‘Parmako kartusia’, nobela masoniko handia

Akazia jakintza masonikoaren sinboloa da –“azter nazazue; akazia ezaguna zait”, deklamatzen du maisuak logian– eta erabiltzen da, modu zuhurrean, iniziatuek eta oso adituek bakarrik ulertzeko moduan, anaia masoi kondizioa erakusteko; egiaren eta zorionaren bilaketa eta tolerantzia bultzatzen dituen elkarteko kide izaera. Eta Stendhal bazen.

Cannes-eko Urrezko Palma –adibide bat jartzearren– akazia adarra da. Festibala 1939an abiatu zuen Jean Zay masoiak, Fronte Popularreko ministroa, Veneziako festibalari aurre egiteko –geroz eta faxistagoa eta nazien aldekoagoa–, nahiz eta lehen edizioa, irailerako aurreikusia, bertan behera geratu gerra lehertu zelako.

Akaziaren gainean erori zen alemaniarra Dieter Diefenbach da. 1991. urtean zabaldu zuen masoi-aztarnen lehen ikerketa (Stendhal und die Freimaurerei) eta ikerketa horrek bide eman dio bigarren bati, sakonagoa, gaiari buruzko lehenengo testu frantsesa bihurtu dena, Les mystères de La Chartreuse de Parme, Pierre Alain Bergherrek egina eta Gallimard argitaletxe prestigiotsuak publikatua, Philippe Sollersek zuzentzen duen L’Infini bilduman.

Akazia ez da nobelako aztarna masoniko bakarra. Farnesioren dorrea bera sinbolismo masonikoarekin bat eginez asmatua da. Pentagono forma du, eta izar forman jarritako bost angeluk –bost punta– osatzen dute masoien izar ezagunena, elkarte sekretuko kideek bultzatutako bandera independentistetan azaltzen dena, Latinoamerikakoetatik estelada katalanera. Atea harrigarri baxua eta estua da hain eraikin inportantearentzat, masoien tenpluko atea bezala, profanoa uzkurtuta sar dadin, mundu profanotik iniziatuenera pasatzeko dagoen zailtasuna ulertze aldera. Kaperatako bat marmol beltzekoa da eta marmol zuriko hildakoen buruekin dago dekoratua, maisuaren logian bezala. Gainera, dorrea eraiki bitartean, printzearen aginduz, parte hartu zuten guztiek isilik aritu behar izan zuten, detaile itxuraz absurdu eta alferrikakoa kontakizunean, non eta ez dugun pentsatzen masoiei inposatzen zaien isiltasun legean.

Barrualdeak masoien tenpluaren ezaugarriak ekartzen ditu gogora: ganbera ugari, zabalik batzuk, sekretuak besteak, maisuaren ganbera bezala, profanoarentzat debekatua baitago. Ganberatako batean etxola absurdu bat jartzen du, non eta ez dugun pentsatzen logia hasieran egurrezko etxola bat zela, Fabricek bederatzi hilabete pasako dituen espazio iniziatikoa.

Dorrean preso, Frabricek masoienaren antzeko erritual iniziatikoa jasaten du. Berak ere esaten digu, zuhurtziaz: “Zeremonia bati jarraitzen ari nintzaiola iruditzen zitzaidan (...) nire lagunen aurrean”, eta lagunen aurreko zeremonia da logian egiten dena.

Diefenbach eta Bergherrentzat, Parmako kartusiako protagonistak framazoien antzeko iniziazio errituala jarraitzen du. Ihesaren kapituluak pentsarazten du maisuen mailara igo dela. IX. kapitulua –Blanes apaizak Frabrice hartzen du Griantako elizako kanpandorrean– ikastunarena da. Eta Fabrice kidea XII. kapituluan azaltzen da, Bolonian. Fabricek San Petronioren elizan, Bolonian, “bertikalki jarritako burdinazko triangelua” aurkitzen du, “izkinak tente eta arantza askorekin, kandela txikiei eusteko”. Delta Argitsuari egindako erreferentzia da, elkarte sekretuaren sinbolo nagusietako bat. Zazpi kandela baino ez zeuden piztuta. Zazpi zenbakia –Bartzelonako Zazpi Ateak, Askatasunaren Estatua koroatzen duten zazpi puntak– masoien zifra garrantzitsuena da. Fabricek buruan oharra hartu zuen “aurrerago, lasaitasun handiagoz pentsatzeko asmoarekin”.

Idazlearen biografia masonikora daramaten lorratzak ere badira. Fabrice abuztuaren 3an sartzen da dorrean, 23 urterekin, eta adin horrekin iniziatu zen Stendhal Parisko Sainte-Carolineko logian, 1806ko abuztuaren 3an. 23 urte ditu Gorria eta beltzako Julien Sorel hiltzen deneko adina. Bere lagun frantziarrak dioskunez, Diefenbachek deskubritu ditu konbinazio numeriko ugari, Stendhali aukera ematen diotenak erdi ezkutuan bere iniziazio-data sartzeko, abuztuaren 3a.

Bergherrek detektatzen du Stendhalek egituratzen dituela bere kapituluetako batzuk, Mark Twain framazoiak Huckelberry Finn-en abenturak liburuan bezala, taroteko arkano nagusien 22 figura sinbolikoei segika. Stendhalen garaiko masoneria frantsesak astrologia ikasten zuen eta Stendhalek astrologo egiten du Fabricen aita espirituala, Blanes apaiza.

Idazlearen izen artistikoa ere klabe masonikoan pentsatua dago, Diefenbachek dioenez. Egileak aukeratu zuen Stendhal hiri alemaniarraren jatorria Steindal delako eta “stein” hitza –harria– sinbologia masonikokoa da. Idazleak hatxe letra gehitu zuen bere balio numerikoagatik.

Stendhalek nobela eskaintzen dio “to the happy few”, Gorria eta beltzaren lehen bolumenarekin egin zuen bezala, baita Italiako pinturaren historiarekin ere. Erudituak mugatu dira esatera “happy few” esapidea –zoriontsu diren apurrak– Shakespearek ere erabili zuela (Henry V.a), baita Oliver Goldsmithek ere –beste masoi bat, dena esateko– (Wakefieldgo bikarioa). Orain, Bergherrek eta Diefenbachek gogorarazten digute horrela esaten diotela beren buruari masoi ingelesek. Modu horretara identifikatzen ditu masoien anaitasun-ereserki batek, Ye Happy Few izenekoa, hain zuzen.

Oso logikoa da Stendhal masoi ingelesekin harremanetan egon izana bere Londresko egonaldietan. Gutxienez, izan behar zuen haien ezaguera sakona. Ingalaterran kolaboratzen duen aldizkariak, London Magazine-ek, adibidez, masoneriari eta arrosa-gurutzei buruzko artikuluak biltzen ditu.

Bergherrek eta Diefenbachek uste dute Stendhalek nobela anaia masoiei eskaini ziela. Hori bai, Stendhalek har zezakeen espresioa hitz egiteko arima sentikorrei buruz orokorrean, lagun bati gutunez behin esan zion moduan, jakinda, noski, arima sentikor horien artean daudela, lehenbizi, bera bezalako masoiak.

Ikusitako horrengatik guztiagatik, Bergherrek –Diefenbachen iniziazioaren ondoren– zera ondorioztatzen du: Mozartek Flauta magikoa masoi-opera handia egin bazuen, zergatik ez zuen haren miresle handi izandako Stendhalek pentsatuko masoi-nobela handia egitea?