Zuazo lehertu zenekoa

Galdacano
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Orozko, Bizkaia, 1872. Dinamita deskubritu eta hamar urtera, Alfred Nobelek Espainiako Estatuko lehen dinamita fabrika ezarri zuen Santa Marina mendian. Zenbait enpresari frantziar eta belgikarren laguntzaz, eta 250.000 liberako kapitalarekin zabaldu zuen La Dinamita moduan ezagun egin zen fabrika. Modu horretan, Unión Española de Explosivos (UEE), mundu osoko sektoreko hirugarren enpresaren oinarriak ipini zituen.

Enpresa sortu eta gutxira, egoitza Galdakaora aldatu zuten, instalazioak eta ekoizpena handitzeko. Enpresak lehergaiak ekoizteko esklusibotasuna galdu zuenean, dinamita fabrika berriak sortu ziren. Guztiak batu ondoren sortu zen UEE. Espainian dinamita fabrikatzeko monopolioa lortu eta taldeak gora egin zuen. Ordutik hona, hainbat krisialdiri aurre egitea lortu du fusioei esker, eta 1997an 32.000 milioi euro fakturatu zituen.

Galdakaoko fabrika gotorleku baten modukoa da; 700 eraikin ditu, 27 kilometro errepidez lotuak eta, segurtasun arrazoiak direla medio, mendiak ezkutatuak. Fabrika nagusia 1880an eraiki zuten. Berehala, inguruko baserritar andana bertan zen lanean; huraxe izan zen askorentzat erdal munduarekiko lehen harremana.

1912an, eguneko lanagatik 5,25 pezeta –hiru zentimo inguru– jasotzen zituzten UEEko gizon-emakumeek. Emakumeek ere tokia baitzeukaten fabrikan. Esku finagoak zituztenez, kartutxogileak haiek ziren, hots, dinamita kartutxoetan sartzeaz eta lehergaia bahetzeaz arduratzen ziren. Egun, Galdakaoko kartutxogileak estatu osoan nitroglizerina –goma-2 lehergaiaren oinarria– lantzen duten bakarrak dira. Garai batean, materiala plastilina bailitzan moldekatzen zuten eta langile askok zati batzuk etxera eramaten omen zituzten, lehergaiaren usainak adikzioa sortzen omen zuelako. Fabrikaren lehen urteetan, zuzendaritzak ezkonsariaren zati bat ordaintzen zieten 16 eta 25 urte bitarteko emakumezko kartutxogileei.

Hasieran inguruko herritarrek jardun zuten dinamita lantzen, baina enpresa hazi ahala etorkin saldoak iritsi ziren. Fabrikaren inguruan haientzako etxeak egiten hasi ziren eta, denbora gutxian, ezerezetik ia, Zuazo auzoa sortu zen.

Urte asko joan dira ordutik, baina hiztegian “lehergai” hitza bilatu, eta hara zer esaldi ematen duen adibide gisa: “Galdakaon lehergailu fabrika dago”.

Azkenak
2025-07-15 | ARGIA
Sanferminak amaituta, Iruñerriko autobusek greba utzi dute, irailera arte

Zerbitzu minimoek eragin handia izan dute Iruñerrian jaietan. Negoziazioan aritu dira, baina ez dute akordiorik erdietsi. Normaltasunez jardungo dute udan, eta irailean berrartuko dituzte lanuzteak.


‘Geldi euskara zapaltzea!’ lelopean iganderako elkarretaratzeak antolatu ditu Euskal Herrian Euskarazek

Euskal Herrian euskara "hainbatetan ukatua edo bigarren hizkuntza bezala tratatua" dela salatu du EHEk, eta egoera hobetzeko hizkuntza politiketan jauziak egitea ezinbestekoa dela adierazi du. Hori dela eta, elkarretaratzeak egingo ditu Maulen, Donapaleun eta Baionan,... [+]


Trumpek ezarritako %30eko muga zergekin, kolokan dago EBn eta AEBen arteko merkataritza

Etxe Zuriko maizterrak larunbatean iragarri zuen EB Europako Batasunaren esportazioei %30eko muga zergak ezarriko dizkiela abuztuaren 1etik aurrera, biak merkataritza akordio batera ez iritsiz gero. Horren aurrean, AEBei muga zergak igotzeko prest dagoela adierazi du EBk... [+]


Kataluniako finantzaketa akordioa: galdera gehiago, erantzunak baino

Espainiako Gobernuaren estrategia politikoaren barruan mugitu du fitxa PSOEk: protagonista handirik gabeko irudi batekin jakinarazi dute akordioa, baina detaile gutxi emanda eta datarik ipini gabe.


“Intentsitate handiko” bi sexu eraso erregistratu dituzte Iruñeko sanferminetan

Gutxienez hamahiru sexu eraso salatu dituzte hainbat emakumek, horietatik bi "intentsitate handikoak", eta besteak "arinagoak". Mugimendu Feministak gogorarazi du salatutakoez gain "sexu eraso gehiago" egon daitezkeela, eta lanean jarraituko duela... [+]


2025-07-15 | Mikel Aramendi
ANALISIA
XXI. mendeko arma-lehiaketaren probalekua izan behar al dugu?

Eskarmentu ikaragarria –hitzaren adiera etimologikoan, besteak beste– dugu europarrok arma-lehiaketetan. Eta, paradigmatzat hartu ohi denetik, XIX. mendearen amaiera eta XX.aren hastapeneko hartatik, mende eta laurden igaro denean arma-lehiaketa kartsuenera itzuli... [+]


2025-07-15 | Angula Berria
Osasun Bidasoak salatzen du urologia-patologia duten pertsonekiko arretaren gabezia larria

Eskualdeko ospitaleko zerbitzua ixtearen ondoren, ez dira Donostiako Ospitalean ere artatzen. Haurren larrialdietako arreta gabezia ere dirau. Lehen mailako arretako pediatria kolapsatuta dago eta ez dago haur-psikiatrarik.


Etxeko langileen hitzarmenaren auzia Espainiako Auzitegi Konstituzionalera eraman du LABek

Etxeko langileek jasaten duten "prekaritateari" aurre egiteko, "neurri zehatzak" biltzen dituen dekalogo bat aurkeztu du sindikatuak, Bilbon. Auzia lehenbizi Espainiako Auzitegi Gorenera eraman zuela jakinarazi du LABek, baina auzitegi horrek ez diola... [+]


ANALISIA
Lasserre edo betiko leloaren betiko leloa

Egoerak bere horretan segituz gero, Euskal Hirigune Elkargoak ez du izenpetuko EEP Euskararen Erakunde Publikoa osatzeko hitzarmen berria. Orain artekoa urte hondarrean bukatuko denez, baliteke 2026an ofizialtasunik gabe izateaz gain, hizkuntza politika bideratzeko egitura... [+]


Emakume sexualizatuak oholtzan eta Arrigorriagako polemika: askatasunaren eta eredu patriarkalaren artean

Norbere gorputzaren gaineko erabakiez, estetika heteropatriarkalaren morrontzaz, kontraesanez eta musikaren industriaz solastatzeko baliatu dugu Arrigorriagako polemika: herri horretako jai batzordeak Vulkano orkestra festa-egitarautik kentzea erabaki du, ikuskizuneko... [+]


2025-07-15 | ARGIA
Danimarkak derrigorrezko soldadutza ezarri du emakumeentzat

Danimarkako Gobernuak argudiatu du, azken urteotako aldaketa geopolitikoen aurrean defentsarako baliabide gehiago behar dituela. Errusiak Ukraina inbaditu izana aipatu dute preseski, baita AEBetako Trump presidenteak Groenlandia uhartea kontrolatzeko asmoa iragarri izana ere... [+]


2025-07-15 | Gedar
50 bat gazte afrikar kale-egoeran daude Donostian, asilo-eskaeren erantzunaren zain

 Frantziako Estatutik kanporatu zituzten, asilo-eskaerak Espainiako Estatuan egin behar zituztela esanez. Asteak daramatzate zain Donostiako Amara auzoan. 


Analisia
Europar Batasunak zifratua hautsi nahi du segurtasunaren aitzakiarekin

Europako Batzordeak, Batasunaren barne-segurtasuna indartzeko promesarekin, aspaldi lantzen ari den bide-orri bat aurkeztu du segurtasun-indarrek herritarron datuetarako sarbide eraginkor eta zilegia izan dezaten. Krimen antolatua, terrorismoa, haurren abusua eta antzeko... [+]


Israelek maiatzetik gutxienez 800 palestinar hil ditu laguntza humanitarioa jasotzen saiatzen ziren bitartean

Gaza Humanitarian Foundationen elikagai banaketa erabiltzen ari dira palestinarrak hiltzeko. Oraingoan, ur horniketa suntsitzeaz gain, hamar pertsona, haien artean sei adin txikiko, hil ditu Israelek Nuseirat kanpamentuan, Gaza hegoaldean.


Eguneraketa berriak daude