Parrandatik zetorrela, norbaitek, «Zer moduz Hernanin?» galdetu eta izenburukoa erantzun omen zion Amezketako Fernandok. Aspaldiko erantzun horren karira eta Xabier Mendiguren Elizegiren Atun trontzo baten aurrean iritzi artikuluan azalduriko bi iritzien inguruan arituko naiz.

Lehena: «Hemen (Euskal Herrian) badaukazue oraindik (...) erresistentziarako indarra (...) eta gainera ez zentzu agoniko triste batekin, bizipozez beterik, baizik ", diosku aleman ezkertiar batek. Egia da, badugula -segun eta nolako- erresistentziarako indarra, eta baita zenbait borrokari bizipoza dariola; alabaina, nazio arazoari dagokionez, bizipozez beterik baino agoniaz kutsaturik ikusten dut nik. Izan ere, 60ko hamarkadako Pizkundean esaten zen: euskarak, hau eta hau ez ba du lortzen, jai du. Euskal Herriak independentzia lortzen ez badu bereak egin du. Herri agoniak bizi gintuen. Eta gauzak dezente aldatu diren arren, sentimendu agoniko hori ez da guztiz desagertu. Are, nola ulertu bestela borroka armatuaren iraupena?

Beste kupeleko kontua da eguneroko bizitzan nola islatzen den. Gurean jende asko, euskaltzalea eta ezkerrekoa ere, oso ondo bizi da -eta hein handi batean Hirugarren Munduaren kontura-. Agonia nazionala eta bizitza erosoa ez da psikologikoki ondo uztartzen. Hortik gure kontraesanak. Nire lagun zahar batek dioen bezala: «komo dios bizi den hiltzear dagoen herri batekoak ote gara?»

Dena den, bizipozez beterik ala triste agoniko izan, ze arraio! Manifestazioaren bezperetan sagardotegira joateak, eta kultur jardunaldi aspergarrien ondoren atuna eta txakolina jan-edateak, gure kontraesanekin bizitzen laguntzen digute.

Bigarrena: batzuentzako «Iraultzaren azken zuzia omen» gara, bestentzako, berriz, «burges koskorrak, are, ezkerrekok ikusezinak bihurtu omen gara». «Non daude ezkertiarrak?» galdetzen zuen Pako Aristik abuztuko oporren erdian.

Nire uste apalean, gurean Europako gainontzeko herrialdetan bezala ezker diferenteak daude, bakoitza bere afanean. Hor dago ezker instituzionalista, bere aldarrietan erreformatzailea eta praktikan sistemaren kudeatzaile hutsa bihurtu dena; eta hor dago ezker erradikala, abertzalea, alternatiboa, edo dena delakoa, bere aldarrietan iraultzailea eta praktikan erresistentzia borroketara mugatuta edo erreformak lortzeko saioetan murgilduta. Hauentzat zaila, harago joatea.

«Iraultza inoiz egin ez den toki batean, -1936ko iraultza sozialak porrot egin zuen militarren eraso azpian, eta 1977ko haustura demokratikoa hondora joan zen erreformaren itsasoan- eta iraultzaile ez den egoera batean, nola izan iraultzaile?» galdetzen nuen Satorra lagun zahar horri! liburuxkan, eta galderari ezin erantzun jarraitzen dut. Norbaitek baleki erantzun diezadala, arren.