Euskal Hirigune Elkargoko hautetsiak ere hautatuko dituzte martxoaren 15 eta 22ko hauteskundeetan. Lehen hiru urteen balorapen baikorra egiten baldin bada ere, behin baino gehiagotan kritikatua izan da kostaldearen eta baserri munduaren artean sendi den desoreka. Nola ez, parekidetasun eza ere da balorapen ezkorren artean.

Herriko Kontseilua hautatzeaz gain, Euskal Hirigune Elkargoa osatzeko boza emanen dute Ipar Euskal Herriko herritarrek martxoaren 15 eta 22an. 1.000 biztanletik beherako herrietan herriko kontseilu berriak du hautatuko elkargorako ordezkaria. Auzapeza izan ohi da ordezkari, legeak horretara beharturik. Mila biztanle baino gehiagoko herrietan haatik hautesleek aukeratu beharko dute elkargorako hautetsien zerrenda, –boto paper berean agertuko dira herrirako zein elkargorako zerrendak–.

2017ko urtarrilean sortu zen Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako herriak biltzen dituen instituzio hau. Urte luzeetako borrokaren emaitza izan zen. “Ez da eskatzen genuena, estatus bereziko instituzioa zelako hautetsiek eta herritarrek nahi zutena. Hala ere, eskaintzen zigutena hartu eta aitzina egin dugu eta uste dut gauzak ez direla hain gaizki pasa”, dio Paxkal Indo Garapen Kontseiluko lehendakariak. Derrigorrez hartu beharreko eskumenez gain bestelakoak ere hartu zituen instituzio berriak, tartean, kultura, hizkuntza politika, trantsizio ekologiko eta energetikoa zein laborantza izanki. “Harritzekoa da zenbat eskumen hartu dituen Euskal Elkargoak, nehon ez da ikusi horrelakorik! Nahikaria badela erakusten du”. 2020rako 625 milioi euroko aurrekontua bozkatu zuten otsailaren 22ko batzarrean.

Lehen hiru urteak egituratzeari zuzenduak izan badira, bigarren agintaldi hau “Ipar Euskal Herriarentzako politika osatzeko” izanen dela dio Indok. Hau da, eskumenak modu transbertsalean tratatzeko eta lurraldeari bere osotasunean begiratzeko unea. Ideia azaltzeko orduan, ondoko adibidea eman du: “Barnealdeak ere behar ditu lanpostuak eta bizitegiak. Eskoriatzan diren enpresen gisara, zergatik ez dira Baigorrin? Zergatik ez dugu industria Maulen garatuko? Enplegua lurralde mailan banatu behar da, bestela herri desorekatu bat dugu, sekulako auto ilarekin Baiona sartzean”.

Euskal Elkargoa egitura zentralizatuegia dela entzun izan da frankotan. Herri gehienak Zuberoa, Nafarroa Beherea eta Lapurdi barnealdean kokatuak badira ere haien errealitatetik urrun sendi dute instituzioa bertako ordezkariek. Kontua da biztanleriaren araberako ordezkaritza izanki, pisu gutxi dutela herri ttipiek eta goi- mailako botere guneetan baserri munduaren presentzia ttipitzen dela. Kritikak kontuan hartuz, egituraren zerbitzuak lurralde guztian bermatzeko engaiamendua berretsi zuten otsailaren 22ko batzarrean. Zentzu horretara doaz lurralde osoan banaturiko hamar “komunitatearen etxeak”. Ondoko sei urteetarako kontseilu exekutiboaren osaketa ere moldatzea erabaki dute: orain arte zeuden 25 ordezkariez gain beste hamar gehituko dituzte, elkargoa sortu aitzin zeuden hamar herri elkargo eremuetatik bana sarraraziz.

Euskal Elkargoaren osaketa sufragio unibertsal bidezko hautaketa zuzenaren bidez egin behar liratekeela diote batek baino gehiagok. Batetik, herritar guztiek –ez bakarrik 1.000 biztanlez goragoko herrietakoek– erabaki ahal izateko osaketa eta bestetik, karguen metaketa mugatzeko. Hori eskatzen dute, besteak beste, EH Bai koalizioak zein Batera plataformak. Baina legeari segi ezinezkoa izanki, beste egitura instituzional bat behar lirateke. Hots, oinarrizko eskakizunean zegoen estatus bereziko instituzioa. Hastapenetik gauza bera pentsatzen du Indok: “2017tik argi dut Euskal Elkargoak dauzkan mugak erakutsiko dizkigula eta beste egitura bat galdetzen segitu beharko dugula”.

Emakume eta gizon arteko parekidetasunari begiratuz gero dagoen hutsunea begi-bistakoa da. Soilik %23,60 dira emakumeak. Tamalez, Ipar Euskal Herriaren ispilua dugu: 158 auzapezetatik hamazazpi dira emakumeak. 2013ko maiatzaren 17ko legeari segi, parekidetasuna bermatzea behartuak dira 1.000 biztanlez goragoko herrietako zerrendak. Hots, 158 herrietatik 116k ez dute obligaziorik eta horrek dakar errealitate desorekatu hori.

Parekidetasunetik oso urrun

Tokiko bizitzan emakume eta gizonezkoen arteko berdintasunerako Europar gutuna izenpetuz, urrats inportantea eman zuen Euskal Elkargoak 2018ko martxoaren 17 hartan. Alta, egun horretako kontseiluan zegoen gizonen falta esanguratsua izan zen. Egun horretan gehiengo zabala osatu zuten emakumeek, seguruenik bertaratzeko interesa ez ikusirik, gizonezkoak etxean geratu zirelako. Hala eta guztiz ere, egoera aldatzeko konpromisoarekin segitzen du instituzioak, ondoan dituela Garapen Kontseilua zein Egiazko Berdintasunaren Alde (EBA) kolektibo feminista berria. Ez da dudarik EBAk presio lan handia egin beharko duela ondoko sei urteetan ere.

Alta, nahikaria izanez gero, Euskal Elkargoan parekidetasuna segurtatzea erraza lirateke: gizonezko auzapezak bere lekua utzi beharko luke zerrendan bigarren lekuan kokaturiko emakumeari. Legea errespetatzeko, elkargorako dimisioa aurkeztu behar luke suprefeturan, ondokoak bere lekua hartzeko gisan. Dena da borondate kontua eta are gehiago herri ttipietan, non legeak ez duen horretara behartzen. Parekidetasunaren gisara, karguen metaketaren mugatzea ere modu berean segurtatzen ahal lirateke. Baina, Indok ondokoa dio: “Logika edo helburu politiko bat babesteko legean idatzitakoaren kontrako zentzura joatea ez da nagusitzen den joera bat”. Hori horrela da eta seguruenik Euskal Elkargoaren osaketa ez da aldi honetan ere parekidea izanen.