Lau urte ere badira aurreko liburu hartatik, Ergelen nonbrea (Pamiela). Aldizkari honetan bertan egin genizun elkarrizketa. Hala ere, zure arrangura, ez genizun Jürgenen galdera egin: “Zein da egoeraren egoera?”, erran nahi baita, zertan da liburuaren xedea? Ez nuke huts bera egin nahiko.

Liburu baten aurrean jartzen garela, pentsatu behar dugu idazleak baduela gogoeta bat, egin duen lan hartaz. Horretan da Jürgenen galdera hori. Assilah-ko eroa honetan, berriz, arabiar giroko istorioak batu ditut. Aspaldi egin izan ditut gisako istorioak, Mila gau eta bat gehiago liburu guztiz klasikoaren harian, etengabe jotzen baitut iturri horretara, irakurtzera. Zaletasuna, beraz. Horregatik nituen idatziak arabiar istorioak. Batzuk eginak nituenez, Islamari buruzko ikuspegia eskaintzea etorri zitzaidan gogora; eite bereko narrazio gehiago idatziz betiere, jakina. Handinahia dirudi, baina hori da nik, nire neurrian, egin nahi izan dudana. Horregatik baliatu dut liburuaren egitura hiru ataleko hori ere, istorio zerrenda huts eskaini gabe. Lehenengo atalean, Islamaren hazkundea ageri da. Bigarrenean, abasiden sasoia, kalifak indarrenean daudenean. Hirugarrenean, geroko endekatzea, apurka-apurkako galdera prozesua. Horrela osatu dut Islamaren ikuspegi hau. Horra Jürgenen galdera garbi eta klar ihardetsirik!

Aitzin solasean Marokora egin zenuen bidaia duzu aipagai. Hori ote da narrazio bilduma honen abiapuntu?

Behin batean, hamasei urte nituenean, Turkian izan nintzen, Ezmirnan eta bestetan. Gainerakoan, Tunisia eta Maroko baizik ez ditut ezagutzen. Eta Marokora baino lehen ere banuen arabiar giroko istoriorik idatzia. Erlijio kontuetatik abiatzen nintzen, horixe baita gehien interesatzen zaidan alderdia. Mairu herririk ez ezagutu arren, Korana eta bestelako liburuak irakurrita idazten nituen nire istorioak. Jakina, Marokora behin eta berriz eta askotan joanda, eta Assilah-n hiru hilabeteko egonaldia egin ondoren, nola ez idatzi! Mundu hura sekulako kolpea gertatu zitzaidan, oso mundu ezberdina baita alde askotan. Horrekin batera, Maroko iparraldean beste hizkuntza bat bazela jakiteak –bereber hizkuntza, alegia–, bada, uste baino gehiago korapilatu zuen nik nuen ikuspegia, hura uste baino askoz ere mundu konplexuagoa zela jabetu nintzen. Denetarik topatzen da han, nahasian, eta interesa piztu zitzaidan, nola arraio bizi ote den jende hura.

Hiru hilabeteko egonaldia Assilahn, diozu. Horrek ekarri ote du liburu honetako ipuin sendoena izenburukoa bera izatea, Assilah-ko eroa?

Lekua baliatu dut nik, oso ederra baita. Batetik, itsasoa; bestetik, razulien jauregia… Leku ederra, badiotsut, zuri-zuria koloretan pintatua. Ipuina pintore bati buruzkoa denez, bada, ezin egokiagoa dut Assilah.

Argitasun bila dabilen pintorea…

Lehenbizian ez daki helburua argitasuna dela. Berak Assilah-ko dorre eta bazterrak pintatu nahi ditu, bide hartatik nahi duena lortzen ez duela konturatzen den arte. Horregatik uzten dio pintatzeari amaieran.

Cecilia Arrozarenaren El roble y la ceiba. Historia de los vascos en Cuba (Txalaparta, 2003) liburuan ber maneran deskribatzen zaituzte zu: “Argitasun bila dabilen pintorea”.

Horrela deskribatzen nau Arrozarenak, bai. Hain zuzen, Marokon deskubritu nuen nik argitasuna. Assilahko eroari gertatzen zaiona neuri gertatu zitzaidana da, neure esperientzia. Ezina da argitasuna pintatzea, non edo non islatuta ez bada. Monetek ere ezin izan zuen! Horretara gehien hurbildu dena izan arren. Kontuan har aizto batez urratu zituela Monetek bere margolanak, ezin zuelako argitasuna berak nahi zuen heinean islatu. Gainera, itsutzen ere ari zen, ikusmena galtzen. Ikusiak ditut haren lanak Parisen, urratuta! Ezintasuna!

Zer dute ikustekorik ipuin atariko marrazkiek eta ondoren datozen istorioek?

Argitaratuko diren ipuinak erabaki ondotik dator marrazkiak egitea. Liburuaren prozesua oso da luzea, urteak ere igarotzen dira. Hasierako liburutik bost urte geroago argitaratzen den hartara, ez dago ikustekorik. Bitarte horretan erabat aldatzen da liburua. Marrazkietan, berriz, lagunak agertzen ditut, Txema Larrea, Luigi Anselmi, Jesus Etxezarraga, Jose Julian Bakedano… jolasean, mozorrotuta. Lagunekin batean barre egin nahi dut, ez besterik. Kanpoan bizi naiz eta ez dut haiekin harreman handirik, baina gogoan ditut, eta horixe esan nahi diet marrazki bidez. Barkoxtar lagunak ere ageri dira marrazki horietan, jakin dezaten ez ditudala ahaztu. Horrela ageri dira, inoren itxuran; bata da mairu, bestea sultan, hurrena Simbad… Osagai komikoa duzu.

Osagai komikoa –marrazkia–, konstantea zure lanetan, Kadrila alegera festan da (Pamiela, 1979) lehen lan hartatik hona.

Umorea sartzea gustatzen zait, dela marrazkien bidez, dela hiruzpalau ipuinetik behin umorearen bidetik joz. Gozatu egiten dut halako pitokeriak idazten, zertan ez idatzi, bada! Hala ere, umorea ez da liburu kanpotik barrura ekartzen dudan ezer, liburuko istorioari berari dario umorea.

Idazteko manera ez duzu batere pitoa. Klasikoak dituzu eredu, eta haien egikera landua darabilzu, ekialdeko euskararen usainean.
Idazteko manera pitoa ez, jakina! Prefosta! Moliere da hor: barre egiten duzu hura irakurtzean, baina haren hizkuntza ez da pitoa batere! Egoera da barregarria, ez hartarako hizkuntza.

Hizkuntza batu estandarra.

Liburu honetan Euskaltzaindiaren arau eta gomendioak barneratu ditut. Aurrekoan, ez nuen horrelakorik egiterik izan. Atzerrian bizi naizenez, ni kanpoan nintzen bitarte luzean Akademiak hainbat arau ezarri zituen, batzuetan lehenagokoak aldatu ere bai, eta nik arrastorik ere ez, ez nuen horren berririk batere. Euskaltegian euskara irakasle izan nintzenetik hona hainbat aldaketa izan dira baina nik ez dut prozesua bizi izan. Eta nola jakin, erbestean? Ustekabean harrapatu ninduen aldaketak. Horregatik, aitortzen dut aurreko liburua [Ergelen nonbrea] ez dela zuzen estandarraren bidekoa. Baina honetan ahaleginean saiatu naiz, erabaki diren bezala ezartzen hitzak, Euskaltzaindiari men eginik.

Zer diozu klasikoentzat duzun jaiera horretaz?

Ez dut esateko askorik. Batua egiten ari ziren sasoian hasi nintzen idazten. “Hizkuntza idatzia asmatu behar den honetan, logikoena klasikoak oinarri hartzea duk”, pentsatzen nuen nik. Eta, klasikoetan, buruzagia, Axular. Gustatzen zaidan hizkuntza moldea, bestalde. Batzuetan, zubereraz idatzi nahiko nuke, oso baita adierazkorra –horra pastoralak, esate baterako, hango irain eta bestelakoak–, baina, gainerakoan, ahal den hobekien idatzi nahi dut, eta horretarako dut Axular oinarri, nahiz eta gaur egungo moldera ekarri behar den, eta gaur egungo istorio, gai eta kontuak azaltzera.

Nahiz eta irakurleari arrotz egin bide hori…

Ez dakit, bada! Eta zer egin behar duzu, Kirikiño hartu eredu? Ez, ezta? Aita Larramendi? Bikaina! Primeran idazten zuen, gaztelaniaz! Beste bat… Nik ez dut zalantzarik nor hartu eredu: burua, Axular!

Zergatik idatzi?

Hizkuntza gustatzen zait niri. Hizkuntza hartu eta harekin gauzak esatea. Flaubertek, adibidez, badu liburu bat, lau ipuin edo istorio biltzen dituena. Istorioak, berriz, ez dira berak asmatuak. Bata, esaterako, San Juan Bataiatzailearen istorioa da. Flauberten idatzi hori irakurri, eta liluragarria da; frantsesez, batik bat. Eta berak dio: “Irakurri ditut istorioak berriz. Ez nekien frantsesa hain ederra izan zitekeenik!”. Bada, nik ere plazer hori dut, gustu hori, edertasuna. Jakina, nik erabiltzen ditudan forma klasikoen berririk ez badu irakurleak –batuko forma zuzenak izanagatik ere–, akabo, pikutara! Nik baliatzen ditudan formak ez direla gehien usatzen direnak? Ongi da, baina gustuko ditudanak dira. Niri gustatzen zaidana ez da Iurretan usatzen dena. Eta zer egingo dut nik!

Zer duzu pintura, zure liburu eta lanari hain loturik ageri den beste jardunbidea.

Kolorea, kolorearen lilura, Picassok esaten zuena. “Laurogei urte daramatzat ikerketan, kolorea zer arraio ote den jakinguran!”. Horixe.