Prostituta eta enperatriza

Bizantzio, 532, urtarrilak 17. Egun horretan, historiako emakumerik boteretsuenetakoak matxinada odoltsu bati aurre eginez Bizantzioko Inperioak senarraren manupean jarraitzea lortu zuen. Urte batzuk lehenago inork ez zuen horrelakorik sinetsiko.

Familia txiro bateko alaba, Teodora prostituta ezaguna zen hamabost urterekin. Bere edertasuna eta sexu gosea aipatu zuten behin eta berriro garaikideek. Prokopiok zioenez, "Teodorak uste zuen Jainkoak zulo gehiago eman beharko zizkiokeela, jende gehiagori aldi berean plazer gehiago eman ahal izateko". Hainbat amorante izan zituen ordurako eta haur bat ere izan zuen harreman horien ondorioz. Gainera, aktorea ere bazen (garai hartan aktorea eta prostituta sinonimoak izan ohi ziren) eta Ledaren rola biluzik antzezteagatik egin zen ezagun.

Hogei urte zituela Justiniano ezagutu eta maitemindu zuen. Justinianok nobleak aktoreekin ezkontzea debekatzen zuen legea aldatzeko eskatu zion bere osaba enperadoreari eta Teodorarekin ezkondu zen, inguruan piztu zuen eskandaluari aurre eginez. Baina Teodora sexu bikote paregabea baino gehiago zen, eta senarra 527an enperadore izendatu zutenean, Justinianok toki garrantzitsua gorde zuen bere gobernuan emaztearentzat. Emakumeen eskubideen aldeko borroka bultzatzen aitzindari izan zen, emazte adulteriogileen heriotza zigorra debekatu zuen, Konstantinoplako hainbat prostituzio etxe itxi zituen eta nahi ez ziren haur jaio berriak hiltzen uzteko ohitura ere zigortu zuen.

Inperioaren kontrola eskuratu eta 5 urtera Justinianok bere agintaldiko erronka gogorrenarekin egin zuen topo. Gurdi lasterketetan zaleen arteko liskarrak ohikoak izaten ziren, baina 532ko hasiera hartako lasterketan talde urdinekoen eta berdekoen arteko gatazka odoltsuak eztanda egin zuen Konstantinoplako hipodromoan. Zazpi zale urkamendira kondenatu zituzten, baina exekuzioan «hooligan» oldeek bi kondenatu salbatzea lortu zuten. Bi taldeek zigorrak barkatzea eskatu zioten enperadoreari, baina honen ezezkoa jasotzean, berdeek eta urdinek bat egin zuten Justinianoren aurka. Astebetez kaosa hedatu zen hirian, matxinatuek kondenatuak askatzea lortu zuten indarrez eta enperadoreari bere bi ofizial nagusien dimisioa eskatu zioten.

Urtarrilaren 17an, igande arratsean, Justinianok amore eman eta matxinatuen baldintzak onartu zituen publikoki. Baina erreboltariek aurrera jarraitu zuten, Hypatius izeneko noblea enperadore izendatu eta Justinianoren jauregia inguratuz. Jauregiaren kaian zain zuen ontzia Justinianok eta haren kontseilariek hiria utz zezan aholkatu zioten. Teodorak, ordea, ez zuen alde egiteko asmorik: "Hegan egitea salbatzeko bide bakarra bada, orduan hegan egiteari uko egingo diot" esanez, senarra eta bere gobernua iritziz aldatzera bultzatu eta soldaduak Belisario jeneralaren agindupean hipodromora bidali zituzten. Justiniano beste 33 urtez egon zen boterean.

Liskarretan eliza zahar bat suntsitu zuten. Gatazka amaitu eta 45 egunetara, eliza hura ordezkatzeko lanak hasi ziren enperadorearen aginduz. Santa Sofia izena ipini zioten.


Arrastoak

S.0.s. Morse kodearen klabe hau 1909an erabili zuten lehen aldiz, Slavonia ontzi britainiarra hondoratu zenean. Mezua garaiz iritsi zen eta erreskatea onik burutzea lortu zuten; ez zen hildakorik izan. Hiru urte lehenago, 1906an, Berlingo Radiotelegrafiaren Konferentzian, laguntza eskatzeko mezu unibertsal bezala aukeratu zuten.

Askok uste du SOS horrek esanahi jakin bat duela, «Save Our Ship» (salbatu gure ontzia) edo «Save Our Souls» (salbatu gure arimak) ingelesezko esaldien lehen hizkiak aukeratu zituztela duela 100 urteko bilera hartan. Baina ez da egia. Morse kodean SOS hiru puntu, hiru marra eta hiru puntu ipinita lortzen da. Telegrafistentzat bidaltzeko mezu errazenetakoa eta, beraz, azkarrenetakoa zen. Hortaz arrazoi praktiko hutsengatik erabiltzen da mundu osoan.


Azkenak
Intsusaren bigarrena

Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]


Arrain-zoparako, besterik ezean, itsasoko igela

Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]


2024-04-22 | Jakoba Errekondo
Lurra elikatu, guk jan

Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.


2024-04-22 | Garazi Zabaleta
Txaramela
Pasta ekologikoa, ortuko barazki eta espezieekin egina

Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]


'Cristóbal Balenciaga' telesaila
"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"

Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]


Eguneraketa berriak daude