Euskaltzaindian Sartzeak Poz Haundia Eman Dit

1975eko urriaren 26an

Juan Garmendia Larrañaga euskaltzainari elkarrizketa
Juan Garmendia Larrañaga
Euskaltzaindian Sartzeak Poz Haundia Eman Dit
1926garrengo uztailaren 12an jaio zen Juan Garmendia Larrañaga tolosarra. Merkatal istudioak egin zituen. Real Sociedad Vascongada de Amigos del País"-eko bazkide da.
Denbora asko ez dela euskaltzain laguntzaile izendatua izan da. Euskal-Esku-Langintzari buruzko lanez eta liburuez da ezaguna euskal alorrean. Ihauteriaz ere badu liburu bat.
Gaztelaniaz eta euskaraz argitara ohi ditu bere liburuak. Arabako esku-langintza du, gai honetan, bosgarren liburua. Auñamendi argitaldariak argitara du.
Euskaldunak, han eta hemen, esku-lanaz utzi dituen aztarrenak biltzea oso atsegin zaio.
Ondoan du beti lagunen bat. Ez da harritzekoa eta, Federiko Zabalarekin aurkitu
–Araban aurkitu dituen aztarren batzuen berri jakin nahirik hurbildu gatzaizkio Joanitori Baina Euskaltzaindian sartzeak eman dion bihotz kilimaz zertxobait aztertu gabe ezin, bada, egon
–Hara, esan dit. poz haundia eman dit. Eta honetaz hizketan hasi garenez gero, neure eskerrik beroena agertu nahi nioke Euskaltzaindiari nere lana gogoan eta haintzakotzat hartu duelako. Berri hori zabaldu bezain azkar, honela galdetu zidan norbaitek: "herria" ala "erria" idatziko huke hik? Badakik, ongi aski, nola idazten dudan. Baina ni ez nauk hizkuntzalaria, ni ez nauk ortografian maixu, ni etnografian ari nauk, erantzun nion. Iraila gaztelaniaz nola idazten den galdetu behar nion "septiembre" ala "setiembre". Nik etnografi aldetik lagundu niezaioke Euskalizaindiari. Eta horretarako aukeratu nauela uste dut, gainera. Beste gaietarako badu ni baino jakintsuagorik. Herriaren ahotan aurkitzen dudan bezala jasatzen dut nik euskal hitza. Hori da nere lana.
–Euskara galdurik den lekuetan euskarazko hitz asko aurkitu ahal duzu?
–Bai, beti aurkitzen dira banakaren batzuk. Lanabesari edo tresnari euskaraz deitzen zaio, oraindik ere zenbait lekutan. "Eskuara" deitzen diote Ullibarri-Aranan eskuareari oraindik ere. Esku-langinizaz batera hitza bera ere galdu egiten da. Biak jasatzen saiatzen naiz. Geratzen diren apurrak jaso egin behar dira. Honela jakingo dute gure ondorengoek aurrekoen berri. Euskal Herria ez da gaur goizean sortua. Nora joan behar dugun jakiteko nondik gatozen jakin behar dugu, nere ustez. Teknika munduan sortu ziren euskarazko hitzak jasatzea ere beharrezkoa zaigu. Teknika berrietara haiek nola molda edo nola berriak sor jakiteko, bide bat izan daiteke zenbait aldiz.
–Araba aztertu duzu oraingoan
–Bai, baina ez Araba osoa. Arabako hiru herri batez ere: Santa Kruz de Kanpezo, Ullibarri-Arana eta San Bizente Arana. Kaixuletak xibak, errotatxoak, "tarria" trabak eta zipotzak aurkitu ditut. Zurgiñak, uztargileak eta abar.
–Horretan diharduen jende asko geratzen ahal da?
–Ez, oso gutxi. Santa Kruz de Kanpezon baziren 1920garrenean hamabiren bat kaixuleta-egile. Gauregun bi bakarrik ari dira horretan. Xibak, errotatxoak, "tarriak", trabak eta zipotzak egiten ari direnak ere bi besterik ez dira. Hoiek ere utzi samarra dute langintza hau. Makinaz egiten da gaurregun dena. Eskuz ari denak ezin du makinaz ari dena hautsi. denbora asko ez dela hil zen ingurumari haietako azken txalmagilea. 1930garrenean bost duro kobratzen omen zuen txalma bakoitzeko, 600 pezetaraino jaso omen zituen 1966garrenean egiten zituenak. Astoa baino langile bizkorragorik eta indartsuagorik bada gaurregun. Eta txalmak astoari jartzen zaizkio.
-Txalmak, uztarriak, xibak eta abar ez dira hain ezezagunak oraindik ere. Jolaserako edo apaindurirako bederen, kalean ere ikusten dira. guretzat hain ezaguna ez den zerbaiten berri jakin nahi genuke.
-Irulea da aipagarrienetako bat. Irulearen inguruko sorgin kontuak ere jakingarriak dira. "Sorgin afaria" deitzen zitzaion, haria egiten zuten emakume haien gauerdiko afariari. Goruan edo kiloan haria egiteke geratu zen lihoa erre egin ohi zuten larunbatetan ohera aurretik, sorginek akelarrera eraman ez zezaten. Eguberri goizean egindako hariari "sorgin-hari" deitzen zitzaion. gipuzkoako Elduaienen gertatutakoaren berri ematen digu D. Joxe Migel Barandiaranek. Sorgini bazela eta ez zela ari omen ziren hango iruleak Hala kantatzen omen zuten gauez agertu zirenean: "Ez geala, bageala, hamalau mill hemen geala".
Ullibarri-Aranako irulea ezagutzeko zoria izan dugu. Petra Beltran de Heredia duzu berau. Beste bost ezagutu omen zituen herri hartan. Artzaiak ardiari mozten dion artilea erosten dio lehenik. Albergan garbitu eta etxe inguruan, eguzkitan, lehortzen du. Artilea ondo lehorturik duenean, makilez astintzen eta harrotzen du. Ikustekoa da irulea artilea egiten. Argi eta bizkor ari ohi da. Zerbaitegatik dio esaera zaharrak: "Edale on gitxi irule on, irule on gitxi edale on".
Petra Beltran de Herediaren mozkin apala, , jertse eta galtzerdietarako erabiltzen da.Galtzerdi pare batentzako haria egiteko bederatzi ordu egin behar du goru edo kiloan lan. Doi-doi egiten du, gaurregun, bere aintzinako bezeroentzat adina artile.
-Ohitura harrigarririk?
-San Bizente Aranako "Maiatza". Ullibarri-Arana eta Aldatik aurrera jo eta handik zazpi kilometrotara San Bizente de Arana aurkituko duzu. Alda, Orbiso, sabando eta Oteo herriekin ditu bere mugak San Bizente Aranak. "Maiatza" edo "El Mayo" deitu ohitura aurkitu dugu herri honetan. Aintzinako erromatarrek udaberri jainkosari egin ohi zioten festaren aztarren bat da. Negu beltz eta hilaren ondotik udaberri alai eta bizia dator. Jai alaiez ospatu ohi zen maiatza. Enparantzan ipini ohi zuten zuhaitz tantaiaren hondoan egin ohi zuten maiatza osoan dantza eta festa. Indian, Fenizian, Grezian eta Israelen ere ospatzen zituzten jaiok. Eskea ere egin ohi zen. Emalearen borondateari zegokion bertsoaz amaitu ohi zen. Zurrari eta zekenari honela kantatu ohi zioten:
"Utzan, utzan ixillirik.
Orrek eztin dirurik.
Zakut zar bat or diaraman
Zorri zuriz beterik".
San Juan bezperara pasa da, honelako zerbait herri askotan. San Bizente Aranan Maiatzako santa Kruz arratsaldean ipini ohi da pago-tantaia. Bertako erretoreak bedeinkatu ohi du. Zutitu aurretik atsaskaria egin ohi dute. Tantaiaren muturrean beste adar bat ipini ohi dute zeharka, gurutzearen tankera izan dezan. Hortik bi metrotara argizarizko beste gurutzetxo bat ezartzen diote. Irailaren 14ean, Santa Kruz egunez, kentzen da tantai hori. Herritar guztien artean banatzen da surtan erre dezaten.
Kristautasuna baino ñehenagokoa baldin bada ere, kristau kutsuz kutsaturik heldu da guregana. Leku askotan da soro eta zelaietan gurutzeak jartzeko ohitura. Gogoan du oraindik ere San Bizente Aranoko jendeak: "maiatza-zuhaitza" ipini gabe geratu ziren urtean, harri erauntsiak txikitu zituen bazter guztiak.

Erronkari aldean dabil orain, Joan Garmendia, aztarren bila. Zenbat denbora, zenbat atzera-aurrera, zenbat diru, aztarren bat aurkitzeko eta gordetzeko. "Pazientzi ikaragarria behar da, ez diruari, ez denborari, ez beste ezeri begiratu behar zaio", esan digu Juanitok.
ERRIALDE

Kaixuleta eta kaixuleta egiteko tresnak.
Haria egiteko irulearen tresnak
"Maiatz-zuhaitza"
1

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazGARMENDIA10
EgileezHERRIALDE1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

"Batasun estrategikoa lantzen ari gara Europako Alderdi Komunista sortzeko"

Xabier Letona Biteri

Infiltratutako beste polizia bat atzeman dute Madrilgo hainbat kolektibotan

Gedar

Oiartzungo Yakovlev 42 musika taldea zigortu nahi du Guardia Zibilak bere abestiengatik

Axier Lopez

Presoen Euskara Irakasleen Taldeak agur esan du

Bilbo Hiria Irratia

Eskolako guraso elkarteetan gizonezkoak hamarretik bi baino ez direla utzi dute agerian Katalunian

Mikel Garcia Idiakez

"Gure gizartean desira gutxi dago, eta obedientzia asko agindu neoliberalei"

Danele Sarriugarte Mochales

Azkenak

2024-05-06 | Mattin Jauregi | Inaxio Arin | Balerdipeko erleak

Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.

2024-05-06 | Nagore Zaldua

Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]

2024-05-06 | Jakoba Errekondo

Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.

2024-05-06 | Garazi Zabaleta

Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]

2024-05-05 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]

Eguneraketa berriak daude