Euskaltzaindian Sartzeak Poz Haundia Eman Dit


1975eko urriaren 26an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Juan Garmendia Larrañaga euskaltzainari elkarrizketa
Juan Garmendia Larrañaga
Euskaltzaindian Sartzeak Poz Haundia Eman Dit
1926garrengo uztailaren 12an jaio zen Juan Garmendia Larrañaga tolosarra. Merkatal istudioak egin zituen. Real Sociedad Vascongada de Amigos del País"-eko bazkide da.
Denbora asko ez dela euskaltzain laguntzaile izendatua izan da. Euskal-Esku-Langintzari buruzko lanez eta liburuez da ezaguna euskal alorrean. Ihauteriaz ere badu liburu bat.
Gaztelaniaz eta euskaraz argitara ohi ditu bere liburuak. Arabako esku-langintza du, gai honetan, bosgarren liburua. Auñamendi argitaldariak argitara du.
Euskaldunak, han eta hemen, esku-lanaz utzi dituen aztarrenak biltzea oso atsegin zaio.
Ondoan du beti lagunen bat. Ez da harritzekoa eta, Federiko Zabalarekin aurkitu
–Araban aurkitu dituen aztarren batzuen berri jakin nahirik hurbildu gatzaizkio Joanitori Baina Euskaltzaindian sartzeak eman dion bihotz kilimaz zertxobait aztertu gabe ezin, bada, egon
–Hara, esan dit. poz haundia eman dit. Eta honetaz hizketan hasi garenez gero, neure eskerrik beroena agertu nahi nioke Euskaltzaindiari nere lana gogoan eta haintzakotzat hartu duelako. Berri hori zabaldu bezain azkar, honela galdetu zidan norbaitek: "herria" ala "erria" idatziko huke hik? Badakik, ongi aski, nola idazten dudan. Baina ni ez nauk hizkuntzalaria, ni ez nauk ortografian maixu, ni etnografian ari nauk, erantzun nion. Iraila gaztelaniaz nola idazten den galdetu behar nion "septiembre" ala "setiembre". Nik etnografi aldetik lagundu niezaioke Euskalizaindiari. Eta horretarako aukeratu nauela uste dut, gainera. Beste gaietarako badu ni baino jakintsuagorik. Herriaren ahotan aurkitzen dudan bezala jasatzen dut nik euskal hitza. Hori da nere lana.
–Euskara galdurik den lekuetan euskarazko hitz asko aurkitu ahal duzu?
–Bai, beti aurkitzen dira banakaren batzuk. Lanabesari edo tresnari euskaraz deitzen zaio, oraindik ere zenbait lekutan. "Eskuara" deitzen diote Ullibarri-Aranan eskuareari oraindik ere. Esku-langinizaz batera hitza bera ere galdu egiten da. Biak jasatzen saiatzen naiz. Geratzen diren apurrak jaso egin behar dira. Honela jakingo dute gure ondorengoek aurrekoen berri. Euskal Herria ez da gaur goizean sortua. Nora joan behar dugun jakiteko nondik gatozen jakin behar dugu, nere ustez. Teknika munduan sortu ziren euskarazko hitzak jasatzea ere beharrezkoa zaigu. Teknika berrietara haiek nola molda edo nola berriak sor jakiteko, bide bat izan daiteke zenbait aldiz.
–Araba aztertu duzu oraingoan
–Bai, baina ez Araba osoa. Arabako hiru herri batez ere: Santa Kruz de Kanpezo, Ullibarri-Arana eta San Bizente Arana. Kaixuletak xibak, errotatxoak, "tarria" trabak eta zipotzak aurkitu ditut. Zurgiñak, uztargileak eta abar.
–Horretan diharduen jende asko geratzen ahal da?
–Ez, oso gutxi. Santa Kruz de Kanpezon baziren 1920garrenean hamabiren bat kaixuleta-egile. Gauregun bi bakarrik ari dira horretan. Xibak, errotatxoak, "tarriak", trabak eta zipotzak egiten ari direnak ere bi besterik ez dira. Hoiek ere utzi samarra dute langintza hau. Makinaz egiten da gaurregun dena. Eskuz ari denak ezin du makinaz ari dena hautsi. denbora asko ez dela hil zen ingurumari haietako azken txalmagilea. 1930garrenean bost duro kobratzen omen zuen txalma bakoitzeko, 600 pezetaraino jaso omen zituen 1966garrenean egiten zituenak. Astoa baino langile bizkorragorik eta indartsuagorik bada gaurregun. Eta txalmak astoari jartzen zaizkio.
-Txalmak, uztarriak, xibak eta abar ez dira hain ezezagunak oraindik ere. Jolaserako edo apaindurirako bederen, kalean ere ikusten dira. guretzat hain ezaguna ez den zerbaiten berri jakin nahi genuke.
-Irulea da aipagarrienetako bat. Irulearen inguruko sorgin kontuak ere jakingarriak dira. "Sorgin afaria" deitzen zitzaion, haria egiten zuten emakume haien gauerdiko afariari. Goruan edo kiloan haria egiteke geratu zen lihoa erre egin ohi zuten larunbatetan ohera aurretik, sorginek akelarrera eraman ez zezaten. Eguberri goizean egindako hariari "sorgin-hari" deitzen zitzaion. gipuzkoako Elduaienen gertatutakoaren berri ematen digu D. Joxe Migel Barandiaranek. Sorgini bazela eta ez zela ari omen ziren hango iruleak Hala kantatzen omen zuten gauez agertu zirenean: "Ez geala, bageala, hamalau mill hemen geala".
Ullibarri-Aranako irulea ezagutzeko zoria izan dugu. Petra Beltran de Heredia duzu berau. Beste bost ezagutu omen zituen herri hartan. Artzaiak ardiari mozten dion artilea erosten dio lehenik. Albergan garbitu eta etxe inguruan, eguzkitan, lehortzen du. Artilea ondo lehorturik duenean, makilez astintzen eta harrotzen du. Ikustekoa da irulea artilea egiten. Argi eta bizkor ari ohi da. Zerbaitegatik dio esaera zaharrak: "Edale on gitxi irule on, irule on gitxi edale on".
Petra Beltran de Herediaren mozkin apala, , jertse eta galtzerdietarako erabiltzen da.Galtzerdi pare batentzako haria egiteko bederatzi ordu egin behar du goru edo kiloan lan. Doi-doi egiten du, gaurregun, bere aintzinako bezeroentzat adina artile.
-Ohitura harrigarririk?
-San Bizente Aranako "Maiatza". Ullibarri-Arana eta Aldatik aurrera jo eta handik zazpi kilometrotara San Bizente de Arana aurkituko duzu. Alda, Orbiso, sabando eta Oteo herriekin ditu bere mugak San Bizente Aranak. "Maiatza" edo "El Mayo" deitu ohitura aurkitu dugu herri honetan. Aintzinako erromatarrek udaberri jainkosari egin ohi zioten festaren aztarren bat da. Negu beltz eta hilaren ondotik udaberri alai eta bizia dator. Jai alaiez ospatu ohi zen maiatza. Enparantzan ipini ohi zuten zuhaitz tantaiaren hondoan egin ohi zuten maiatza osoan dantza eta festa. Indian, Fenizian, Grezian eta Israelen ere ospatzen zituzten jaiok. Eskea ere egin ohi zen. Emalearen borondateari zegokion bertsoaz amaitu ohi zen. Zurrari eta zekenari honela kantatu ohi zioten:
"Utzan, utzan ixillirik.
Orrek eztin dirurik.
Zakut zar bat or diaraman
Zorri zuriz beterik".
San Juan bezperara pasa da, honelako zerbait herri askotan. San Bizente Aranan Maiatzako santa Kruz arratsaldean ipini ohi da pago-tantaia. Bertako erretoreak bedeinkatu ohi du. Zutitu aurretik atsaskaria egin ohi dute. Tantaiaren muturrean beste adar bat ipini ohi dute zeharka, gurutzearen tankera izan dezan. Hortik bi metrotara argizarizko beste gurutzetxo bat ezartzen diote. Irailaren 14ean, Santa Kruz egunez, kentzen da tantai hori. Herritar guztien artean banatzen da surtan erre dezaten.
Kristautasuna baino ñehenagokoa baldin bada ere, kristau kutsuz kutsaturik heldu da guregana. Leku askotan da soro eta zelaietan gurutzeak jartzeko ohitura. Gogoan du oraindik ere San Bizente Aranoko jendeak: "maiatza-zuhaitza" ipini gabe geratu ziren urtean, harri erauntsiak txikitu zituen bazter guztiak.

Erronkari aldean dabil orain, Joan Garmendia, aztarren bila. Zenbat denbora, zenbat atzera-aurrera, zenbat diru, aztarren bat aurkitzeko eta gordetzeko. "Pazientzi ikaragarria behar da, ez diruari, ez denborari, ez beste ezeri begiratu behar zaio", esan digu Juanitok.
ERRIALDE

Kaixuleta eta kaixuleta egiteko tresnak.
Haria egiteko irulearen tresnak
"Maiatz-zuhaitza"
1

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazGARMENDIA10
EgileezHERRIALDE1Hizkuntza

Azkenak
Javier Milei eta bere arreba eroskeria trama batekin erlazionatu dituzte filtraturiko audio batzuek

Argentinako hainbat hedabidek Desgaitasun Agentzia Nazionalaren buru den Diego Spagnuoloren audioak zabaldu dituzte. Argentinako Gobernuan eroskeria dagoela aitortu eta azaldu du horietan Spagnuolok, eta ustelkeria kasu horren buruetako bat Argentinako presidente Javier Mileiren... [+]


2025-08-28 | Gedar
Bere historian lehen aldiz, 110.000 milioi euroko kapitalizazioa gainditu du Iberdrolak

Europako energia-enpresarik handiena da jada, eta bi handienetako bat munduan.


Frantziako Gobernuaren aurka “guztia blokeatzeko” deia indartzen ari da

Irailaren 10a izanen dute protestarako lehen hitzordua. 2018 urteko Jaka Horien mugimenduaren segipen gisa ikusten dute anitzek deia, nahiz eta alderdi politikoak eta sindikatuak dinamikari lotu izanak ezberdintzen dituen biak. François Bayrouren austeritate politikaren... [+]


Udazken beroa Frantzian?

2025ean hazkunde ekonomiko txikia (%0,6) ez da gai izango langabezia-tasak %8ko muga gainditzea saihesteko; Zor Publikoak bi bilioi euro (BPGren %115) gainditzen ditu EK-k ezarritako %60aren oso gainetik, eta Gastu Publikoak estratosferan jarraitzen du.

Horri gehitu behar... [+]


Alemaniak derrigorrezko zerbitzu militarra “beharrezkoa” denean ezarriko lukeen lege proiektua onartu du

Europako azken urteetako joerari jarraiki, derrigorrezko zerbitzu militarraren harrabotsa Alemaniara heldu da: SDP Alemaniako Alderdi Sozialdemokrata buru duen Defentsa Ministerioak borondatezko soldadutza ezarriko lukeen lege proiektua onartu du, "beharrezkoa" denean... [+]


Nafarroako lau pilotari ijitori omenaldia egin diete Mañuetako pilotalekuan

Flamenco On Fire jaialdian ospatu dute ijito komunitatearen, flamenkoaren eta pilotaren arteko harremana. Iruñeko Alde Zaharreko Mañueta pilotalekuan antolatu dute jaialdia, eta bertan omenaldia egin diete lau pilotari ijitori.


2025-08-28 | Jon Aleman Astitz
Supremazismo espainiarren “kontsentsu linguistikoa”

Eskubide linguistikoen ikuspegi integratzaile baten eskaintza dugu gaurkoa.

Espainiako supremazismo linguistikoa osasuntsu eta bizkor ageri zaigu, “hooligan” samalda anitz baten babesaz eta komunikabide indartsuez sustatua. Azken aurreko lagina Santi Martinezena... [+]


2025-08-28 | Iñaki Lasa Nuin
Gure jaiak

Euskal Herri osoan —beste herrialdeetan bezalatsu— jairik ez da falta. Negu giroan ere asko badira ospatzen direnak, uda-garaian ez da festa gabeko egunik. Egun-argi luzeak eta gau epelak jendea etxe zuloetatik kanpora, kalera ateratzeko aproposak dira eta jai giroan... [+]


2025-08-28 | LAB sindikatua
38 urteko garraiolari bat hil da Erriberrin

LABek jakin ahal izan duenez, Iruñeko garraiolari bat hil da asteazken goizaldean Erriberrin, lanerako zerabilen kamioia bidetik atera eta irauli ostean.


Polizia “talde zaurgarri”?

Azken asteetan bolo-bolo dabil Poliziaren eta, zehatzago esanda, Ertzaintzaren gaineko eztabaida. Tamalez, eztabaida piztearen arrazoia ez dira horiek Euskal Herri Langilearen kontra erabiltzen dituzten biolentzia eta jazarpen sistematikoa. Horren ordez, Ertzaintzaren eta bere... [+]


Hainbat ekintzailek bidea moztu diote Israel-Premier Tech txirrindularitza taldeari Espainiako Itzulian, Gazako genozidioarengatik

Hainbat lagun errepidera atera dira Palestinako banderak eta Gazako genozidioaren aurkako mezuak eskuan, eta Israelgo taldeko txirrindularien taldekako asteazkeneko erlojupekoa oztopatu dute. Etaparen ondoren argitaratutako ohar batean, taldeak manifestarien "ekintza... [+]


Martxoaren 15 eta 22an iraganen dira Ipar Euskal Herriko udal hauteskundeak

Bozketa arauei dagokionez hainbat aldaketa bideratu zituen maiatzaren 21ean bozkaturiko legediak. Bozkatzeko prozedura argiturik, abuztuaren 27an eman du hauteskundeen agendaren berri Frantziako Gobernuaren bozeramaileak.


Gabriel Aresti omentzen arteak bateratuz

LAIDA ikerketa taldeak Bermeoko Arrantzaleen museoan abuztuaren 28 eta 29 antolatutako ikastaroan egingo duen hitzaldiaren sintesia da Arestiren ekarpen artistikoa nabarmentzea.


Estefi Etxebeste
“Mentalki ongi prestatzea dirudiena baino garrantzitsuagoa da harri-jasotzean”

Abuztuaren 9an errekor berria ezarri zuen Estefi Etxebestek (Ituren, Nafarroa, 2002) Sunbillako Ramon Latasa pilotalekuan. 100 kiloko harria 59 aldiz goratu zuen, eta 2014an Idoia Etxeberriak ezarritako 56 altxaldiak gailendu.


2025-08-27 | Patxi Azparren
Askapen prozesu heterokroniko, poliedriko eta “kuantikoa”

Artikulu honek badu testuinguru bat lerroburuaren gainetik, Hernaniko Udalean Kontxita Beitiak aurkeztutako Euskal Euskal Errepublikaren aldeko mozioa onartu ez izana. Harira!

Prozesu heterokronikoa

Kultura judeokristau, musulmana eta platonismoaren ustez, denbora aurrera... [+]


Eguneraketa berriak daude