Net Hurbil: Litxarkeria gehiegi jateak gaiztotu egin dezake jendea


2021eko uztailaren 19an
Britainia Handian segurtasuna garrantziarik handieneko gaia da agenda politikoetan, mundu osoan den bezala. Azken hiru urteotan Toghether Campaign (Elkarrekin Kanpaina) dauka martxan Londresko gobernuak, kriminalitatea jaisteko asmotan. Hainbat atal ditu kanpaina horrek, eta horietako bat jokabide antisozialen kontrako arauak osatzen du (Anti-Social Behaviours Order, ASBO). Horren kariaz artikulu deigarria idatzi du The Ecologist hilabetekari famatuan Pat Thomasek: ASBO versus Nutrition, ASBO arautegia ala elikadura.

Munduko ekologisten eta beste jende aurrerazaleen erreferentzietakoa den hilabetekari horretan, osasun gaietarako editorea da Pat Thomas. Aipatu artikuluan kontrajarri ditu alde batetik, azken urteotan egin diren prebentzio neurrien emaitza urriak edo ez oso nabarmenak, eta bestetik, zenbait ikerlek elikaduraren eta gizakien jokabidearen artean kausitutako loturak. Thomasek uste du kriminalitatea saihesteko asmoz kanpainetan xahutu diruak hobeto gastatuko liratekeela jendeen eta batik bat gazteen elikadura hobetzen. Ideia erakargarria da, eta Thomasek datu aberatsez hornitu du.

2002an Oxfordeko unibertsitateko Bernard Gesch fisiologoak plazaratu zuen agiri interesgarri bat, elikadura eta kriminalitatearen arteko loturak zehazten zituena. Ikerketarako, espetxe britainiarretan 231 preso gazte hautatu eta bi taldetan banatu zituen. Talde batekoen janariei elikadurazko gehigarriak erantsi zizkieten, eta bestekoei aldiz plazeboak. Ondorengo hilabeteetan batzuek eta besteek presondegian izan zuten jokabidea kontrolatu zuten. Esan behar da lehen taldekoei gehigarriak -bitaminak eta beste- kopuru txikietan eman zitzaizkiela, janari ikerketetan erabilitako mega-dosiak baino askoz urriagoak.

Eta hala ere harrigarriak ziren emaitzak. Suplementoz hornitutako janariak hartu zituztenek besteen aldean %26 istilu edo arazo gutxiago sortu zuten presondegietan. Bortizkeriaren kasuan, lehen taldekoetan %37 gutxitu zen. Badakigu -hori ez dute esan, noski, ikerlariek- presondegi barruko jokabide «on» eta «txarrak» bereiztea gauza eztabaidagarria dela. Baina hala ere, Gesch eta beste ikerlariek demostratutakoa horrek ez du lainotzen: gaizki jatearen eta jokabide agresiboaren artean lotura badela, lotura handia gainera.

Gesch baino lehenago ere ondorio berdinak ateratako ikerketak izan ziren. 1978an Journal of Orthomolecular Psychiatry aldizkariak publikatu zituen 102 kondenaturen elikadura hobetuz lortutako emaitza interesgarriak. Kalifornian, berriz, famatu egin zen ildo berean Stephen Schoenthaler mediku eta irakasleak kondenatu gazteekin egindako froga. Pat Thomasek idatzi duenez, «Schoenthalerren aspaldiko lan hura interes handikoa izan zen, froga egiteko kendu egin baitzituen junk foodak (zabor-janak) eta batik bat azukre askoko direlako snackak. 1983an 3.000 preso gaztetxorekin egindako ikerketan snack motako janarien ordez azukre gutxiko aukera osasuntsuagoak ipini zizkien. Dieta hori erabilitako hurrengo urtean bortizkeriazko istiluak ia erdira jaitsi ziren». Emaitzak ikusita, Schoenthalerrek lortu zuen Los Angelesko justizia departamentuak gaztetxo kondenatuentzako programetan janari plan bat martxan jartzea.


Kaloria gehiegiz gutxiegi elikatu

Bernard Gesch antzeko emaitzetara iritsi zen 1990ean: Gales ondoko South Cumbrian 1.000 gaztetxo kondenaturekin egindako frogan, erakutsi zuen azukre gutxiko dietarekin %44 gutxitu zirela haien jokabide antisozialak. Programa horretan aztertu ziren gaztetxo gaiztagin horien mineral eta bitamina urritasunak, ea organismoan metal toxikorik bazuten, odoleko azukrearen kontrola eta abar, eta jarraipen pertsonalizatua egin zitzaien.

Epaileek kondenatutako gaztetxo haiek askotan antzeko arazo biokimikoak zeuzkaten, eta zehazki glukosarekiko intolerantzia eta zink urriegi. Glukosarenak behar du esplikazioa. Adituek diotenez, neurri handian jaten badira azukreak, litxarkeriak eta estimulatzaileak -kafea, tea edo kolak- baina baita karbohidrato askoko janariak ere -pop-corn, patata frijitu, pastizeria, bollo jendea eta abar- proteinarik gabe, orduan gorputzak glukosarekiko tolerantzia ez-normala garatzen du eta erreakzioz hipoglizemiak sortu. Odoleko azukrean gorabehera handiak dituzten diabetikoek badute horren berri. Geschek demostratu du kondenatutako gaztetxo askok glukosarekiko desarreglo nabarmenak dituztela.

«Gaizki jaten duela jakitea -idatzi zuen Geschek- pertsona batek bortizkeriaz jokatuko duela aurreikusteko datu hobea da pertsona horren aurrekariak ezagutzea baino». Berrikiago, 2004an, American Journal of Psychiatry buletinak publikatu zuen beste ikerketa batean erakusten zen elikaduran urritasunak zituzten haurrek (batez ere zink, burdin, B bitamina eta proteina gutxiegi) zortzi urterekin, batez bestekoarekin alderatuta, %44an jokabide erasokorragoa zeukatela eta %51 gehiagokoa 17 urterekin.

Geschek eta bere aipamena egiten duen Thomasek karbohidrato, grasa eta gehigarri sintetiko larregi eta elikagai gutxiegiko jateko modu modernoari «high calorie malnutrition» deitzen diote, kaloria askoko desnutrizioa. Hau fenomeno berria da gizakiaren historian. «Azken 200 urteotan sekula ikusi ez diren bezalako aldaketak egin ditugu gizakiaren dietan. Eta harrigarriena da aldaketa horiek egin ditugula gizakiaren burmuinean eduki ditzaketen ondorioak batere ebaluatu gabe. Hona zertan ari garen: giza burmuinarekin kontrolik gabeko esperimentu globala egiten».

Erabateko nahasketa horren beste seinale gehiago balegoke aditu horien arabera gaur egun: depresio, eskizofrenia eta beste hainbat gaixotasun mentalek daukaten zabalkunde gero eta handiagoa, Alzheimerrarena, eta abar luze bat hein batean janari arazoekin lotuta omen daude. Izan ere, gure buruak soin osoaren energiaren %20 gastatzen du; bihotza %40an burmuinarentzat ari da lanean. Aldi berean, gure organorik sofistikatuena da, kimikoki aberatsak diren elikagaiak behar ditu. Besteren artean, hor dago dopamina eta serotonina bezalako neurotransmisore kimikoak sortu beharra.

Medikuek, eta batik bat, psikiatrek ondo dakite burmuinaren orekan -eta gizakiaren jokabidean, ondorioz- zer nolako garrantzia daukaten mineralek eta beste mikro-elikagaiek. Botikak errezetatzen dituztenean molekula kimikoak ari dira agintzen. Baina horien eragina janarietatik iritsitako gai kimikoenarekin gurutzatzen da, eta honek esplika ditzake zenbait botikak eduki ditzaketen eragin paradogikoak. Alegia, antidepresiboa hartu eta gaixoari antsia are handiagoa eragitea, adibidez.

Dietez ordu eta egun luzez eztabaida liteke. Baina horrelako ikerketa batek balio lezake gure gazteen elikadura berriro eta gehiago aztertzeko. Azken finean, tabakoa debekatuta dago institutuetan, baina gaztetxoei gosaltzeko palmera, donut, bollicao eta gainerako zerrikeriak eskaintzen zaizkie. n

www.argia.eus/nethurbil.php helbidean, gai honi buruzko informazio gehiago eta Interneteko loturak.


Azkenak
Internet demokratiko eta burujabe baten alde lanean

Internet hasieran askatasunaren espazio izan zen, baina gaur egun enpresa handien esku dagoen lurralde kontrolatu bihurtu da. Testuinguru honetan, teknologia burujabetza eta ongizate komuna lortzeko Internet berreskuratzeko beharra gero eta premiazkoagoa da. Egile eta aktibista... [+]


2024-09-20 | Euskal Irratiak
Maider Mourgiart eta Paul Laborde
“Pastoralari esker Xarnegu eskualdeko herritarrak elkar lotu gira”

Azken aukera asteburu honetan 'Inexa de Gaxen' pastorala ikusteko.


2.500 euroko isuna ezarri die Ertzaintzak sei aiaraldearri, iazko greba feminista orokorragatik

"Mozal legea" baliatuta jarri ditu poliziak isunak. Tubacexen eginiko piketegatik izan dira zigor gehienak.


2024-09-20 | Gedar
Balmasedako Glefaran enpresak etengabe gainditu ditu ezarritako kutsadura-mugak

2016tik 2023ra bitartean, Pastguren paper-fabrika izandakoa erraustegi modura erabili zuen Glefaranek, elektrizitatea ekoizteko. Zazpi urte horietan zehar, errauts-partikulen isurketa-mugak urratu zituen, eta "gizakien eta ingurugiroaren osasuna arriskuan jarri" zuen... [+]


2011 eta 2023 arteko epealdia
Amnistia Legea aplikatzea eskatu dezakete Kataluniako prozesuarekin lotuta zigortutako euskal herritarrek

Bizkaiko Probintzia Auzitegiak amnistia aplikatu die Kataluniako prozesu independentistarekin lotutako mobilizazio batengatik kondenatutako lau gazteri. Kataluniarekin elkartasun ekimenengatik herritar gehiago ere zigortu zituzten Euskal Herrian 2011 eta 2023 artean, bide... [+]


2024-09-19 | Nicolas Goñi
Saguzarren osasunak gure osasuna babesten du, ezusteko moduan

Ameriketako Estatu Batuen ipar ekialdean azken urteotan maila handiko fenomeno batek eragin garrantzitsua izan du osasun publikoan, eta basa animalien osasunaren garrantzia oroitarazten du. Argitaratu berri den ikerketa baten arabera, gertaera hori eta sortu dituen ondorioak... [+]


2024-09-19 | Ahotsa.info
Mintzapraktika egitasmoetan izena emateko epea zabalik dago

“Eta euskaraz egiten badugu?” lelopean, hasi da dagoeneko, Mintzapraktikako izen-emate kanpaina Euskal Herriko hainbat herri eta hiritan. Beraz, ikasturte osoan zehar, zaletasun ezberdinen bueltan euskara praktikatzeko aukera izango dute parte-hartzaileek.


2024-09-19 | Axier Lopez
Inoiz ikusi gabeko atentatuak Libanon. Nola eta zergatik?

12 hildako –tartean bi adingabe– eta 3.000 zauritu inguru, asteartean. 26 ordu geroago, beste 20 hildako eta 450 zauritu baino gehiago, Libanoko Osasun Ministerioaren arabera. Bi leherketa masibo eta koordinatu izan dira, lehena milaka pertsona-bilagailutan eta... [+]


2024-09-19 | Bertsozale.eus
Lazkaon eta Elgoibarren izango dira hurrengo saioak, irailaren 21ean eta 22an

Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako lehen asteburua jokatuta, Lazkaoko eta Elgoibarko saioen txanda da orain. Irailaren 21ean izango da lehenengoa, eta 22an bigarrena. Sarrerak eskuragai daude bertsosarrerak.eus atarian.


2024-09-19 | ARGIA
Euskal preso politiko bati langabezia jasotzeko eskubidea aitortu dio EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi du hirugarren graduan dagoen presoak eskubidea duela langabezia jasotzeko. LAB sindikatuak aurrekari gisa ikusi du epaia eta urrats bat dela dio "presoen oinarrizko eskubideak aitortzera bidean".


Arabako Aldundiak Solariaren hiru parke fotovoltaikoren aurkako alegazioak aurkeztu ditu

Solaria enpresaren Zierbena 2, 3 eta 4 proiektuak lurraldean luketen eragina “onartezina” dela diote aldundiaren txostenek. Jaurlaritzak hartuko du azken erabakia, behin alegazio epea amaituta. Solariak gutxienez 25 parke fotovoltaiko ezarri nahi ditu Araban. Urrian... [+]


Sara Ruilope eta Urko Blanco, Osakidetzako administraria eta medikua
“Ezin duzu osasun zentro bat izan pertsonal egokirik gabe, horretarako hobe genuke pertsiana ixtea”

Osakidetzako administraria eta ZIU mugikorreko medikua dira Sara Ruilope eta Uruko Blanco, hurrenez hurren. Osakidetzako Larrialdi Zerbitzuen egoeraren inguruan hausnartu dute Aiaraldea Komunikabidearekin.


2024-09-19 | ARGIA
Hizkuntz eskubide urraketen aurrean “desadostasuna agertzeko” elkarretaratzea deitu dute Kontseiluak eta Bagerak Donostian

Irailaren 18koa da azken sententzia: Donostiako udaltzaingorako lanpostu deialdiaren euskara eskakizuna atzera bota du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Euskalgintzaren Kontseiluak eta Donostiako Bagera Euskaltzaleen elkarteak elkarretaratzea deitu dute Donostian, Alderdi... [+]


Jaurlaritzak ez du Zubietako erraustegia zigortuko Artaxoara lixibiatuak eramateagatik

Mikel Jauregi sailburuaren esanetan Eusko Jaurlaritzak ez du "inolako arau hausterik atzeman" Ekondakinek Zubietako erraustegitik Artaxoako zabortegira bidalitako lixibiatuetan. Hala, ez du sozietate publikoa zigortuko, Nafarroako Gobernuak eskatu bezala.


Eguneraketa berriak daude