Onddoen bidea
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Herritarrak nekazariak eta abeltzainak izan dira betidanik, baina gaur egun familia gutxi batzuen jarduera osagarria baino ez da ganadua eta laborantzarekin lotutakoa. Berrehun biztanle inguru ditu herriak eta egun zerrategi-zurgindegiak, artisautzako forja lantegia, landetxeak eta jatetxeak dira ekonomiaren motorea.
Klima atlantiarra du, negu heze eta epelak eta uda leun eta atseginak. Mendi eta zokoguneak, erreka anitzen sorleku dira. Herriko basoetan haritza eta pagoa dira nagusi baina gaztainondoa, lizarra, akazia eta pinu landatua ere aurkituko ditugu, zelai eta iratzadiekin batera. Leku paregabea onddoentzat. Izan ere, Elgorriagak badu onddoari eskainitako ibilbide bat, garai batean mando-bidea izandakoa.
Txangoaren ibilbidea Onddo eta Zizaren Kofradiak moldatu zuen orain hamar urte inguru Elgorriagako Udalaren laguntzaz. Toki ezin hobea naturaz gozatzeko, arnasa hartu eta euskal kultura eta usadioak ezagutzeko.
Gaurko proposamena beraz, Onddoen Bidea egitea da. Doneztebetik kilometro eta erdira dago Elgorriaga. Doneztebe eta Leitza lotzen dituen NA-170 errepidetik iristen da bertara. Herriaren bukaeran, eskuinetara, hormigoizko pista batean barrena sartuko gara. Berehala ikusiko dugu onddoari eskainitako monolitoa. Hor hasten da ibilbidea, eta hor ikusiko dugu bide bazterran burdinezko hizkiez osatutako seinalea "Onddoen Bidea". Ez dago galbiderik. Seinale txuri-berdeak jarraitzea beste lanik ez dugu. gainera onddo itxurako irudiak topatuko ditugu sarri-sarri.
Harizti batean gaudela ohartarazten digun karteltxoa ikusiko dugu. Lurra, haritz hostoez estalita dago.
Ezkerretara berriz, ardi borda. Ez da txangoan topatuko dugun borda bakarra. Anitz daude, bazterrotan artzaintzak izandako berebiziko garrantziaren lekuko. Gaur egunean ere, behi, ardi eta zaldiak urteko zenbait hilabetetan Elgorriaga inguruko mendietan dauden herri-lurretan egoten dira. Belarrak eta larreak aprobetxatzen dituzte eta bordetan igarotzen dute gaua.
Hurrengo argibidea onddo mota batena da. Izen zientifikoa, gaztelerako izena eta euskarazkoa agertzen dira. Jangarria den edo ez ere zehazten da. Eta sardeska kopuruak onddo horrek sukaldaritzan duen estimazioa adierazten digu. Nafarroa, onddo barietatean aberatsa da. Hirurehun bat dira jangarriak, baina kontsumorako askoz gutxiago jasotzen dira, apenas ehun mota.
Adituak dira onddoen munduan, eta aholku garrantzitsu asko ematen dituzte; onddoak biltzerakoan bete behar diren oinarrizko arauak, nola prestatu eta kontserbatu, eta garrantzitsuena, zer ez den egin behar onddoak biltzeko garaian:
- Onddoak errotik atera.
- Pozoitsuak izan ala ez, bildu behar ez ditugun onddoak hondatu.
- Plastikozko poltsatan sartu.
- Baldintza kaskarretan bildu (idorte ondotik edo egun haizetsuak eta gero).
- Zalantza izanik, bildu.
Bukatu ditugu dagoeneko aldapa gogorrak. Alertzez betetako basoan murgilduko gara eta ibilian-ibilian beste zabaldi batera eramango gaitu bideak. Bunogain mendiari bira ematen ari gara. Aurrez aurre Axkin mendia dugu. Seinaleei jarraituz, aurrera, iturri bat pasa eta iratzadian sartuko gara. Iratzea ganaduarentzako ohea egiteko erabiltzen dela esaten digu panelak. Behe lainoa paisaiaren parte da hemen. Era berean, kolore biziak ikusten dira basoan.
Eta dagoeneko beherantz. Berriz ere hariztian sartuko gara. Bidean egokitutako eskailerek txondor batera eramanen gaituzte. Antzinako ikaztegien eraginez eta etxeko sua egiteko egurra bildu izanagatik, harizti honetako haritz gehienak motzak dira, lepatu egin zituzten-eta urte askoan.
Azken txanpan sartu gara. Igotako guztia jaitsiko dugu ttipi-ttapa eta laster batean hormigoizko pistara aterako gara berriz ere. Sasoi honetan onddoak topatzea miraria den arren bueltaxka egiteaz inor ez da damutuko.
Aspaldiko garaietan bainu etxea izan zuten Elgorriagan eta urtebete barru berriz irekiko dute. Jose Migel Galarregi alkateak esan digunez hamasei millioi euroko aurrekontua du egitasmoak; hotelak 100 gela izango omen ditu eta 50en bat lanpostu sortu nahi dituzte.
Bestalde, Mikologiaren Museoa zabaltzeko ere lanean ari dira. Ondddoen ibilbideko panelak, eta Mallengo lepoan dagoen orientazio mahaia, berritu eta konpontzeko asmoa ere badute.
Gaur egun, zorionez, garai haietako premiarik ez dagoenez, jendeak zalantzazkoa izan daitekeen onddorik ez du jaten. Pozoitu gutxi izaten da, eta izaten diren kasuek ez dute sasoi batean bezainbesteko larritasunik. Adituek diotenez duela urte batzuk onddo hilgarriak jaten zituzten hamar pertsonatik zortzi hil egiten ziren; gaur egun, aldiz, zientziaren aurrerapenari esker, pozoitutakoak garaiz hartuz gero, hiltzeko arriskua % 5 - % 10ekoa besterik ez da.
Ascomicota taldekoak dira gehienak, 32.000 espezie orotara. Baina Euskal herrian hain ezagunak diren perretxiko jangarriak bigarren talde handi batekoak dira: basidiomikotak. Esan beharra dugu, perretxikoak, goi-mailako zenbait onddoren fruitu-gorputzak direla. Onddoaren gorputza harizpiz osatutako sarea da eta ugal garaian ugal egiturak daramatzan fruitu gorputzak eratzen ditu. Onddoa lur azpian dago eta kanpora ateratzen dena, perretxikoa da.
Perretxikoak oina eta txapela ditu. Txapelaren azpian esporak deritzen ugal egiturak dituzte. Esporak askatzean onddo ale berriak sortuko dira. Esporak ernetzeko hezetasun handi samarra behar da. Horregatik onddoak leku heze eta laiotzetan hazten dira. Elgorriagako inguruetan baldintza aproposak daude izaki hauentzat. Hori dela eta Onddoen Bidea aparteko ibilbidea da bertako onddo barietate izugarriaz gozatzeko.
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.
Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]
Urtero legez, hitzordua izan dute igandean Sare eta Etxerat elkarteek Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan. Euskal preso, iheslari eta deportatuak etxeratzearen aldeko aldarriak egin dituzte.