Jesusek esana: errazagoa da gamelua jostorratzaren zuloan sartzea, aberatsa Zeruetako Erreinuan sartzea baino.

Baina Konstantino enperadoreak (272-337) Elizari ondasunen jabe izateko eskubidea eman zionetik, zaila izan zaio etsenpluaren bidez predikatzea. Konstantinoren oinordekoek kultu paganoa debekatu zutenean, tenplu eta ondasun paganoak kristauen eskuetara joan ziren. Berehala fededunak mortis causa dohantzak egiten hasi ziren Elizaren mesedetan eta V. mendean ohitura zabaldua zen hiltzean ondasunak elizgizonen eskutan uztea, ez soilik oinordekorik gabeko pertsonen artean, baita seme-alabak zituztenen artean ere. Hala, ostrogodoen errege Teodoriko Handiak dohantza horiek mugatzeko legeak bultzatu zituen familia askoren porrota saihesteko.

Erdi Aroan Eliza Katolikoaren ondasunak izugarriak ziren. Datu zehatzik izan ez arren, Prospere Boissonade historialariaren arabera, X. eta XI. mendeetan Europa mendebaldeko ondasun higiezin guztien erdia eta herenaren artean Elizaren eskuetan zeuden. Frantzian, XV. mendearen amaieran Elizaren eta Estatuaren diru-sarrerak berdintsuak ziren; Luis XIII.aren erregealdian Eliza herrialdeko lurralde guztien herenaren jabe zen. Eta 1380an Ingalaterrako parlamentuak ere Elizak uhartearen herena zuela salatu zuen.

Baina, feudalismo betean, Eliza ez zen soilik fededunen borondatezko dohaintzei esker aberastu. Zergak biltzen zituen, hamarren ezagunak nagusiki. Abade-etxeak eta monasterioak kreditu-erakunde gisa jardun zuten sarri, Elizak lukurreriaren kontrako mezua zabaldu arren –XII. mendean Normandiako abadietan kredituen interesa %15ekoa izan ohi ze–.

Eta prekarioen bidez lur-eremu zabalak eskuratu zituen; kontratu horien arabera, jatorrizko lurjabeak lurra ustiatzen jarraitzen zuen baina jabegoa Elizaren esku uzten zuen. Gainera prekaristak errenta finkoa ordaindu behar zion Elizari. Kontratua sinatzea erabakitzen zuen ustiatzaileak, modu horretan, nekazarien ekonomia gorabeheratsua eta etorkizun iluna saihesten zuen eta bere egoera egonkortzen. Eta Elizarentzat jokaldi borobila zen hura: jabegoa eskuratzen zuen, errenta jasotzen zuen eta ez zuen ezertxo ere ordaindu behar, zerga-salbuespena zela-eta.

XIII. eta XIV. mendeetan, hirien goraldiarekin bat, eraikinen jabetzak izugarri handitu zituen Elizak. Katedralak, monasterioak, elizak eta hilerriak herritarrek ordaintzen eta eraikitzen zituzten, baina jabegoa eliztarrek zuten eta haiek ustiatzen zituzten ondasun berriak.

Erreforma eta iraultza liberalak

Aro Modernoan jaurerri feudal laikoak desegin ziren Europa osoan, baina Elizak botere ekonomikoari eutsi zion zenbait herrialdetan. Beste batzuetan, Erreformaren eraginez, gobernuek Elizaren ondasunak sekularizatu eta saldu zituzten. Horixe gertatu zen Ingalaterran eta Alemanian.

Frantzian eta Espainian, aldiz, Kontraerreforma nagusitu zen eta Elizak Erdi Aroan pilatutakoari eutsi zion, gobernu liberalek egoera aldatzeko ahaleginak egin zituzten arte. Elizak bildutako lur-eremu eskergak arazo bihurtu ziren gobernu burgesentzat. Onibarrak ez zituzten ustiatzen edo garatu gabeko sistemen bidez lantzen zituzten, produktibitatearen kaltetan, ez zuten zergarik ordaintzen, eta gainera, indar feudalen erresistentzia politikoa babesten zuten. Finean, garapen ekonomiko eta politikoa oztopatzen zuten. Frantzian 1789ko Iraultzaren ondorioz, Elizaren ondasunak sekularizatu, nazionalizatu eta saldu zituzten. Espainian, berriz, desamortizazio ahaleginak beranduago iritsiko ziren eta ez ziren hain eraginkorrak izan. Horrenbestez, gaur egun ere Eliza Katolikoaren ondare ekonomikoa oso bestelakoa da Hego eta Ipar Euskal Herrian.

Desamortizazio antzuak

Espainiako desamortizazio ahaleginik ezagunena Mendizabalek 1837an abiatu zuena izan arren, lehenago ere izan ziren beste saiakera batzuk. 1766 eta 1808 urteen artean, Karlos III.aren eta IV.aren erregealdietan, gobernuak Jesusen Konpainiaren, ospitaleen, umezurtz-etxeen eta erruki-etxeen ondasunak desamortizatu zituzten.

Jose I.a Bonapartek ere, Espainiako errege izendatu zuen Napoleonen bideari jarraiki, Elizaren ondarea murrizteko ahalegina egin zuen. Baina benetako desmortizazioa baino, gerrako gastuak ordaintzen laguntzeko aldi baterako desjabetze edo konfiskatzea baino ez zen izan. Legez ez zion jabetza Elizari kendu eta, gainera, 1814an Independentzia Gerra amaitu zenen, Elizak ondasunak berreskuratu zituen.

1835ean, Maria Kristina erregeorde zela, Juan Alvarez Mendizabal Ogasun ministro izendatu zuten eta handik hiru hilabetera, presidente. Karlismoari aurre egin ahal izateko diru-sarrera premia bizia zuen eta, horregatik, desagertutako ordena erlijiosoen ondasunak saltzeko agindua eman zuen, bide batez nekazaritza-ekoizpena bizitzeko eta zor publikoa murrizteko asmoz. 1836an Mendizabal dimisioa aurkeztera behartu zuten, baina Espartero jeneralak boterea lortu zuenean, berriro izendatu zuten Ogasun ministro. Orduan, Esparterok klero sekularraren ondasunak desamortizatzeko legea (1837) indarrean jarri zuen.
Mendizabalen desamortizazioak elizaren ondasunak eta pribilegioak –besteak beste, hamarrenak– deuseztatu zituen, zor publikoa murriztu zuen, baina nekazaritza-ekoizpena ez zen areagotu eta deforestazio larria eragin zuen. Gainera, 1851n Esparteroren gobernu progresista erori zenean, legea bertan behera geratu zen eta gobernuaren eta Elizaren arteko harremanak lehengoratu zituzten.

XIX. mendeko desamortizaziorik eraginkorrena Pascual Madoz iruinsemeak Ogasun ministroa zela abiatutakoa izan zen. Legea 1855ean onartu eta ezarri zen eta mende amaierara arte indarrean egon zen. Huraxe izan zen ondasun gehien salgai jartzea lortu zuen desamortizazioa. Baina ondasunen %30 baino ez ziren Elizarenak; desjabetutako ondarearen %50 udalena zen lehenago, eta beste %20, benefizentziarena.

Errepublikak kendu, Francok atzera eman

Espainiako II. Errepublikak ez zion Elizari jabetzei eusteko aukerarik eman. 1933ko Konfesio eta Erlijio Kongregazioen Legearen 11. artikuluak jabetza publikoa aitortu zien tenplu erlijiosoei, eraikin gehigarriei, errektore-etxeei eta horiek gordetzen zituzten altzariei, apaindurei eta orotariko artelanei. 12. artikuluak zioenez, aipatutako ondasunak “Eliza Katolikoaren ardurapean egongo dira, kontserbazioari, kudeaketari eta erabilerari dagokienez”. Baina “Elizak ezin izango du horien gaineko jabetzarik izan, eta esleitutako eginkizunetarako soilik erabiliko ditu”.

Ordea, 1946an, Francoren diktadurapean, Hipoteka Legea indarrean jarri zen eta, Estatuaren katolikotasunaren babesean, eskumen eta pribilegio ugari eman zizkion Elizari.

1978ko Konstituzioak estatu ez-konfesionala ezarri zuen eta izaera publikoa aitortu zien atzera elizei, baselizei, apaiz-etxeei, hilerriei eta halakoei.

Dena den, Nafarroan gertatutakoak agerian utzi duenez, Elizak baditu zirrikituak bere ondasunak ugaritzeko, bultzaka, gamelua jostorratzaren zuloan sartzen ahalegintzeko.