakotasunez gerta daiteke, eta bi planotan dagerkiguke, sikiko ala fisikoan hain zuzen, oso ugari azken honetan eta era desberdinez: buruko min, zorabio, urdaileko zauri...; zerrenda, agerpen hauei dagokienez, bukatu gabekoa izanen litzateke, gaurregun ezagutzen diren gaitz oro aipa genezake eta.
Orain arte ez ditut sikosis-ak aipatu, beren zentzu sakonean burueriak direnak, eta jendeak, arruntki, ero deitzen duena batzen dutenak. Nolakoak diren esatea ia ezinezkoa da, baina berezitasunen arteko bat zenbait fenomeno kezkaturen agerpena da, sikoo1goki ulertzezinak, eta guztion ezaugarria lojikaren eza izanik. Talde honetan sar daitekeen gaitz bat eskizofrenia da, bere adierazia «gogo zatiturik» delarik.
Beste zati garrantzi bat alkoholismoaketa toxikoen eraginek osatzen dute, beren hedadura geroago eta zabalagoa izanez.
-- Aipatu duzun guzti honetan, zernolakoa da sikiatraren lana?
-- Askotan, batez ere «antisikiatren» aldetik, aro baten epaileak garela esaten zaigu; ezarririk dauden gizarte arauak bete daitezeela eta betetzen ez dituena edozein diagnostikoz erotegi batetara eramana izan dadila. Noski, hau ez da gure lana. Haseran esan dizudan legez, gurea gogoeriaren hedadura gordetzea da eta baldin gaitza errealitate bada gaitz hori borrokatzea, sendatzeko asmoz beti, nahiz eta askotan arindu besterik ez ahal izan. Dakusakezunez, medikuntzaren edozein mailatan bezalaxe aurkitzen gara, sikiatra baino lehenago sendagile garela ez baitugu ahantzi behar.
-- Alda dezagun, apur bat, qa1deren tonika eta sar gaitezen, ahal den neurrian, alderdi praktikoago batean. Zein da sikiatrikoetara joaten dena?
-- Aintzinako irudiak bizirik dirau oraindik jende arteko zenbait sektoretan. Beraz, ezin dezakegu nahi dugun bezalako lanik egin. Erotegietan sendirako zama bat den jende asko dakusakegu. Erotegietako gaurregungo banaketa honela eginen genuke: A) Gaixo sakonendako. B) Gaixo kronikoendako. Lehenengoetan egonaldia, normalki, oso laburra izaten da: hilabete bat gutti gora behera. Hemendik, ez bada bere gaitzaren sendaketa garbirik ikusten, egonaldi luzetako erotegietara izanen da bidalia gaixoa.
-- Kroniko hitza aipatu duzu. Zein da kronikotzat konsidera dezakeguna?
-- Bi urteren buruan bere egoera aldaturik ikusi ez duena. Zatiketa hau, nahiz eta apur bat arbitrarioa izan, peninsulari dagokionez, gutti gora behera, 400.000 gaixo kroniko dagoela diokegu. Guztiondako 40.000 ohe dadukagula kontutan harturik, garbi dakusakegu gaurko egoera latza.
-- Euskal herrian daduzkagun erotegiei dagokienez, zernolako sikiatria dugu?
-- Barka ezazu, baina Euskal Herriko egoera ez dut sakonki ezagutzen, beraz, ez naiz sartuko galdera honi buruzko asmaketak egitera. Nahi baduzu, Gipuzkoari dagokiona bakarrik aipatuko dizut.
Gipuzkoan, hiru erotegi edo dadukagu: Usurbilekoa, pribatua dena, Donostiako sikiatrikoa eta Santa Ageda. Lehenengo biak egonaldi laburretako gaixoek betetzen dituzte. Santa Agedan, berriz, gaixo sakonen zenbakiak garrantzia izan arren, gehlenbat egonaldi luzetakoa da.
-- Zenbat ohekin konta dezakezue?
-- Probintzi osoan 2.000 ohe dakukagu, guttl gora behera. 1.800 Santa Agedan eta hauetatik 1.200 emakumeendako.
-- Desberdintasun hau, ohekin ematen dela alegla, emakumeen artean gaixotzea errezago dela adierazten al digu?
-- Santa Agedan daduzkagun bi gaixotegietan, sexuari eta Gipuzkoatik datozen gaixoei dagokienez, zenbakia berdina da: 400 bakoitzean. Gainontzeko oheak beste probintzitatik datorren askok betetzen ditu. Esate baterako, emakumeen gaixotegian Bizkaitik datozenen numeroa Gipuzkoakoa bezain haundia da.
-- Santa Agedako errealitate hau inguratuz eta bertoko gaixoen galari begiratuz...
-- Diagnostikoz, ugariagoa eskizofrefrenikoa da, mota guztietako eskizofrenlkoa hain zuzen. Geroxeago, hurbil, erokeriaren era guztiak. Eta Jarraitzen dutenak oligofrenikoa, epileptikoa eta, azken batez, alkoholiko eta sikopata.
Gaixoen zenbaki handi hau medikuntzako beste adarretan ematen ari den aurrerapen hobeagotik eta bizitzaren baldintzak handitu diguten adinaren erdi mailagatik datorkigu. Eta, bestalde, gaixo hauk zaintzeko beharko lirakeen leku egoki eta berezien ezagatik. Askotan erotegi bat haino egokiago geriatrikoa baita. Toki asko betetzen duen honelako jendearendako leku egokiren sortzeak benetan gaixorik dagoenari sinistu ezinezko mesedea eginen lioke, eta, gainera, gaurregun, oheren ezagatik, aproposetako sendabide barik gelditzen denak bere aukera izanen luke. Guzti hau, erotzat dugunak, era honetaz, gaurregun sendagile batek eman diezaiokeen sendabide farmakolojikoarekln konparatuz gutti ala ezer gutti irabazten duenaren oinarritik abiaturik.
-- Gaixotegiak beharrari hurbildu behar zaizkiola esan ohi da, medikuntzako beste zenbait arlotan, behintzat. Sikiatriaz berdina al diokegu?
-- Ezpairik gabe. Sikiatriko handien eragipen txarraz asko hitz egin da, eta gaitzaren iraupenari laguntzen diotela garbi dago. Bestalde, iraupen horrek sendagileak gaixoari egin diezaiokeen bisitaldien maiztasunarekin zerikusirik duela erakusten digute ikasketa fidegarri batzuek. Beraz, ondorio bat atera dezakegu: sikiatriko ttipiagoren beharra. Eta, ondorio honen ondorioz, gaixorengandik ahalik eta hurbilena kokatzea.
Puntu honetaz zenbait froga egin da. Gaixotegietako profesionalek eramaniko diagnostiko eta kontrolarekin beste etxeen beharra garbi dago. Honela ez da gaixoarekin eduki behar den gaixotegitik kanpoko harremana galtzen. Osotasun bezala, ekipo edo talde bat, beharrezko balitz, gaixoaren etxeraino hurbilduko litzateke. Labur esanda eta Gipuzkoari dagokionez, gaurko sikiatrikoak aprobetxatuz, handitu edota berriztu egin daitezke bakoitzean 500 ohe ezarriz, 200 luzerako egonaldia, 200 erdikoa eta 100 sakonendako. Era honetaz, gaurko beharrak beteko genituzke. Geroxeago, dispensario batzu, gaixotegi bakoitzarendako bi esate baterako, eta haren menpean egonen liratekeenak, jar lltezke. Noski, dispensario hauen ezarpena bizilagunen zenbakiak eta joanetorrien erraztasunak markatuko lukete. Gaurko sikiatrikoak indartu beharko genituzke egungo teknikaz, azken sendabideei toki zabala utzirik: sozioterapia, ludoterapia e.a.
-- Hau posible izanen al litzateke?
-- Zeharo posible. Hain urrun ez diren zenbait ereduk erakusten diguten bezalaxe.
Justo Alzuak, gure ustez, hatzamarra, nolabait, zurian jarri du. Sikiatriko eta Erotegietan dauden gizon eta emakume hauk, lehendabizi, gizakumea dira eta askotan, iruditzen denez, gizarteak lege hau ahanzten du.
Mendiaga
18-20

GaiezGizarteaOsasunaPsikiatria
PertsonaiazALZUA1
EgileezMENDIAGA1Gizartea

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude