Euskal Herriko haur askoren gutunak jaso ditu Olentzerok aurten, urtero jaso ohi dituen bezalaxe; batek bizikleta eskatu dio eta Play Stationa besteak. Eta Gabon gauero egin ohi duen gisan gure ikazkinak opariok etxeetako pinuaren pean utziko dizkie. Ilusioa zabalduz, gutun guztiei erantzunez, Olentzerok zintzo demonio betetzen du urteroko zita. Baina Iruñetik eskutitz bat jaso du. Bertan ez diote jostailurik eskatu, haurrik ez dago gutunaren atzean, Iruñeko Udala baizik. Eta zer eskatu dio bada? Dirua. Olentzero fidantzak ordaintzera behartuta baitago Foru Erkidegoko hiriburuan.
 
Iruñeko auzoetan hogeita hamar urte luze eman ditu ikazkinak Gabon bezperako kabalgatetan parte hartzen. Zanpantzar, dantzari eta musikariez lagunduta, Olentzerok idiek tiratutako gurdian egiten du ibilbidea, azken urteetan Mari Dominginen laguntzarekin. Gainera, haurrek dioten mirespena hazten joan da Nafarroako hiriburuan, eta Bizar Zuri edo Errege Magoei opariak eskatu beharrean gero eta gehiago dira Olentzerori erregaliak eskatzen dizkietenak; hala adierazi digu behintzat Felipe Castel Txantrea auzoko kultur koordinadorako kideak. Haurrek Gabonetako zein pertsonaia nahiago duten jakin nahi izan zuen iaz Iruñeko Udalak, eta inkesta jarri zuen bere webgunean. 8.000 pertsonek boza emanda zutenean, %88k Olentzero nahiago zutela eman zuten aditzera. Une horretan “aldaketa batzuk egin ahal izateko” inkesta kendu egin zuen webgunetik Udalak.
 

Aurkari boteretsua

Hirian gero eta aldeko gehiago dituen arren, eragozpenak ere izan ditu tripaundiak. Horren lehen hazia 2004an erein zen. Castelek zehazten digunez, “Udaletik denbora zeramaten esanez Olentzeroren kabalgata politizatzen ari zela, eta 2004an festetako araudia jarri zuen indarrean”. Ospakizun honetan inongo kartel edo pankartarik ez erakustea jarri zuten baldintzatzat, eta hori bermatzeko 1.000 euroko fidantza ordaindu behar zuten auzoetako kultur koordinadorek. Olentzeroren kabalgata igaro ostean, Iruñeko Udalak erabakia bere esku izango luke diru kopuru hori itzuli ala ez, umeei zuzendutako kabalgata nola igaro zen baloratu ondoren. “Auzoetako koordinadorak ezustean harrapatu gintuen erabaki horrek, eta hori inposizioa zela iritzita, ez ordaintzea erabaki genuen”. Izan ere, Castelek jakitera eman digunez, “kultura egiteagatik fidantzak ordaindu behar izatea bidegabekeria iruditzen zaigu”.
 
Eta festa eguna izan beharko lukeena tentsio eta urduritasun egun bilakatu zen. “Lehenengo urtean kultur koordinadorei isuna jartzen saiatu ziren, eta egoitzak itxiko zizkigutela edo espedientatu egingo gintuztela egin ziguten mehatxu”, gogoratu du. Kasuak epailearen aurrean amaitu zuen, eta Olentzero irten zen garaile. “2006an ikusirik nondik egingo ziguten aurka, fidantzak ez genituela ordainduko esaten jarraitu genuen”; baina oraingoan pertsona partikularren eskutan utzi zuten antolakuntza. Nahiz eta jakin bazekiten epaituak izateko arriskua zutela, ez zituzten kultur koordinadoren egoitzak jokoan jarri nahi. Hala, auzotar ugari bilatu eta bakoitzari 1.500 euroko isuna jarri zieten, Olentzeroren kabalgata baimenik gabe egitea leporatuta; berriz epaiketara jo, eta beste behin irabazi zuten.
 
Iaz azkenean mozio bat aurkeztu zuten Iruñeko Udaleko pleno aretoan, fidantzen gaiak ez hanka ez buru ez zuela salatuz. UPN alderdiaren aurkako bozekin, eta PSN, NaBai eta EAE-ANVren aldekoekin, Gabon bezperako ospakizunak ez eragoztea onartu zen. “UPNk erabaki hau ez zuela onartuko esan zuen, baina kabalgata baino egun bat lehenago baimenak eman zizkiguten”, eta Olentzerok urteroko bisita Iruñean arazorik gabe egin zuen 2004tik estreinakoz. Hala ere, Txantreako kultur koordinadorari isuna jarri zioten, presoen aldeko argazkiak erakutsi izanagatik. Erabaki hau berriz ere epailearen eskuetan dago, eta ebazpenaren zain daude txantreatarrak. Azkenean badirudi epailea bera bilakatu dela Gabonetako protagonista nagusia.
 
Aurtengo desfilea egiteko, Castelek uste du printzipioz ez dutela arazorik izango, udalbatzaren babesa baitaukate, baina ez dakite UPNk zer esango duen azken unera arte, eta edozer gauza espero dezaketela azpimarratu du. Honen haritik, Iruñeko Udaleko hiritarren segurtasun departamentura jo dugu azalpen eske, aurtengo desfileetarako trabarik ezarriko ote duten jakin ahal izateko, baita arazo honen guztiaren inguruan euren ikuspuntua jaso ahal izateko ere. Baina galderak airean geratu dira, erantzunik gabe.
 

Gabon ‘klandestinoak’

Olentzero polemika gai izan da azken urteetan, ikusi den gisan. Eta fidantzak ez ordaindu izanagatik, auzo ugari Udalarekin ika-mika etengabean aritu dira behin eta berriz. Horien artean daude Arrosadia, Donibane, Santa Urzelai, Arrotxapea, Txantrea edo Etxebakoi auzo iruindarrak; baina fidantzak ordaindu dituztenak beraiek izan arren, beste hainbat auzo ere eurekin solidarizatu dira.
 
“Mendillorriren kasuan esaterako, hasieran fidantzak ez ordaintzeagatik esperientzia gogorrak izan zituen poliziarekin, eta haurrek oso une txarrak igaro zituzten. Hortaz, hurrengo urteetan fidantzak ordaintzea erabaki zuten, ados egon ez arren”, diosku Castelek. Polizia Nazionalaren eta Udaltzaingoaren presentzia etengabea izan da azken urteetako ospakizunetan. “Askotan haurrak gertatzen zenaz ohar ez zitezen, poliziak zeuden lekuak saihesten ibili izan gara”.
 
Beste hainbatetan, desfilerako animaliak ekartzen dituzten tratanteei edo traktoreen jabeei isunak jarri dizkiete, Olentzerorekin batera ateratzea eragotziz; zanpantzarrak aldatzen ari ziren lokal batean poliziak sartu eta identifikazioa eskatu zieten; beste behin, Donibanen errepidetik joatea galarazi eta espaloitik egin behar izan zuten desfilea... “Gabon bezpera ospatu beharrean, bilera klandestinoa egiten ari garela iruditu zaigu askotan”, gaineratu du Castelek.
 
Gabonetako egun hauek bereziak izaten dira, eta Olentzerok politika ororen gaindi egon beharko luke; ikazkinak ez baitu bozik ematen inongo hauteskundeetan; euskal kulturaren parte da, eta ez inongo alderditako kide. Olentzero opariak eta ilusioa banatzera mugatzen da, gaizki portatu denari ikatza utziz.