Bordele, 1896. Lewy D'Abartiague historialariak De l'origin des basques bere tesi amaitu berria aurkeztu du Frantziako Zientzien Aurrerapenerako Elkartean. Besteak beste, Londresko Nazioarteko Geografia Kongresuan ere eman du bere lanaren berri. Nouvelle Revue aldizkariak tesiaren laburpen bat kaleratu du eta laburpen luzexeago batekin liburuxka argitaratu du Parisko Librairie de l'Opéra-k.

Tesi horretan, aurkezpen modura zenbait argibide ematen zituen D'Abartiaguek euskal arraza eta hizkuntzaren inguruan. Ondoren, euskaldunen jatorriaren inguruko hipotesiak, bere hitzetan «imagina daitezkeen guztiak», azaltzen zituen: ibero, semita, ario, eta finlandiarrak aipatu zituen lehenik, gero Uraletara, Afrikara eta Amerikara joateko. Baina aukera horiek nahikoa ez eta denak baztertuta misterioari beste erantzun bat eman nahi zion historialariak.

Jatorri amerikarraren tesiari arreta berezia eskaini zion, beste egile batzuek zentzu horretan esandakoak onartzen zituen eta, hizkuntzaz gain, azterketa arkeologiko eta zoologikoek jatorrizko amerikarren eta euskaldunen arteko parekotasunak eskaintzen zituztela zioen. Afrikako iparraldean ere bertakoak euskaldunekin lotzen zituen froga mordoa omen zegoen. Ondorioz, euskaldunak Atlantikotik zetozen.

Baina, nola zen posible duela milaka urte amerikarrak eta euskaldunak lotuta egotea «haien artean halako ur eremu handia izanda»? galdetzen zion bere buruari D'Abartiaguek. Erantzuna guztiz logikoa zen: tartean beste zer edo zer egongo zen. Eta aukera hori ez zuen frantziarrak asmatu. Atlantida ederki deskribatu zuen Platonek. Pomponius Mela edo Siziliako Diodorok ere xehetasunak eman zituzten kontinente galduari buruz. Atlantida inperio handia omen zen, ia Europa osoa eta, Libiaraino, Afrikako iparraldea bere menpean zituena. Lur mugimendu izugarriek hondoratu omen zuten Atlantikoaren erdian zegoen eremu zabal hura. Inperioa horrela desagertu zen, baina D'Abartiagueren aburuz, atlantidarren oinordekoek Pirinio inguruan bizirik iraun zuten. Hots, euskaldunak ziren azken atlantidarrak.

Historialari frantziarrak ahalegin handia egin zuen bere tesia zabaldu eta adituak «aferaren garrantziaz eta urgentziaz ohartarazteko». Gaia ikertzeko azken aukera zela zioen, bere esanetan, euskaldunei desagertzeko garaia iritsi zitzaielako.

Mende pasatxo beranduago, D'Abartiagueren tesiak ez du, noski, inolako oinarri zientifikorik, baina, beharbada zientzia fikziozko irakurketa interesgarria delako, bere lana biltzen duen liburua 10 euroren truke salgai dago Lacour-Ollé argitaletxearen eskutik. Eta, bere aurreikuspenaren kontra, Atlantidako azken biztanleok hemen jarraitzen dugu.

Derveni-ko papiroa da Europako libururik zaharrena (beheko irudian). Duela 2.400 urte Anaxagorasen eskolako filosofo batek idatzia, Orfeoren mitoan oinarritutako azterketa filosofiko-erljiosoa jasotzen du. Papiroa 1962an aurkitu zuten, zati handi bat erreta. Baina Judasen Ebangelioaren irakurketak itxaropena ekarri dio Derveniko testuari; kasu hartan erabilitako eskaner digitalarekin edukiaren %20 gehiago ezagutu ahalko dela baitiote adituek.

Gizeh-ko esfingeari ebakuntza estetikoa egin diote berriki. Mende luzetan haizeak eta hondarrak buruan eta bularrean egindako kalteak konpondu dizkiote. Baina ez da lehenengo aldia: K. a. 1401. urtean Tutmosis IV.a ere kezkatuta zegoen obra erraldoiaren itxurarekin. Prebentzioa hautatu zuen faraoiak eta haizearen kontrako murru izugarria eraiki arazi zuen haren inguruan.