Argudioen indarra
“AHT, zaldi garailea”, dio RENFE Espainiako tren sareak bere promozio iragarkian. Lapurdin amarru egitea leporatzen zaio zorioneko kabalari; lasterketa irabazteko, kopuruak faltsutzea.
Donibane Lohizunetik Azkainerako bidea hartzen baduzu, nabarmena egingo zaizu aldarria. Bazter orotik helduko zaizu egunetik egunera ozenagotzen ari den mezuaren oihartzuna, eta lagun egingo dizu bidaia osoan: LGV Non, AHT ez.
Margo zuriz eta atzekoz aurrera idatzitako lerroak aurkituko dituzu errepidean; bide seinaleen itxurako panelak, bidearen albo banatan; plastikozko banderola errepikakor berde-beltzak, han-hemenka, paretetan, langetan, zuhaitzik zuhaitz zeharka lotuta... Eta denek galtzen dute ikusgarritasuna, jada Azkain parean, Larrun mendi enblematikoaren magalean sasiz eginiko lelo erraldoiak errepideari arreta galtzeraino erakartzen zaituenean: LGV Non, AHT ez. Oraingoan, alimalekoa.
Paisaiak hunkitu egiten du, barneratu egiten zaitu, xede honen aurka daudenek darabilten argudio kalifikatzaile bakoitzak bere egiten gaituen bezala: lurren suntsitzailea, bertakoekiko errespeturik gabekoa, diru-xahutzailea, gezurraren eta amarruen gainean eraikia, bereziki krisi garaiotan adar jotze konpletoaren itxura hartzen duena...
Eta txikikeria badirudi ere, zuzen dezagun, badaezpada, euskarazko leloa, AHT ez delakoa, alegia. Lapurtarrek ez baitiote tren lasterrari muzin egiten. Egungo tenbidetik pasatuko balitz, ados baileudeke oro har. Haserrea, tren mota honi zabaldu nahi zaion bide berriak sorrarazi badu, Abiadura Handiko Trenbide Berriari ez, beharko luke. “AHTB ez”, “AHT ez”-en ordez. Tira, antzeko zerbait.
Ez dira pasako...
“…Hemendik ez behinik behin”. Urruñan entzun nuen, aspaldiko partez. Abenduaren 11ko manifestazio jendetsua iragan eta berehala izan zen, astearte buruzuri eta izoztu batean –zero gradutik gora nekez egin zuen termometroak–, ehunka lagunek eta hogeitaka traktorek Ibardinera doan bide bazterrean bat egin genuenean. Fundasol enpresari bidea galaraztea zen helburua, Frantziako Trenbide Sarearen aginduz egin beharreko ikuskapena, edo zundaketa, edo dena delakoa, eragoztea.
“Ez dira pasako, hau ez da Hegoaldea”, gogorarazi zidan Ixabel Etxeberria hautetsi abertzaleak, “hemen ez dute hango nagusikeria erakusten ahal”. Nafarroako autobidea eraikitzen ari ziren garaiak ekarri genituen gogora, eta Gipuzkoako AHTren lanak, bertan ari diren langileen prekarietatea, gertatu berri zen istripua, heriotza… Pantxoa Tellier CADE Ingurumenaren aldeko taldeko kideak aurrerago azalduko ziguna komentatzen ari ziren ondoko taldean: zundaketa egiteko prozedura legez kanpokoa zela, teknikariek dakarten agiriak ez diela tresna astunak sartzeko edota lurra 60 metroko sakoneran zulatzeko eskubiderik ematen.
Manifestazio arrakastatsuaren osteko euforia baino gehiago, tinko segitu beharra zen han arnasten zena. Gauzak aldrebestu zitezkeela jakinda ere –beste zundaketetan ikusi denez–, gogotik eutsi beharra. “Ez naiz desobedientziaren aldeko” argitu zuen Odile de Coral Urruñako auzapez andreak, publikoki mintzatu ez bazen ere, “baina herria defendatu beharra dut…”, eskua xingola gorri-zuri-urdinaren korapiloan pausatua zuela.
Itxaronaldiak luze jo zuen –bisitariak ez ziren azkenik heldu–, eta bitartean, Michelle Alliot-Marie Frantziako ministro eta Donibane Lohizuneko zinegotziari ere heldu zitzaion errepasorako garaia. Bakarren batek, zinismoz, edo itxaropenez, edo bien nahasketaz, “hura bederen gure alde dugu” bota zuen, 2009ko maiatzean Lapurdiko zatia gelditzeko eskaria egin zuela gogoratuz. Dominique Bussereau orduko Garraio estatu idazkariarekin batera egindako deklarazio polemiko hura zabalago azaldu zion Goizeder Tabernari, Le Journal-erako, gerora:
“Hemengo biztanle eta hautetsi asko bezala, Bordele-Dax-Gasteiz-Madril abiada bizian lotzearen aldekoa naiz. Beti esan dut. Zalantza bigarren bide horren gainekoa da, Euskal Herriko lur biziki sentsibleak zeharkatzea ezinbestekoa ote den edo ez (…) Hemen urtetan eman dizkiguten argudioak lausoak eta kontraesnkorrak izan dira (…) Egungo bidea hemendik hogei urtera saturatu arte ez da bigarren bide horren beharrik sumatuko. RFFk esana da. Eta, izatekotan, epe hori baino lehen ezinbesteko izango ez bada, ez da beharrezkoa ikerketekin gaur jarraitzea. Horixe ondorioztatu genuen. (…) Abiadura Handiko lotunea egungo trenbideetan egin daiteke, hainbat egokitzapenen ostean”.
Xedearen kontrakoak ez daude arrabotsa isiltzeko prest. Baina aldekoak ere ez. “Nola pasatuko da etorkizuneko AHTa egungo bideetatik, Baionak 17.000 lagun eta Biarritzek 1.800 biztanle besterik ez zituzten garaikoak, alegia 1842koak, baldin badira?”, erantzun zion agudo Jean-Marie Berckmans Akitaniako Merkataritza eta Industria Ganbarako presidente ohiak; “egungo trenbidea egokitzeak inpernu ekologikoa ekarriko lieke inguruko biztanleei, ez da ahantzi behar (Ipar) Euskal Herriko populatuena dela”.
Argudio-borroka
Kopuruen gaineko argudioak behin eta berriz kolokan jarri zaizkiela-eta, xede berriaren defendatzaileek sentimenduen esparrura jo dute sarri. Hona hemen, adibide gisa, Max Brisson Akitaniako Kontseilari Nagusi miarriztarrak iritzi artilu batean plazaratutako hainbat perla:
“Aurpegia txikitzen duen labankadaren antzean aurkezten da beti AHT, sekula ez garapenaren mesederako tresna bezala”.
“Ozen adierazi izan dugu beti, gure herria orekatua eta harmoniatsua izatea nahi genukeela, baina ekonomia produktiboak bizi duena, eta ez, garai bateko ‘errenta ekonomian’ oinarritua”.
“Ez ote dugu ikusten gure auzokide espainiarrak tren honen bidez datorren iraultzara egokitzen ari direla, 110 mila milioi euro inbertitu dituztela haien atzerapenari aurre egiteko? Inflexio honen bazterrean gelditu behar ote dugu?”
“Nik, europar naizen honek, ezin dut onartu Euskal Herria katearen maila hautsia izatea Europako garraio sarean, bere kokapenagatik, naturalki istmo mediterraniarraren eta ardatz atlantikoaren sarearen giltza izan beharko lukeenean”.
“Paradoxa bitxia, bide berriari ezezkoa ematen diotenek, tren bidezko iraultzari, Europaren eraikuntzari, Bidasoaren bi aldeen loturak indartzeari eta Eurohiriari ere ezezkoa ematen dioten horiek, denetan progresistenak beharko luketen horiek, lur-jabe kontserbatzaileenekin egiten dutela bat”.
Alta, oraingoak “betikoak” ez dira betikoak. Idelogikoki AHTren alde dauden hautetsi ugarik Lapurdiko atalaren aurkako aldarria egin dute. Arrazoiak kontuan hartzekoak dira. Lehenik eta behin, Estatuak eztabaida publiko hartan aurkeztu zituen emaitzak faltsuak ziren. Oker bat, zioen RFF enpresak. Nahitara egindako faltsutzea, erantzuten dio Ingurumenaren aldeko CADE taldeak. Euria egin du geroztik. Eta euri horrek hautetsi gehienen gogoak freskatu ditu, bide berriaren beharrik ez dagoela ikusteraino.
Bide berririk ezean gaurko trenbidea 2020an saturatua legokeela zioen RFFk. Dagoeneko AHT hartzen duen lurraldea, zertarako behar du bigarren bide bat? Suitzako aditu talde batek lehenik eta Citec enpresak bigarrenik, bederen 2050eraino saturazio arriskurik ez dagoela frogatu dute. Gainera, ustekabean hemengo herri elkargoek ere ordaindu behar dute bide berria. Kopuruak beldurgarriak dira eta ondoko belaunaldien zorra eraginen du, 50 urtez bederen. Eta horrez gain, Frantziako AHTk ez direla errentagarriak diote gero eta ozenago tren konpainiako adituek berek. Frantziako azken AHT xedea izan daiteke eta denbora Estatuaren nahikeriaren aurka dago.
Legearen eta zilegitasunaren arteko talka ezaguna. Herritarren hautetsien gehiengoak ez du xede hori nahi. Iritziak kontuan hartu gabe, xedea inposatu nahi du Frantziak. Zer axola dio etxegintzak eta turismoak duen eragina Ipar Euskal Herrian? Zer axola laborantza lurrak erdibitzen badira edo etxaldeak bota? Zundaketa lanak gelditzeko borondatea adierazi dute CADEkoek. Legea eskuan, zundaketek ez dutelako legea betetzen. Eta hala ere, jendarmeek zundaketa lanen bidea irekitzen. Haren eskutik dator tentsioa, indarkeria. Bortizkeriarik gabeko ziklo baten esperantzan bizi den herri batentzat bitxia benetan.
5.000 euro ordaindu beharko du etxe bakoitzak zergatan, ibilbidean egon edo ez, AHTren bide berriaren xedea aitzinatzekotan.
4 minutu. Egungo bidea modernizatuko balitz, Bordeletik Baionarako tartean, proposatzen den trenbide berritik joango litzatekeen tren lasterrak ez lioke 4 minutuko aldea besterik aterako zaharretik joango litzatekeenari. Marie-Line Meaux andereari (François Fillon lehen ministroaren aginduz, “bide berriaren integrazio politiko ahalbait hoberena” bilatzera heldutako bitartekaria) emandako ohar konfidentzialetatik eskuratutako datua da. “Arazoa da –eransten du oharrak–, Baionan 18 minutuko geldialdia aurreikusten genuela, eta 18 minutu horiek ere kontuan hartzen genituela kalkuluetan...”
“Misio baten burutzea eskatu zidaten, ez naiz bitartekari lanetara etorri” adierazi zuen Meaux andereak hiru hilabeteren buruan dosierra bukatutzat eman eta RFFren proiektua “egingarritzat” jo zuenean.
809 lagunek parte hartu zuten guztira RFFk 2010eko abenduan eginiko sondeoan. Galdeketa horretatik “biztanleen %89 proiektu berriaren alde eta %11 kontra” zirela ondorioztatu zuten interesatuek. Ondotik argitu denez, ordea, partehartzaileen %64k ez zuen bide berriaren proiektua ezagutu ere egiten eta bitik batek uste zuen tren lasterra betiko bidetik pasarazteaz egiten zitzaiola galde.
1.600.000 tona merkantzia garraiatu da Hendaiatik Mugerrera 2010ean (30 urteko trafikorik baxuena, SNCFren arabera). 2020rako oraingo bidearen kolapsoa iragartzen duen hipotesiak –eta beraz AHTren bide berriaren alde egiteko alibi nagusiak–13 milioi tona merkantziako mugan bilatzen du justifikazioa. Baina 2020an kopuru horretara heltzeko, 8 milioi tonakoa behar zuen izan joan den urtekoak. 1,6tik 8ra bada aldea...
50 tren inguruk zeharkatzen du Hendaia-Baiona tartea egunean. Trenbidearen agintaritzaren arabera, 264ra arteko ahalmena du tramoak. Gaurko merkantzia kopurua bost aldiz handitu eta 10 milioi tona merkantziara helduta ere, gaurko bideek ondo erantzungo lukete,
eta merkantzia garraioarentzat bezala, tren lasterrarentzat eta TER delakoentzat ere bideragarria izango litzateke.
Zein duzue aurrera begirako estrategia?
Datozen hilabeteak eta urteak erabakigarriak izango dira gainbeheran doan AHT eredu honentzat. Eustea eta irautea, horixe da guk egin behar duguna. Borrokaldi hauen bidez iritzi publikoaren garaipena bilatzen dugu, gure aldeko joera zabaltzea eta sendotzea.
Zundaketak oztopatzeaz gainera, bilkura publikoei jarraipena emateko asmoa dugu, baina proiektuak aipatzen duen korridoretik harago. Bideak ukituko ez dituen herrietan ere alferrikako proiektu honen gehiegikeria azaldu beharra dago.
Zer gertatzen da politikariekin?
Administrazio handietako hautetsiak xedearen alde daude. Bide berriak zeharkatzen dituen udalerrietako hautetsiek gurekin borrokan jarraitzen dute, kasu batzuetan gure eta haien arrazoibideak ezberdinak izanagatik ere (kasura, merkantzien garraioa Erdiko Pirinioetatik igortzearen alde daudenak). Haiekin osatutako frontea posible da, eta guk, ahal den bitartean bederen, mantentzearen aldekoak gara.
Martxoan hauteskundeak izanen dira. Zer eskatzen duzue?
Ez dugu eskualdeetako hauteskundeetan bezain gogor egingo. Lehen itzulian hautagaiak AHTren gainean erakusten duten jokamoldearekiko epai ditzaten eskatuko diegu geure taldeetako kideei eta boto-emaleei. Ez dugu, halere, kontsigna zehatzik zabalduko. Bigarren itzulian ez dugu mezurik zabalduko, jendeek hautua libreki egin dezaten eta nork bere familia politikoarekiko atxikimenduz joka dezan.
Hego Euskal Herriko “Y” edo “H” estrategikotzat jotzen direla eta Gipuzkoan lanak azkartu dituztela kontuan hartuta, zer nolakoa da Espainiako Gobernuaren eta Eusko Jaurlaritzaren eragina?
Ongi nabarmen antzeman dugu AHTren aldekoen estutu beharra, bai Eusko Jaurlaritzarena eta baita Akitaniako Lurralde Kontseiluarena ere. Haien lobbyaren plataforma kredituak bilatzen ari da Europan, Hego Bidasoako trenbideak Europako sareetan sartzeko. Horren karira, lurreko garraioaren %8 merkantzien trenbidetik pasatzea agindu dute helburu gisa. Alegia, 358 tonako 23na tren, norantzako eta eguneko. 2006an, norantzako 102 tren aipatzen zituzten. 2008an 62ra murriztu zuten kopurua; 2009an, 47ra... Merkantzien alibia erortzen ari zaio AHTren aldeko lobbyari.
Eta Europak zer eragin du?
Europa koherentzia kaskarreko proiektu honetaz nekatzen hasia da: bidaiariak Bidasoaren hegotik eta merkantziak iparretik; hegoko trenbideak iparreko bi baino 24 metro gorago... Oraintsu 13 milioi murriztu izana horren adierazgarri duzu. Europak gero eta aukera eskasagoak ditu garai bateko finantzamendutan sartzeko eta egungo bideak modernizatzearen aldeko alternatibak indartzen ari dira. Ezer ez da oraindik erabakigarria.
AHTren proiektu berria Concordearekin alderatu izan duzue. Zein zentzutan?
Concordeak berrikuntza ekarri zuen teknologikoki, baina porrota komertzialki. Esportazioko produktu izateari utzi zionean eta Airbusaren aldeko apustua egin zenean industria aeronautikoak gora egin zuen, hain prestigiotsuak ez izanda ere eraginkorragoak direlako. AHTren eredua ere hondoa jotzeko zorian da. Errentagarriak diren tren laster apurrei %45 garestituko zaie bide-saria eta haien errentagarritasun hori kolokan jarriko da.
SNCFko presidentziatik heldu diren hitzak gogora ekarrita, “AHT itsukeria kolektiboaren argumentua da. Hazkundea zorpetzearen gainean egina da. Burdinbide sistemak ezin du bere burua finantzatu. Abiadura Handiari zenbat eta gehiago eman, orduan eta handiagoa da zorra”. Egungo bideak modernizatzearen alde egiteko garaia da. Concordearekin gertatu bezala, ez da hain prestigiotsua baina bai eraginkorragoa.
Korridoreak nola eragingo die laborariei?
Ipar Euskal Herrian kilometroko hektarea bat suntsituko dute. Urbanizazioak ahalik eta gehien saihestu eta laborantza sakrifikatuko dute. Konfiskaziotik harago, desbideratze luzeek edota ubideen aldatzeak ere eragingo diete, eta baserri txikiek, lur-eremuak murriztuta, ez dute aurrera egiteko modurik izanen.
Zein protokolo jarraituko du proiektuak?
Urtearen amaierarako RFFk behin betiko bidea zehaztuta edukitzea du helburu, zalantzarik gabe hauteskundeen ostean, herri galdeketa egingo da eta horren ostean hartuko da azken erabakia.
2007ko martxoa. Tren lasterraren bide berria Landetako ekialdetik (eta ondorioz Lapurditik) pasatzea erabaki zuen Frantziako Gobernuak.
2009ko otsaila. Prefetak balizko ibilbide berriaren korridorea aurkeztu zuen; trena Mugerretik sartuko litzateke Lapurdira eta Milafranga, Hiriburu, Uztaritze, Azkaine, Senpere, Ziburu, Urruña eta Biriatu herriak zeharkatuko lituzke. Geltokiaren kokagunerik ez zen zehaztu.
2009ko ekaina. Lehuntze, Milafranga eta Hiriburuk ezezkoa eman zioten tren lasterraren bide berriari, Europako bozen karietara antolatutako erreferendumean. Urtebete lehenago Mugerren eta Uztaritzen egindako galdeketan ere, hiru hautesletik bi egitasmoaren aurka azaldu ziren.
2009ko iraila. Ipar Euskal Herriko 29 udalerrik eskatuta, Citec enpresa suitzarrak ikerketa independientea egin zuen, eta ondorioztatu, 50 urtean ez dela saturazio arriskurik izanen Lapurdiko egungo trenbidean.
Oraingo bideak hobetuta, 240 merkantzia trenek eta beste 80 bidaiari-trenek zeharka dezakete lurraldea egunean bi norantzetan. Saturazioa saihesteko, kalkuluek ahalmen teorikoaren %80a hartu zuen enpresa independente honek kontuan, eta baita gaueko lau orduko gelditzea ere.
2009ko urria. Manifestazio jendetsua Baionan. Antolatzaileen arabera, 12.000 lagun bildu ziren.
2010eko urtarrila. Lapurdik eta Gipuzkoak bat egin zuten AHT xedeari ezezkoa emateko. 15.000 lagun bildu ziren Irun eta Hendaian. 40 talde inguruk Hendaiako Gutuna deitu deklarazio bateratua sinatu zuten.
2010eko martxoa. Baterak egindako galdeketa baliatuz, AHT egitasmoak zeharkatu nahi dituen bederatzi herrietan iritzia eskatu zuen CADEk: bozen %90 xedearen aurka azaldu zen.
2010eko maiatza. AHT bide berrien kontrako elkarteek Hendaiako Gutuna eman zioten eskura Europako parlamentuko presidente ordeari.
2010eko ekaina. Garraio Transeuroparren Sarearen Konferentziaren karietara, Dominique Bussereau garraioaz arduratzen den Frantziako idazkariak, José López Blanco Espainiako Garapene ministroak eta Antonio Mendoça Portugaleko Garraio ministroak Europako Hego-Mende- baldeko Ardatz Lasterraren gaineko asmo adierazpena sinatu zuten Zaragozan. Besteak beste, AHTren mugaz gaindiko sekzioak hobeto koordinatzea du helburu akordio honek.
2010eko azaroa. Akitaniako frefetak zundaketak egiteko agindua igorri zuen.
2010eko abendua. 15.000 manifestari (poliziaren arabera 5.300) eta 130 traktore bildu ziren Baionan, “Xahutzeei ez! Oraingo bidea berritzeari bai!” lelopean. Errobi, Hego Lapurdi eta Errobi-Aturri herri elkargoetako hautetsiek segida eman zioten CADEren deialdiari. Jean Grenet Baionako auzapez eta Frantziako diputatuak manifestazioaren ibilbidea aldatzeko eskatu zion prefetari. Ez zuen lortu.
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]