Unai Fernandez de Betoñoren hitzetan, familiabakarreko etxe isolatuak eta merkataritza-gune erraldoiak hirigintza-eredu berdinaren parte dira, hiri sakabanatuaren edo sprawl hiriaren zati, alegia. Hiripublika blogan topatu dugu Urban Sprawl terminoari buruzko azalpena. Hiriaren mugagabeko barreiatzeak ezaugarri hauek ditu: dentsitate baxua –hirigunearekin alderatuta–, eta beraz lurzoruaren kontsumo maila handia; lurraldearen zatiketa eta jarraipenik gabeko guneak; ibilgailu pribatuarekiko menpekotasuna; hirigune historikoaren gainbehera; tokien pribatizazioa; ekipamendu eta zerbitzu publikoen desorekak...
 
Orain gutxi arte, hiri sakabanatu horiek AEBetako filmetan soilik ikusten genituen. Badakizue, itxura berdineko familiabakarreko etxeak, lorategiak, automobil familiarra eta txakurrarentzako etxetxoa. Baina eredu zehatz hori gurera ere heldu da. Fernandez de Betoñok dioenez, ohiko kalearen desagerpena eta hirigintza-zonakatze basatia dakarte –lo egiteko, lan egiteko eta erosketak egiteko hirien arteko bereizketa–, baita horrekin loturiko kotxeen joan-etorrien ugalketa eta lurzoruaren ustiapen estentsiboa ere. Hori dela eta, hiri sakabanatuaren ereduak negozio-bolumen handia mugitzen duela ziurta daiteke, kotxearekin lotuta batik bat, eta enpresa interesdunek familiabakarreko etxearekiko desioa pizten lagundu dute: “Lorategidun etxea, amets amerikarraren ikurretako bat, gure gizarte-arrakastaren sinbolo ere bihurtu digute, eta guk amua irentsi egin dugu. Politikariek ezin digute iraunkortasunaz hitz egin horrelako eredu suntsitzaile baten aurka argi ekin gabe. Gogoeta piztu beharra dago”.

“Amets amerikarra” eta Ipar Euskal Herriko basque-chalet delakoak

Gogoeta horren abiapuntua 1930eko hamarkadan kokatu du Bilbaok, orduan hasi baitzen “amerikarren ametsa” deitutako irudikapen hori, AEBetako Gobernua familiabakarreko etxeak erosteko maileguak errazten hasi zenean, red linning izeneko estrategia erabiliz. Eremu bilduetarako etxe-auzoetan erosteko eskakizunei ezezkoa ematea zen estrategia horren gakoa. Beranduago, 50eko hamarkadan, beste erabaki potolo bat hartu zuen Gobernuak: autobide sare osoa doaneko bihurtzea, garraio publikoaren alde egin ordez. Beste alde batetik, 30eko hamarkadan, ibilgailu eta petrolio arloko konpainia nagusiek National City Lines enpresa sortu zuten, eta urte gutxiren buruan, 45 hiritako tranbia eta trolebus konpainiak erosi zituzten… berehala ixteko. 1947an langileen %40ak erabiltzen zuen garraio publikoa, 1963an %14ak, eta gaur egun kopurua ez da %5era heltzen.
 
Frantziako Estatuari dagokionez, agintari publikoek 70eko hamarkadan hasi zuten etxebizitza politikaren norabide aldaketa nabarmendu daiteke. Alokairu sozialera zuzendutako politikak, grands ensambles delakoaren hiri trinkoaren ereduari utzi zion lekua. Familia bakarreko etxebizitzak eraikitzeko, enpresek pizgarri fiskalak jaso zituzten, eta herritarrek etxe horiek erosteko mailegu malguak. Lapurdik gaur egun duen itxura (Hendaia-Baiona korridorea deitu izan zaiona, edo beste ikuspegi batetik esanda, basque-chaletez jositako aldiriko paisaia), ekimen horien fruitu da.
 
Hegoaldera beranduago heldu zen urban sprawl fenomenoa, suspertze ekonomikoa berantiarragoa izan delako. Bideratze estrategia, dena den, oso antzekoa izan da: “Azken urte hauetako mailegu hipotekario malguek izan duten boom-a ez da kasualitate hutsa izan, aipatutako ereduen pasarte berria baizik”, dio Aitor Bilbaok. Bere iritziz, Bizkaia hobekien ezagutzen duen herrialdea izanik, fenomeno horren ondorioak Uribe-Kosta eta Urdaibai eskualdeetan antzematen ari dira bereziki.
 
Urban sprawl delakoak geroz eta arerio gehiago ditu, eta AEBetan Smart Growth (garapen inteligentea) mugimendua indarra hartzen ari da. Oregongo Estatuan, adibidez, hiriak noraino zabalduko diren aurretiaz mugatu behar da.
 

Gated Communities: Golf zelaietako urbanizazioak

EHUko irakasle Fernandez de Betoñok azaldu digunez, urbanizazio hesituak ere badaude. Delinkuentzia eta gizarte-ezberdintasun handiko eremuetan garatzen ari dira batez ere, AEBetan, Hegoafrikan eta Hegoamerikako metropoli handietan, esaterako: “Zaila ikusten dut bere horretan fenomeno berdina ematea hemen, epe labur batean bederen. Hala ere, golfaren inguruko urbanizazio esklusiboak gero eta gehiago hedatzen ari dira gure artean ere bai. Iruñeko Gorraizko urbanizazioa hirigintzako hazkunde-forma inbaditzaile horren adibide ikusgarria litzateke. Ildo horretan, ziurta daiteke ez dela kasualitate hutsa Ezker Batuaren alkatetza bakarra Arabako Bastida herrian izatea, non beste alderdi politiko batzuek golf-urbanizazio handi bat eraiki nahi zuten Toloñopean. Zorionez, garapenkeri-proiektuen aurkako herri-mugimenduek sarri gogorarazten digute Euskal Herria ez dagoela salgai”.