Telefonoak jo zuen. Euskal Herriko Artzainak elkartetik ziren deika, proposamen batekin. Euren lana, artzaintza, manera modernoz ezagutzera emateko gogoa zeukatela, komiki baten bitartez, eta ea Urmeneta eta Irigoien prest al zeuden.

Hura izua Asiskok hasieran. Ez, ez da artzainen beldur, prefosta; baina ikara ematen dio “komiki” hitza ezelango didaktismorekin uztartzeak, eta burura datorkion lehen irudia komiki pedagogikoa da, museoko pieza. Izerdi hotzeko amesgaiztotan ikusten du bere lanetako bat fabrikatik apalera bidean, ikastolaren bateko ariketa aspergarrietan (asko jota) erabili ostean.

Egun txarra, bistan denez. Ze, biharamunerako, mamu guztiak kolpean uxatu eta pentsatu du koordenatu jakin batzuetan, lanbide batekin lotuta, umorezko komikia egitea ere posible dela. Pentsatu eta egin. Berehala lanean hasiko dira Urmeneta marrazkilaria, Irigoien gidoilaria eta Larrea kolorista.

Artzainek ez dute derrigorrezko eskakizun bat besterik: Okatxu axuriak behar du izan istorioko protagonista. Gainontzean, bidea libre. Eta Irigoienek, gidoia idazten hasita, asko estimatu du eskuak loturik ez edukitzea. Lekua zehaztu du aurrenena: Garazi inguruko bortu bat. Gero, istorioa zedarritzeari ekin dio: uda heltzearekin batera, bortu hartara joango da Okatxu, bizia deskubritzen hastera.

Artaldea jendarte

Moda-modako hitza erabiltzearren, glokala da Okatxu, hegal egiten. Abiapuntu lokala duen istorioa, baina globo osoak gozatzeko modukoa. Okatxu badelako inozentzia galtzen duen gaztearen metafora ere. Askatasuna zer den jakitearekin bat, zaharren heriotza ezagutuko du, baita mendiarekin loturiko iruditeria ere.

Albuma ez da ardiei buruz bakarrik ari: artaldean badaude abere otzanak, baina baita ostikoka ari direnak ere; badira ardi beltzak; badira marroak; badira aitzinean doazenak, eta, nola ez, beti nagusiaren ondotik ibili behar duten milikariak. Kendu artilea eta jantzi kaleko arropaz: edozein herritan topa daitezkeen pertsonaiak dira.

Egileak hasiera-hasieratik aritu dira jolasean mendiaren ikuspegi idealizatuarekin, egiazko Euskal Herria hura dela dioen iritzi bukolikoarekin. Hautsi egin nahi zituzten hainbat topiko eta horretarako, pertsonaia bitxi franko paratu dute istorioan. Zuberoako kanta zaharretako hartz erasokorraren ordez, komikian beti beldur den piztia ageri da; Okatxuko saiak ezin die kabalei eraso, espeziearen eboluzio bitxi bat tarteko, lepoan zintzarri salataria jaio zaiolako; eta badira artaldearen antzera garraiatzen dituzten gizakiak ere, ardiak eurak baino otzanago.

Okatxu Skywalker

Geruza anitzeko komikia, azaletik leituta entretenigarri, sakonago begiratzeko gonbita egiten du. Inozentea irudi dezake hasieran, Okatxuk ez baitu ulertzen zer gertatzen den bere inguruan. Baina momentu batean, Star Warseko eszena hartan Darth Vaderrek Luc Skywalkerri nola, halaxe esango dio egia txakur batek: “Artzaina ez dun hire aita”.

Mota guztietako erreferentziak erabiltzen dituen lana izanda, Urmenetak dio euskaratik eta euskaraz sortu eta garatu dutela proiektua. Eta euskal artzaina erretratatzeko moduan igartzen da: ez da heroia, ezta anti-heroia ere; folklorekeriak bazterrean utzita egindako potreta da, artzainen arteko harreman humanoetan barneratzeko egindako saioa. Ez edozein artzain gainera. Gaur egungoak dira liburuan ageri direnak, bizirik baita ofizioa, eta euskaraz. Irigoienek txikitatik izan du horren ezaguera, hortik pertsonaien euskara ez izatea batua. “Koherentzia aldetik nik ez nuen egiten ahal istorio bat hori tradituz, mundu hori, hizkera hori”.

Think tank bat komikiaren zerbitzura

Liburuko euskara Euskal Herri osorako homologagarri izateko eta era berean artzainek beren burua islatuta ikusteko, asko eztabaidatu dute. Laguntza ere eduki ordea, Kepa Altonaga prest egon baita hasieratik hizkuntz-eztabaidetan ararteko lanak egiteko. Ahalik eta euskara “ekumenikoena” bilatu dutela dio eta, hasierako gidoiarekin alderatuta asko aldatu al den galdetuta, Irigoieni begira, irribarrez dio, batzuen ustez baietz, baina ezetz, ez gehiegi. Irigoienek, ondotik: “Komikia transgresiorako tokia da [barre egin dute gainontzekoek] eta hori ondo etorri zaigu ez sobera aldatzeko”.  

Altonaga ez da Okatxuren egileek izan duten aholkulari bakarra. Liburua hiru lagunek sinatzen badute ere, komikiak think tank oso bat eduki du atzean: Euskal Herriko Artzainak, Argia eta Kukuxumusuko ordezkariek, nork bere esparruan, komikilariekin lan egin dute.

Koldo Aiestaran, Kukuxumusuren abentura abiatu zutenetako bat, artikulu hau egiteko espontaneoki osatu den mahai-inguruan izan da. Okatxu ez baita hutsetik sortua: Iruñeko enpresak bere kamiseten bidez mundu osoan zabaldua du irudia aspaldian. Interpretazio librexeagoa egin du Urmenetak, eta Iruñeko enpresa hasieratik egon da proiektuan. Aiestaranen esanetan, merkaturatu zituzten lehenengo kamisetetatik, behiarekin batera, ardia animalia enblematikoa izan da. Gainera, bat egiten dute komikiak eta Kukuxumusuk puntu batean: biek erabiltzen dituzte animaliak pertsonen portaerak erakusteko.

Eta batez ere, umorea barra-barra

Umorea da, duda gutxi, komikiaren zutabe nagusia. Umore anitza, batzuetan autoerreferentziala (artzainaren eta Hegoaldeko bi mendizaleen arteko solasaldi ezinezkoan, adibidez), bestetan oso grafikoa (Okatxu artzainaren hankartean esne bila hastean), baita inoiz umore beltza ere. Elkarrizketatu bitartean eta argazki-saioan ere barrea da nagusi. “Maite ditugun gauza guztiak trufatu ditugu” dio Irigoienek. Orain, irakurleen barreen txanda da.