Markos Zapiainek Le Magazine Littéraireren azken alea komentatzen dit. Idazle frantsesen txirotzeari buruzko erreportaje bat dator bertan: herrialde handi, ustez kulturazale eta bere idazleak zaintzen dituen horretan, gero eta gehiago omen dira estu eta larri bizi direnak. Goncourt saria irabazitakoak ere ba omen dira, nekez iristen direnak hil amaierara. Artikuluak badu sentsazionalismo apur bat: jatekoa edo liburuak erosi aukeratu behar duenaren egoera, zahartzaroan pobrezia gorrian amaitu zuen ospetsuaren kasua eta abar. Dena dela, eta merkekeriak alde batera utzita ere, egia izango da aldizkariak dioena: gero eta titulu gehiago ateratzen da, hemen bezala han, baina tiradak apalduz doaz eta, horrekin batera, egile-eskubideak ere beherantz: %10aren ordez %8 ordaintzea bihurtu omen da orain normalena; eta horrez gainera, gainbehera ekonomikoaren mamua...

Hori baldin bada Frantziako panorama, zer ez ote dugu euskaldunok? Honezkero jasoko zuten euskal idazle gehienek aurreko urteko salmenten likidazioa; idazle frantziarrak kexu omen dira, idazleen erdia ez delako iristen hileko SMIC edo gutxieneko soldata irabaztera (1.300 euro pasatxo). “1.300 euro hileko?” galdetuko lukete euskal idazle gehienek, ikusiz bere liburu guztien urte osoko irabaziak ez direla kopuru horretara iristen.

“Eta? –esango lidake deabruaren abokatuak buru barrutik–. Zer nahi duk ba? Herri txiki batean jaio bazarete, hizkuntza ñimiño bat hautatu baduzue, kultura xixtrin bateko partaide baldin bazarete…”. Egia da, bai, ez daukagula erraza. Sasoi batean letra-kontuotan sartzen ginenok ez genuen planteatzen ere hortik bizitzeko aukera. Gure belaunaldian Aristi izan zen lehena, aurretik Atxaga, ondotik mordoxka bat ausartu dira. Nik ez dut ezagutzen bon-bonkerian bizi den inor; aitzitik, bizimodu austeroa egiten dute, eta era guztietako enkarguak onartu, beren fakturak ordaindu ahal izateko: telebistarako gidoiak, egunkarietako zutabeak, irratietako tertuliak, handik edo hemendik eskatutako idazkiak…

Orain, berriz, behi gizenen aroa pasatu dela esaten digute, eta krisia bereziki krudela izan ohi dela lehendik ere oparoaldirik bizi ez zuenarekin. Garai latzak administrazioari eskupeko eske joateko, alde batera utzita ere agintari berriek horretarako borondate handirik duten edo ez duten.

Eta, halaz guztiz, gure sortzaileak zaindu behar ditugu, eta kultur azpiegiturei zutik eutsi. Ez daukat errezetarik, ez bada talentua, ahalegina, ilusioa eta auzolana.