Raimon abeslariari elkarrizketa.
Raimon-en Hitzak, Doinurik Gabe Oraingoz, Hego Euskal Herrian
"Hitzek dute garrantzi gutien. Elkar ulertzeko behar dira, ordea. Eta 62-63 urteetan Katalunyan ematen hasi zen fenomeno Lerri bati, nolabait deifu behar eta, kritikoek nova cango» deitu zioten" .
-- Fenomenoari berari buruz, zer?
-- Kontsumogailu huts zen kantugintzaren frentez frente, beste kantugintza bat altxa zela. Joera eta helburu nagusi batekin: egoera anormalean aurkitzen zen -- eta den -- hizkuntza dintasun mailara altxa, kantugintzaren bidez. Hori lortu nahi zuen kantari talde bat sortu zen, orduan.
-- Hitz bitara bilduaz, konta ahal diezagukezu bere historia?
-- Aski konplejoa da. Ez da gauza bat bakarra gertatu. Guztien gainetik bat azpimarratu behar da, dena dela: Katalunyan, nola Pais Valencian, nola Illesen Katalunieraz hitzegiten zuen jendeak «bere» kantugintza bat nahi zuela.
-- Tradizioz, gutienez, Orfeoiak bazenituen...
-- Hori bai, bainan Ameriketako beltzek edo Frantziak berak bazuten beste gisa batetako kantugintza bat, eta honi esker, orfeoiak ematen ez ziguten bezalako hizkuntza musikalik ere. Eta hori lortu nahiz hasi zen, esate batez, ELS SETZE JUTGES (hamasei juezak) taldea. Giza-profesiodun jende batek eratu zuen talde hori: bertan, idazle, legegizon, psikoanalista etabarrik aurki zitekeen.
-- Zuk aipatu duzun Frantziako kantugintzaren hunkia nabari zitzaien...
-- Bai, eta ez nolanahiko hunkia, gainera: George Brassens, Guy Beart, Barbara bera... Hauen gisa, literatur dintasun bat zezan, kantugintza bat egin nahi izan zen.
-- Dintasun honetaz gain, zerbait esan nahia...
-- Beti. Esan beharra ere. Zerbait esatera ateratzen ziren plazara. Gizarte klase batekoak ziren, eta gizarte maila hortatik hitzegiten zuten, maila edo klase horrek agintzen zienaren arabera.
-- Zu, dena dela, ez zara izan inoiz ELS SETZE JUTGES taldekoa?
-- Ez. Ni ordurako kantatzen hasia nintzen neure jaioterri Valentzi aldean. Neure gisa. 62 urtea izango zen, haiek eta nik elkarrekin topo egin genuenekoa, bainan, zuk diozun bezala, ez naiz inoiz taldekoa izan. Aritu ere, beste era batera aritu izan naiz ni, neure aldetik. Joera konkretu guztien gainetik esan behar da, bainan, behin eta berriro, «nova canço»-ren sorrera jendeak sentitzen zuen beharrari eta zedukan gogoari zor zaiola. Hau garbi! Guk, guztiok, gehienez ere, behar hoiei erantzutearena egiten genuen.
-- Katalunieraz hitzegiten zuen Katalunya Herrialdeetako jendeari zor bazaio ere «nova canqo»ren sortze eta indartzea, ezingo dugu, ezta, ahantzi guzti honetan Barcelona hiriak berak duen zerikusi garrantzitsua.
-- Gure egunotan kultur mugimenduak, onerako edo txarrerako hiri handitan ematen denari zor zazkio. Barcelona hiri handietakoa da, nork zalantzan jarri. Eta gure kasu zehatzari lotuaz, esan beharra dago berak betetzen zituela gure kantugintza posibletzen zuten kondizio edo baldintzak ia dirudi.
-- Krisiarik izan bazen, gainditua dago, halere.
-- Bai, asko aberastu da gure kantagintza. Egun, kataluniar musika progresiba ere egiten da. Kataluniarra guztiz, mila eta bat influentzi baditu ere. Eta musika arina deitua bera katalunieraz egin nahi duenik ere ez da falta. Gurea ere, berriz, hemen doa. Nik esango nuke, posibilidade guztiak landu nahi direla, uxa ezinezko baldintza bati lotuaz beti: dadila kataluniarra.
-- Zuk, dena dela, krisia guztien gainetik eta gorabehera guztien azpitik beti eta edonun katalunieraz kanta izan duzu, hutsegite bakarrik gabe.
-- Niretzat argi eta garbi dago. Beti egon da. Eta baldin eta gure egoera hain anormala ez balitz, hemen ez legoke, ez zertaz harriturik, ez hauzirik, ez zer esplikaturik. Kataluniera da nere hizkuntza, hori edoski dut, hor sentitzen naiz espresatua. Hemen ez da besterik. Gizon guztiak bezala gizatalde baten bidez txertatzen naiz gizadian, eta nere gizatalde hau Katalunya da. Frantsesa frantsesez espresatzen bada, eta txinarra txineraz, ni neure kataluniar kulturaren bidez txertatzen naiz mundu honetan. Hau holakoxe xinplea da.
Eta hau honela izanik, bidean topo egin ditudan eragozpenak ez dira nere bide hau utziarazteko aski izan.Ez naiz errazegi besoa okertzen zaienetakoa. Neurekin eta neure gizataldearekin zintzo eta leial jokatuaz gero, ez dut beste kezkarik.
-- Galdera nahasi bat onar iezadazu: zure jokabide eta postura hauk merio, ez ote zaizu zuri -- eta zure antzera beste batzuri -- kantari huts bati ez «zegozkion» zenbait funtzio betetzea gertatu?
-- Kantuaren bidez hainbat eta hainbat jende errepresentatua senti dela, esan nahi zenuke, erantzun masibo bat jaso dugula...
-- Bai, hori da.
-- Entretenimendu hutserako edo dantzarako bakarrik ziren kantak entzutera ohituegiak gu egonak, ez du esan nahi hori beste tradiziorik ez duenik kantagintzak. Bada Mendebaldeko kulturan besterik ere: Erdi Arko trobadoreek, edo, atzerago joaz, Greziako rapsodek (hauen artean Homerok bera) italiarrek CANTACRONA deitzen duten hori egiten zuten, hots, momentuko eta gizarte bizitzako bibentzien kronikari izaten ziren. Eta hori bera da guk egiten duguna. Masibotasuna, bestalde, teknikak ekarri du.
Horri esker, posible zaigu hamar, hamabost eta ehun mila pertsonen aurrean kantatzea. Teknikari esker, horrela, jende sail handien bibentzien kronikari bihur gintezke, beraien auoro: diskaetxeak bertan ziren, eta internazionalki oihartzun bat jasotzen zuten egunkariek, eta Espainiko Estaduaren zabalero guztian banatzen riren hargazkidun aldizkariak, irratiak eta... denetik. Francesc Pi de la Serraren kantahitz guztiak dakartzan liburu bati egin berri diodan sarreran kontatzen saiatzen naizen bezala, Barcelonari zor zaio neurri handi batetan «nova canço»k hastapenetan uste ez bezalako lorpenetara iritxi izana.
-- Sortzea, indartzea... ez da tartean gora eta beherarik falta izan. Eta gorabehera hoietan galdu den jendea? Etsituak, utziak?
-- Bai, 15 urteetan er da gorabeherarik falta izan. Hasi ginen guztiok ez dugu jarraitzen, bistan da.
-- Zergatik?
-- Arrazoin bat baino gehiago eman beharko litzateke. Beste ezeren aurretik zera esan behar da, ordea: bidea ez dela errazegia izan. Ez dugu inondik inolako subentziorik jaso. Badabil hor bazterretan Katalunyako burgesiak lagundu digunaren ipuina. Mitologia hutsa da, faltsoa, alde guztitatik. Laguntza bakarra gure jaialdietara etorri den jendeak sarrerakoan ordaindua izan dugu, ez deus besterik. Neuri gertatu zait, eragozpenak medio, nere herrialdean kanta ezina, eta, orduan, ospa egin behar izan dut mugaz kanpo, biziko banaiz...
-- Denak ez dute, bainan, jarraitu. Eta hori?
-- Arrazoin bat baino gehiago, esan dizut. Batzuentzat kantugintzaren motorra martxan jartzea izan zen eginkizun eta egin nahi bakarra. Hori eginik, utzi egin zuten langintza hau. ELS SETZE JUTGES-koak, adibidez. Talde lana egindakotzat jo zuten eta banatu egin ziren. Orduko zenbaitek, ez da ahantzi behar, bestalde, egun 50 urte badituela.
-- Eta erdaraz, hobe, gaztelaniaz kantatzera pasa direnak?
-- Hori besterik da. Oihartzun, edo diru gehiago, irabazi nahirik beren kantugintzaren bidetik, era horretako jokabideak hartu zituzten batzuek. Bi izen jartzeagatik: Joan Manuel Serrat eta Gillermina Motta. Hala jokatzeak, bestaldetik, ez da ahantzi behar, erraztasun handiak zekarzkion, sarri, kantariari. Irrati, telebista etabarretako ateak kolpetik, parez pare, irekiak aurkitzen zituen batek. Neuri ere horrelako proposamenik ez zait falta izan.
-- Gertakizun hoiengatik izan zen, ez?, «nova canço»ren krisiaz hitzegiten hasi zela...
-- 67-68 urte inguruan izan zen hori. Eta krisiaz hitzegin zen, bai. Geroztik, garai haietan harturiko jokaeraz damuturikorik ez da falta izan. Behintzat, berriro ere, jokabidez aldatu dute. Harrean. Jendeak gogozko du kantatua izana. Eta hau tradizio zaharretik datorkiguna da, ez bart gauekoa. Beraz ez gara gure «funtzio»tatik irteten, nik uste.
-- Zutaz idatzi da, ba, «nova canço»ko kantari politikoena zarela.
-- Ez dut uste holakorik. Politika hitza "polis» hitzaren zentzura ekartzen ez dugun hainbatean, behintzat. Orduan bai. "Polis»a jende anitzek elkarren problemak bizi dituneko bizilekua litzateke. Eta nik problema hoiek kantatzen ditut, hori bai.
-- Esan nahi duzu, ez duzula programa politikorik musikaratzen eta kantatzen.
-- Horixe. Eta ez dut esango hori inork egin ezin dezakeenik, eta ongi egin ere. Bakarrik, nik ez dudala neure burua holakoetan ikusten. Ausias March kantatu dut, beraz XV-garren mendeko zenbait poema, Espriuren poesiaren alderdi politikoenari musika jarri izan diot, eta neure hitzak ere kantatzen ditut. Beti, eta denak, barreneko galbahetik pasa ondoren. Nere barreneko bibentziak, aldi berean, kolektibo izatea, hori besterik da. Eta zentzu horretan izango nintzateke politiko, lehen esan dizudan «polis» hitza sustrai zuzen bezala harturik.
Orain, politizazio arazo honetan beste zerbait ere esan nahi nizuke: nik -- eta beste edozeinek berdin -- baldin eta kantatu nahi dudanean Probintziko Gobernadore Zibilari baimena eskatu behar badiote -- eta hau ez Frantzian, ez Inglaterran, ez Estadu Batuetan gertatzen da --, orduan bai kantugintza politizatzen dugula. Ez, ordea, ni naizen kantariak, baimen emaleak baizik. Gobernadore zibila ez bada, izan ere, kargu politikoa, orduan esango didazu zer den politikoa.
-- Argi dago, itxuenarentzat ere, esan ohi denez. Beste bide batetik jo nahi nuke orain. «Nova canqo»k, idatzi da, zerikusi handia izan du bai Euskal kantu berrian bai galiziatarren artean sortu zen mugimenduan. Zure iritzia?
-- Beno, hemen garrantzizkoena zera da: gure kantugintzaren helburuetan guztiz bat zetozela, hots helburu berdinak zituztela, Espainiako Estadu barruko beste minoria nazionaletakoak.
-- Honek kidetasuna, edo bidekidetasuna adierazten du...
-- Horretan oinarriturik-edo, harreman direktoak izan ditugu gure artean. Ni neu EZ DOK AMAIRUkoen laguna naiz 65-66 urte ingurutik. 67-an kantatzera etorri nintzen Euskal Herrira: Donostian eta Deusutuko Unibersitatean, behintzat, eman nituen jaialdiak. Eta debekurik gerta izan ez balitz, honezkero beste zenbait tokitan ere kantatua nintzen. Beraz, euskal kantariekin izaniko harremanak hertsiak direla, esango nuke nik.
-- Aurrera segi aurretik, Raimon. Euskal Herrian kantatzen izan zineneko haren ondoren, kantaren bat edo beste ere eskaini zenion Euskal Herriari.
-- Bi, bai. Zer nahi duzu? Euskal Herrian gertatzen direnekin oso bat sentitzen naiz. Euskal Herria ikusten dut bere pertsonalidade zehatz eta irmoaren afirmazio-prozesoan eta neure-neure bezala sentitzen dut. Bihotza hunkitzen didan zerbait dela, esango nizuke. Orduan, ba, bi kanta atera zaizkit. Euskal Herria kanta hoietan abiaburu da. Ez da nik programazio baten arabera jokatzen dudala, hala senti izana baizik. Beste zenbait erresumatan ere egon naiz eta atsegin gerta zaizkit, bainan, horixe, ez zait kantarik atera. Bihotz aldetikako zerbait da, erasotzen nauena, eta beti eraso nauena gainera.
-- Gatozen lehengo arira: eta galiziatarrekin gertatua?
-- Hori nahiko desberdin gerta da, nik uste. Arrazoin bategatik: beranduago ekin ziotelako. Nik esango nuke, hori kausa, zailtasun handiagoekin topo egin dutela kantugintzan, guk baino. Guk, nolabait, oharkabean harrapa genituen kataluniar kanta bat izan zedinean interes izpirik ere ez zutenak. Ohartu zireneko izen bat bagenuen, ezagunak ginen guti ala gehiago, gure diskoak kaleratuak zeuden, internazionalki ere gure entzutetxoa bederik lortua genuen. Nik neuk, kontu izan, 65-ean Lovainan kantatu nuela eta 66an Parisko Olimpian. Hau honela, ez zen posible kataluniar kantugintza herri maila apaleko gertakizun xinpletzat har, eta besterik gabe, bazterreratzea. Galiziarrak, beren aldetik, berandugo etorri ziren, ohartuak zeuden eta eragozpen, traba eta debeku gehiagoekin topo egin zuten. Beren galeran. Entzulego hedatua izatea gaitz izan zaie.
-- Azken galdera bat: zer dela-ta gaur (apirilaren 17-an) Mikel Laboarekin Donibane Lohitzunen?
-- Mikel oso laguna dut, lehenik. Bestalde, lehentxeago esan dizut nola Euskal Herriak martxan jartzen didan beti bihotza. Euskal Herriko gertakizun kolektibo guztietaz axolatzen eta arduratzen naiz. Eta bibentzi nola inzidentzi guztiak gertutik bizi nahi izaten ditut. Gaurkoan, berriz, Mikelek esan dit, gertatuak gertatu ere, gaur etorri egin behar nuela Donibane Lohitzunera kantatzera, eta etorri egin naiz. Besterik gabe.
Eskerrik asko. Eta beste bat arte. Laster arte?
Jose Ramon Beloki
26-28
GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakRAIMON
PertsonaiazRAIMON1
EgileezBELOKI1Kultura
