Orban susmagarriak identifikatzeko aholkuak
Orin edo orban sinple batek hamarkadak behar ditu melanoma bihurtzeko. Komeni da, beraz, alerta-seinale garrantzitsuenak ezagutzea, minbiziranzko eraldaketa hori garaiz harrapatu ahal izateko.
Osasunaren Munduko Erakundeak dioenez, urtero 160.000 larruazaleko minbizi, hau da, melanoma kasu diagnostikatzen dira; minbizi motarik usuena da munduan. Gure artean, eguzkiak beste leku batzuetan baino gutxiago jotzen duen arren, melanomaren intzidentziak %10etik gorako igoera izan du azken sei urteotan. Zorionez, minbizi horren pronostikoa gero eta hobea da. Gaur egun emakumeen %84k eta gizonezkoen %75ek gainditzen dute melanoma. Gure azala aldian behin aztertzeak duen garrantziaz jabetzeak zerikusi handia du horrekin, inolako zalantzarik gabe.
Baina, zeintzuk dira melanoma baten agerpena errazten duten faktoreak? Pertsona batzuek eguzki-izpien aurrean sentiberago bihurtzen dituen gene alteratua dutela ikusi dute adituek, baina minbizi mota horren eragilea eguzkia gehiegi eta babes egokirik gabe hartzea da. Izan ere, dermisa sarritan minberatuz gero –ez ahaztu eguzki-izpien erredura hori besterik ez dela, narritadura–, larruazaleko minbizia izateko arriskua asko handitzen baita.
Norbere burua aztertu
Inork ez du ezagutzen zure gorputza zuk baino hobeto, eta inork ez du zuk baino lehenago atzemango lehendik zegoen eta aspalditik begiz jota zenuen orinen batean aldaketarik gertatu den. Horrexegatik, norberaren buruaren miaketa da melanoma posible bat modu goiztiarrean detektatzeko tresnarik onena. Zure gorputza zehatz-mehatz aztertu behar duzu, bai aurrealdetik eta bai atzeko aldetik ere –bi ispilu balia ditzakezu horretarako, edo senideren bati laguntza eskatu, bestela–, lehen begiratuan aztertzeko hain erraz eta eskuragarri ez dauden inguruak ere –ipur-masailak edo ile-larrua, esaterako– ahaztu gabe.
Zer egin orban arraroa ikusiz gero
Aspalditik duzun orin bat kantzerigeno bihurtzen ari ote den susmorik txikiena edukiz gero, lehenbailehen dermatologoarengana joatea komeni da. Zure azala goitik behera aztertzea izango da espezialistak egingo duen aurreneko gauza. Baina ez harritu azaleko minbiziarekin lotuak egon daitezkeen beste mantxa batzuen bila, beste leku batzuk ere aztertzen baditu. Tumore bat susmatuz gero dermatoskopia digitala egiteko agindu dezake, edo zuzenean biopsia. Diagnostikoa baieztatuz gero, tratamendua tumorearen larritasunaren araberakoa izango da, baina aukera terapeutikoak gero eta eraginkorragoak eta agresibitate txikiagokoak dira. Terapia fotodinamikoa da berrikuntza nagusietakoa, tumorea inolako kirurgiarik gabe eta orbainik batere utzi gabe tratatzeko.
Dietaren garrantzia
Sartu zure jan-neurrian fruta eta barazki hori edo laranja kolorekoak. Jaki horien beta-karotenoak azala eguzki-izpietatik babesten duen melaninaren produkzioa bultzatzen du. Hosto berdeko barazkiek, berriz, luteina dute, zelulen hazkunde anormala geldiarazten laguntzen duena.
Arau mnemotekniko gisa, ADEEK akronimoak biltzen du norbere buruaren miaketaren oinarria. Bere esanahia ondorengoa da:
• A edo asimetria: orin baten bi erdiak asimetrikoak, diferenteak izan ohi dira.
• D edo diametroa: begiratu ea orbanaren diametrorik handiena sei milimetrotik gorakoa ote den.
• E edo eboluzioa: edozein aldaketa arraro gertatuz gero, zoaz medikuarengana.
• E edo ertzak: adi, ea lesioaren ertzak irregularrak ote diren.
• K edo kolorea: lesioak alde batetik bestetik baino kolore ilunagoa badu, kontuz, susmo txarra hartzeko modukoa izan daiteke.
Manteroekin Bat plataformak eta Mbolo Moye Doole elkarteak elkarretaratzea egin zuten astelehenean Bilbon, azken asteetan poliziak manteroen aurka eginiko eraso "arrazistak" salatzeko. Izan ere, Boubacar Diouf kale saltzailearen arabera, poliziaren jazarpena... [+]
Ohartarazi du ChatGPT lanketa emozional “sakonak” egiteko erabiltzea “arriskutsua” izan daitekeela ez duelako erabiltzailearen testuingurua ezagutzen eta “gehiago biktimizatu” dezakeelako.
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.