Euskaraz Teknikoa

1976ko otsailaren 08an

Joxe Ramon Etxeberriari elkarrizketa.

Joxe Ramon Etxeberria
Euskaraz Teknikoa
Euskara kulturaren; arlo guztietan sartu behar dela ez du Inorttok ukatzen. Literatura, Historia, Soziologia... dira gure hizkuntzaz gehien ukitu diren gaiak. Teknika aldetik, berriz, hasten ari garela esan genezake. Orain arteko saiakerak, 1935 eta ; 36an Aramaioko G. Jauregik atera zituen bere Pisia eta Kimia direlako liburuak lekuko, jario erdian uharte bat bezala gelditu baitira. Azken honetan, aitzitik, indarra helburu konkreto baterantz zuzentzen ari da. Asko jokatzen ari gara euskalduno geure kultura dela eta. kultura dela eta. Euskal Unibertsitatea gaur ikastoletan dabiltzan neska-mutikoen jomuga izan behar da. Baina helburua lor dadin, bidea, lehendabizi egin eta ondoren landu egin beharko dugu.
Tekniko arloan arinki murgiltzen den gazte bat J. Ramon Etxeberria dugu. Berak inork baino hobeki hitz egin diezaguke gai honetaz, euskara tekniko arloan eta Euskal unibertsitateari begiratuz, hain zuzen. Berari beraz, galdera hauk egin dlzkiogu:
- Zein duk J. Ramon Etxebarria?
- Duela hogeita zazpi urte Gernikan jaiotako mutil (edo gizon?) bat nauk.
Hala ere, neure burua eibartartzat jotzen diat, bertan iragan baititut neure gaztaroko urte gehienak.-Orain Bilbon ezkondurik niagok eta alabatto pare bat diat. Industri inginadoretzari buruzko ikasketak eginak zitiat-eta "Teknika Energetikoak" deituriko espezialitatez berezitu ninduan- Irakaskuntzan saiatu izan nauk, Santutxuko Ikastolan, inginadore eskolan eta unibertsitatean hain zuzen. Orain Lejoako unibertsitatean ari nauk lanean, fisika azaltzen. Euskal arloan, hiru taldetan saiatu nauk eta saiatzen nauk lanean: Bizkaiko.alfabetatze taldekoekin, Iker taldean eta, Anaitasuna aldizkarian.
- Ia hamabostero, Anaitasunan, irakurri ahal izaten dugunez, hire lanak -tekniko arloa ukitzen dik. Zerk bultzatu hau bide hori aukeratzera?
- Niri gai teknikoak, edo, zehazkiago esateko, zientzi gaiak gustatzen ziaizkidak. Hortaz egin nitian ikasketak, eta hortaz egiten diat lana. Ikasten ari nintzelarik, euskal aldizkariak irakurtzen hasi ninduan. Eta euskararen egoeraren makala ikusteaz batera, pentsatzen hasi ninduan (eta horrela ere oraindik pentsatzen diat) ezen-euskararentzako salbabide bakarra, gaur eguneko bizitza modernorako egokitzetik zetorrela, eta ez bestela. Bizitza modernoan zientzi gaiek gero eta garrantzi handiagoa diate. Beraz, hor hutsune handiak zirela somatzen hasi ninduan, baina ez ninduan ausartzen ezer idaztera- Halako batetan, Anaitasuna aldizkarian (218. zenbakian preseski) Patxi Urtiaga izeneko idazle batek - gero-jakin dudanez, izen hori ene adiskide baten gaitzizena zuan - erlatibitate-teoriaren gorabeherak erabiltzen zituen artikulu bat argitara zian. Huraxe zuan, ni zirikatzeko behar zen bakarra. Eta erlatibitate teoriari buruzko artikulu bat prestatu nian. Artikuluak harrera ona ukan zian erredakzio kontseilukoen artean, eta zenbait adiskidek gehiago idaztera bultzatu nlndiaten. Orduan zientzi dibulgaziozko artikuluak interesgarri ziratekeela pentsatu nian. Geroztik, bidea eginez joan duk
- Guztiok dakigunez, euskaraz egindako hiztegi tekniko baten beharrean aurkitzen gaituk. Ahaleginak egin ditut hori lortzeko baina, oraingoz, ez duk ezer atera. Noizko?-.
- JAKIN taldearen antolakuntzaz,, urtebete diaramaguk lanean Elhuyar taldekoek eta Bilbokp Unibertsitateko batzuk. Fisika eta Kimikari buruzko hiztegi berezi bat egiten ari gaituk. Ez duk hiztegi soila .izanen: hitzen azalpenez gain artikulu bereziz hornitua egonen duk. Lanaren parte haundi bat eginik diagok, baina oraindik asko falta duk; beste urtebeterako lana badiagok gutxienez. Eta ondoren, inprimategi lanak. Beraz, itxaron egin beharko diagu oraindik.
- Euskera lantegietan sar dadin, zer egin beharko litzateke? Esan nahi diat, alegia, katalogo mailan...
- Lantegietan sartzea? Izatez, zenbait tokitan, euskara erabilia duk langileen artean, lanari buruzko edozein arazo adierazteko. Baino kanpora begira egiten den guztia (zenbait salbuespen txiki kenduz), erdaraz egiten duk. Katalogoaren arazoaz galdetzen didak. Bere garrantzia duen arazo bat dela uste diat. Dena dela, azken helburua, euskara lantegian eta bizitza arlo guztietan erabiltzea duk. Horregatik, luzetxeago mintzatuko nauk hortaz. Helburu hori lortzeko, prozesu luzea egin beharko diagu. Lehenik eta behin, oinarrizko azpiegiturak finkatu behar zitiagu. Euskal Herria oraindik analfabetua duk euskaraz, eta horregatik era guztietako alfabetatze kanpainak antolatu beharko dituk. Jendea alfabetaturik egon dadinean, bestelako modu batez ekin ahal izanen zaiok euskararen erabilpen ofizialari. Bitartean lantegiek euskaraz ateratzen dituzten eta atera ditzaketen katalogoek, ene ustez, prestigiatu egiten diate euskera; eta horregatik, onuragarri direlakoan niagok. Baino ez diate problema konpontzen. Modu berean, jendearen aurreko lan guztietarako (telefonistak, saltzaileak, publik erlazioetakoak, bankariak eta beste asko), lanegiek gehiago exijitu beharko likeate euskera jakitea. Eta batzu hasiak dituk horrelakoak egiten. Dudarik ere ez, Euskal Herrian euskera ingelesa baino garrantzizkoagoa eta premiazkoagoa duk; Lanpostu askotarako ingelesa ezagutzea eskatzen duk; euskara ezagutzea, ordea, ez. Nola uler daiteke horrelakorik? Zenbait enpresari hortaz kezkatzen hasia duk. Baina, gutxi, (gutxiegi) dituk horrelakoak oraindik Dena dela, hortaz, enpresarien mentalitatea aldatu beharra diagok (enpresa moduaz sartu gabe). Enpresariek errentagarritasunean pentsatzen diate soilik. Eta euskara errentagarri ez delakoan, ez diate euskararekin kontatzen. Euskaldunok eman behar zioagu euskarari balio praktikoa, kasu hontan, merkatal balioa, alegia; eta hau, euskeraren erabiltzea ahal dugun neurrian exijituz, eta erabiltzearen alde egiten diren ekintzak txalotuz.
Hontaz bukatzeko, ohartto egin nahi diat, hor zehar ikusirik ditudan zenbait katalogori buruz. Batzu oso ongi diatzirik diaudek (gutxienak); beste batzuk, ordea, penagarriak dituk euskeraren aldetik. Hortaz kontzientziatu egin behar diagu jendea, publikoki ezer argitara aurretik, ongi prestaturik eduki dezan, hortarako Euskaltzaindiari kontsultak eginez edota gai horri buruz euskaraz tekniko edo trebe direnekin mintzatuz.
- Nondik abiatzen haiz hire hitz teknikoak erabiltzeko? Zein duk hire oinarria?
- Informazioa behar duk lehenik eta behin, edozein lan serio eta patxadazko egiteko. Guti badira ere, badituk euskal hitz teknikoei buruz aurrekoek eginiko zenbait lan. Hauk ezagutuz joan behar diagu aurrerantz.
Edonola ere, hitz tekniko guztiekin ezin daitekek bide berbera erabil. Horregatik, lehenik eta behin haien klasifikapena egin behar duk. Labur esanda, bi multzo nagusi eginen zitiat hemen.
Hitz teknikoen arteko batzuk, aurretik diaudek lehengoa euskera zaharrean; hauk eguneroko eta aintzinako teknikekin zerikusirik dutenak ohi dituk. Hauk ezagutzeko, aurretik eginda dauden lanak eta hiztegiak kontsultatzen zitiat: J. San Martinek Eibarko hitz teknikoei buruz eginikoak, Azkue eta Lhandehen hiztegiak eta beste. Mujikaren hiztegia ere erabiltzen diat; baina han agertzen diren hitzak hartu aurretik, Azkue eta Lhanderen hiztegian birkontsultatzen zitiat. Oso erabilgarria duk, modu berean -- eta asko erabiltzen diat-- Elhuyar taldekoek eginiko hitz teknikoen bilduma.
Beste hitz tekniko asko eta asko (zientzi alorreko gehienak) internazionalak dituk ene eritziz. Internazional bezala zeintzu har eta zeintzu ez har erabakitzeko, zazpi hizkuntzatan datorren hiztegi tekniko bat diaukaat, eta hartaz baliatzen nauk. Horrez gain, ingeles hiztegi tekniko bat ere erabiltzen diat.
Hitz Internazionalak hartzean, euskal fonetik 1egeetara egokitzen zitiat. Hortaz, atzizki internazionalen euskal formari buruzko lan bat eglna diaukata. Lan hori-Euskaltzaindiko bigarren mailako euskal irakasle titulua lortzeko prestatu nian, eta zenbait adiskiderekin komentatua, aztertua eta kritikatua diaukaat.
- Bakarrik egiten duk lana, ala, aitzitik, talde baten barruan mugitzen al haiz?
- Artikuluak neuk bakarrik preatatzen zitiat. Baina argitaratu aurretik, beti kontsultatzen zitiat Anaitasuna taldeko batzurekin, eta honela hitzen formarik egokienaren aukera taldean egiten dugula esan behar. Dena dela, artikuluez kanpoko lan gehienak taldean egin zitiat eta horrela jarraitzen nauk. Ezer aurreratzeko, guztiz beharrezkoa ikusten diat lana taldean egitea. Hori dela eta, zenbait taldetan ari nauk lanean.
Hitz teknikoen gorabeherak aztertzerakoan, Zeruko Argia aldizkari hontan Bilboko Eskola deiturikoaren zenbait idazlerekin batera jodatzen diat. Zenbait izen ematekotan gutienez hauk aipatu behar zitiat: I. Berriatua, X. Kintana ;., J. Tobar, J. Iturbe, eta beste asko. Horrez gainera, Donostiako Elhuyar taldekoekin ari nauk, lanen distribuzioa eta antolamendua prestatzeko batez ere. Hauen aldizkaria euskara teknikoak behar duen oinarrizko azpiegitura prestatzen ari dela, dudarlk egiten ez dudan gauza bat duk.
- Euskal Unibertsitateari begiratuz, nolakoa duk gaurko azpiegitura edo Infraestrukturaren egoera?
- Neuk ulertzen dudan eta nahi dudan Euskal Uniberteitatea lortzeko -- hots, benetan euskalduna izan dadin unibertsltatea lortzeko --, oraindik urrats asko eman beharko diagu. Lokalik eta ekonomi mediorik ez edukitzeaz galn, oso euskal irakasle gutxi diagu; eta euskal testurik, bat ere ez.
Eta horik guztiok prestatzeko, urte asko iragan beharko duk. Bestalde, alferreko lana ikusten diat goiko mailatik hastea, behekoak ez dltugun ar tean. Lehenik EGB eta BUP direlakoen azpiegitura prestatu behar diagu. Hortan ari gaituk eta zenbait gauza lortu diagu. Baina gogor jarraitu behar diagu bide hortan aurrera, zeren etxeak - nik dakidala behintzat -- behetik gora egiten baitira
Halaere, horrek ez dik esan nahi, gorako mailetako lanik egin behar ez dugunik; ez eta antzekorik ere. Izatez, guztiak dioak batera. Baina esan nahi dudana, zera duk, nekez eduk dezakegula Euskal Unibertsitaterik euskal ikasle eta irakasleak eduki arte, eta hauk beheko mailetatik pasatu behar dutelarik, behe mailetako euska-ikastetxeak behar ditugula aurretlk-
Edonola ere, Udako Euskal Unibertsitatea diagu. Urtero antolatzen dugun hamabost egunetako unibertsitate hortan, lan beharrezkoa eta garrantzitsua egiten ari garela uste diat. Unibertsitate horrek espero eta desio dugun euskal unibertsitatearen hazia izan behar dik.
-Unibertsitatea lortzeko urrats asko eman behar dela esan duk. Aipa itzak, bederen, lehenengoak.
-Galdera honi aurreko erantzunarekin erantzun zioat neurri batetan behintzat. Zertxobait gehitzeko, Mitxelenak arrazoi pixka bat duela uste diat. Hark dioenez, «txoria eskuan behar diagu», hau duk, unibertsitate sail guztiak Euskal Herrian eduki behar zitiagu. Horrek zerbait lagun ziezagukek Helburua, noski, ez duk hori, baina...
- Zeredozer gehiagorik aipatu nahi al duk?
- Euskararen infraestrukturaren kasua hainbat aldiz aipatu dugularik, nik geure belaunaldiaren kasua nola lkusten dudan azalduko diat. Ene ustez, - oraindik ere urte pila batetan, gure eginkizuna Infrestruktura hori prestatzea Izanen duk, zorioneko egunen batetan gure atzetik datozenak euskal munduaren eraikuntzan saia ahal daitezen. Guk infraestruktura hori prestatzen dugun neurrian, gure ondotik datozenek eraikl egin ahal izanen diate euskal unibertsitate hori. Dena dela, daramagun martxan segituz, eta gure ondorengoek gure zuzia itzaltzen utziko ez dutelakoan, esperantzaz betea nagoela esan behar diat. Azken batez, erdietsiko duguna gure lanaren fruitu Izanen duk. Lanean ari gaituk; eta lanean jarraitu behar diagu, langintza hortan Jende berria eta numero handitan bilatuz. Hori eginez, arazo honen konponketa denbora kontua baino ez duk.
J. Ramon Etxebarrla, izen bat euskal ortzean, gaurko izen bat bihar-etzirako. Bere lan, kezka eta erltziak azaldu dizkigu. Eredu bat guztiondako. Jarraitu gogor Joxe Ramon!
Mendiaga
22-23

GaiezHizkuntzaEuskaraTeknikariak
PertsonaiazETXEBERRIA4
EgileezMENDIAGA1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Lagunak, adiskideak eta beste hainbat etsai

Gorka Bereziartua

Nola landu desirak, aniztasun sexuala edota identitatea 12-18 urteko ikasleekin?

Mikel Garcia Idiakez

Turismofobia gogoan al duzue?

Eguzki

Hezkuntza komunitateak protestara deitu du Palestinako haur eta nerabeen alde

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea

ARGIA

Azkenak

2024-05-01 | Bizi Baratzea | ARGIA

2x16: Zomorroak I Iñaki Mezquita Aranburu (Aranzadi)

MULTIMEDIA - Egonarria

2024-04-30 | ARGIA

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

34.000 palestinar baino gehiago hil ditu Israelek urriaren 7az geroztik Palestinan, eta beste milaka dira desagerturik edota larri kolpaturik. Jarraipena egiten ari gara.

2024-04-30 | Zigor Olabarria Oleaga

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

Israelek 40 eguneko su-etena eta preso trukea eskaini dio Gazari, baina akordioa lortu edo ez Rafah inbadituko dutela adierazi du Netanyahu lehen ministroak. AEBk eta Erresuma Batuak Hamas presionatzen ari dira Israelen eskaintza onar dezan. Astelehenean 47 palestinar hil zituen... [+]

2024-04-30 | ARGIA

Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea

Langilea larri zauritu zen apirilaren 24an, eta astelehenean, hilak 29, hil da. 22 urte zituen eta sektorean bi hilabete soilik zeramatzan lanean. 2024 urtean hildako 22. langilea da.

2024-04-30 | ARGIA

Eneko Bidegainen 'Bichta éder' eleberriak jaso du 111 Akademiaren Saria

Karmele Jaioren Maitasun kapitala-rekin lehiatu da finalean. 2023ko “libururik gogokoen” izendatu dute Bidegainen “bihurgune askotako” thriller politikoa 111 Akademia osatzen duten literaturazaleek.

Eguneraketa berriak daude