ernegatu samartuta zebilen nonbait Riskin Frank Caprarekin. “Capra ukitu bereziari” zor ziotela bere filmek arrakasta errepikatzen zuen zuzendariak noiznahi, eta gidoiaren garrantzia menosteko zuen setarekin kokoteraino zegoen Riskin. Behin eta berriro hurrengo filmerako gidoia eskatu arren, Riskinek atzeratu egin zuen hura Caprari eskura emateko momentua, harik eta epez estu samar zebiltzala eta, ekoizleak urduritzen hasi eta gidoilariaren telefonoa txinpartaka hasi zen arte –“hemen inork ez dauka presarik, presa daukan arte”, horixe gidoilariaren leloetako bat–. Ezarritako epea betetzeko egun bakarra falta zela, filma errodatzen hasteko zain talde guztia, irribarretsu azaldu zen Robert Riskin Capraren bulegora, eta ehun folio zuriko sorta utzi zion mahai gainean, burlaize nabarmenez: “Ea bada, Frank, emaiok honi hire ukitua, ahal baduk”.

Zuzentzea ez dela hain zaila ere, alegia, zer zuzendu garbi dagoenean. Edo alde erantzira: esku artean daukazunari etekinik onena ateraz ondo zuzentzea, ikaragarri zeregin zaila dela. Gure ingurura begiratuta, gauza bat garbi samar dago, ehun folioak eskura ditugu –are gehiago ere esango nuke: Ehun Folio Zurien sektaz gainezka ez ote gaude arlo guztietan?–, baina zer gertatzen da folio horiek zikintzeaz ari garenean? Aise lortuko al ditugu horiek betetzeko istorio mamitsuak? Ez hain aise.

Gidoilariak eta zuzendariak. Gidoilari eta zuzendarien arteko gaizkiulertuak ez dira berriak. Sonatua izan da aurten Guillermo Arriaga eta Alejandro Iñarrituren arteko dibortzioa. Lehenak gidoilari hitza arbuiatu du, bera “gidoilari ez, baizik eta pelikula-idazle” dela aldarrikatuz, eta filmaren ereinotzak oro zuzendariarentzat bakarrik direla ikusteaz aspertuta dagoela adieraziz. Gidoilari ofizioaren prestigio faltaren ondorio den alboko kalte penagarri honekin, beldur naiz ez ote diren biak galtzen aterako. Kontua basaki da humanoa, hala ere: taldean lan egiten dugunean, denok uste izaten dugu ingurukoek baino gehiago –edo hobea– dela guk taldeari aportatzen dioguna. Talde lanari ezer gutxi eransten diogunean ere, geure printzaren axal fina preziatzen dugu –“Capra ukitua”, nonbait– lankideen ezpal-sortaren aurretik, nahiz eta ez garen gehienetan sentimendu hori plazaratzeko bezain autosuntsitzaile izaten. Horrela heziak izan gara. Humanoa izatea, horrek ez dauka bueltarik. Nola jokatzen dugun jakitea, ordea, mesedetarako da beti. Horixe da gidoilariaren lanetako bat: egoerak sortu eta pertsonaiak hizketan jarriz liskarrak eragitea. Gidoilaria berak sortu duen aferari begira geratzen da gero, haurra bere bihurrikeriari nola.

Esango dut: munduan gehien gustatzen zaidan bigarren gauza da taldean lan egitea. Lehena, bakarrik lan egitea da.

Eta, hala ere, maite dut gidoiak lau eskutara idaztea. Idatzitakoa gero komikigile baten esku edo aktore talde baten esku uztea. Egin dezatela haiek nahi dutena testuarekin, birrindu, edertu. Liberazio bat ere izan liteke.

Eta bestalde: asko hitz egiten da zinemaren eta literaturaren arteko loturez, baina noizbait hasi beharko dugu telebistaren eta literaturaren arteko harremanaz ere hizketan. Ez al dira, akaso, AEBetatik iristen zaizkigun hainbat telesailetako pertsonaiak, egoerak eta elkarrizketak, hango zinema ustez independentea baino askoz ere berritzaileagoak eta gaur egungo errealitatean txertatuagoak? Baina zinemako gidoilariak menostuak badira, atera kontuak zer gertatzen den telebistakoekin.

Nobelagileak eta gidoilariak. Zer da nobelagile bat gidoilarien artean: norbait arrotza? Hasieran bai, litekeena da. Gidoilariak artisautzat dauka bere burua, egiturak menperatzen ditu, tempoak, sinetsita bizi da –eta arrazoi du– lau istorioen seina aldaki besterik ez daudela kontatzeko, eta, funts-funtsean, Antzinako Greziaren garaitik idatziak daudela denak, gainera; pertsona apala da gidoilaria, badaki plantilarekin lan egiten, formula matematikoetan sinesten du ongi egindako lanean adina. Gidoilari profesional bat, zer da? Lan bati baiezkoa eman ondoren esandako epean lana burutu eta horren trukean dirua kobratzen duena –topikoen zerrenda egin dut, ados–. Nobelagileak aldiz, artistatzat dauka bere burua, sortzailea da, bakarra eta errepika ezina denaren bila dabil, harri filosofalaren bila, errazkeriatzat jotzen ditu gidoietako elkarrizketak –“amaitu gabeko esaldi ziztrinak!”–, gorroto ditu telesailetako arduradunek jartzen dizkioten eszenatoki eta pertsonaien muga hertsiak, epeak gorroto ditu oroz gain, eta ziurtzat jotzen du bere tormentuaren ordain ekonomiko plakoa bere obraren handitasunarekiko zuzenki proportzionala dela –ostera ere zerrenda parodiakoa, ados–. Alta, nobelagile parodiakoak asko du ikasteko gidoilari topikoengandik. Ia dena, esango nuke. Eta hala ere, eskafandrarekin bezala ibiltzen dira idazle asko gidoilarien artean, ez kutsatu nahian bezala. Kontua bitxia da: poeta batek gidoiak egiten baditu, poeten kale-kantoira poesia irakurtzera gonbidatzen dutenean, bere gidoilari alderdia ezkutatzen saiatzen da kosta lain kosta. Gauerdian eta basoerditan oso sartuta dagoenean bakarrik aitortuko du, ordu txikitan, aho txikiarekin, telebista autonomiko batean –hori are aho txikiagoarekin– lan egiten duela, gidoiak eginez halako fikziozko telesail batean –glamourrik ez izatea zer den!–. Alderantziz, gidoilari bezala lanean ari denean, poemak idatzi izan dituela zabaltzen bada lankideen artean, hobe du hurrengo lan-afarian txizari eutsi, berehala baliatuko baitute komunerako lehen osteratxoa barre zantzotan hasteko bere dibinotasunaren lepotik. Poeta izan ala gidoilaria izan? Ez al dago biak batera izaterik? Ez itxuraz, susmagarri izan gabe. Truman Capote gidoilaria ez balitz bezala. John Ford narratzailea ez balitz bezala. Chaplin poeta ez balitz bezala. Talde lan honetan, eta erabat injustua izanez, idaztea injustua izatea baita –Paul Morandek neutraltasunari buruz esan zuenarekin bat nator: “fraideena, deabruarena, txoriena da neutraltasun erabatekoa”–, aletu ditzagun ofizio elkarrekiko ez-hain-diferenteetako kideek elkarri buruz pentsatzen dituztenak, aktoreak ere tartean sartuz:

Nobelagileak gidoilariari buruz pentsatzen duena: “uretan disolbatutako idazle ezindua, gajoa!”.

Gidoilariak nobelagileari buruz pentsatzen duena: “kimatuko nikek nik ederki nobela horren erdia, betelan hutsa egiaz... Eta egitura? Zer egitura eskasa!”

Aktoreak gidoiari buruz pentsatzen duena: “nik salbatu beharko diat bada oraingoan ere nire talentuarekin, testu-uste estu hau...”

Gidoilariak aktoreari buruz pentsatzen duena: “izorratu zidak, izorratu zidak berriz ere!”

Honen ondorioa. Aktoreak beren gustuko testuak idazten hasten dira –baina Woody Allen bakarra dago–; nobelagileek ideia mamitsuenak beren-berenak bakarrik diren nobelen golkorako gordetzen dituzte –ez dute haien ofizioaren erdiarekin gozatzen, beraz–; eta gidoilariek... zer egin dezakete gidoiak egiteko ofizioa odolean daramaten gidoilariek? –nobelak idazten hasi beharbada, mendeku gisara?–. Hainbeste mesfidantza dagoen lekuan ezinezkoa da talde lana: abandonua eskatzen duelako talde lanak. Puntu batera ailegaturik, zure Ideia Maiteari ibaian behera joaten utzi behar diozu, abandonatu egin behar duzu beste batzuen esku. Eta hori da kostatzen zaiguna. Beharbada Ideia Maite gutxiegi ditugulako eta estekatuegi gaudelako haiei. Talenturik gabeak garela onartzea baino errazagoa da, aukeran, zikoitzak garela pentsatzea.
 
Horrela ez dago ehun folio beteko dituenik.