Orain dela bospasei urte jarri zuten abian Lasarte-Oriako Udalean euskararen normalizazioa bultzatzeko plana. Bi fasetan banatu zuten. Lehenengoan (2001-2003) langileen idatzizko ohiturak aldatzen saiatu ziren. Alegia, euskararen presentzia langileen idatzietan areagotzen. Plan horrek, ordea, ez zuen nahi adina arrakastarik lortu. Ez zen aldaketa nabarmenik izan langileen hizkuntza-ohituretan. Gauzak horrela, bestelako plan bat prestatu zuten, 2003an hasi eta oraindik ere martxan dagoena. Plan honek ahozko ohiturak aldatzeari ematen dio garrantzia, eta jardunak erakutsi die asmatu egin dutela. Ahozko ohiturak aldatzea askoz ere eraginkorragoa da.

Aitor Unanue egitasmoaren bultzatzaile eta liburuaren egileak argi eta garbi ditu ahozko ohiturak aldatzearen onurak: «Ahozko jarduna bi solaskideren artekoa da, eta horrek elkarreraginaren eremuan kokatzeko aukera ematen digu. Aldi berean, lokalizatuagoa da, nagusiki departamentuan bertan gauzatzen baita. Ahozkoak aukera paregabea ematen digu mintzamolde formalean ez ezik informalean ere eragiteko, eta bigarrena erabakigarria da hizkuntza-ohiturak finkatzerakoan. Horrekin batera, departamentu askotan, ahozko ekoizpena idatzizkoa baino ugariagoa da». Diruzaintza departamentua aukeratu zuen Unanuek egitasmoa gauzatzeko, eta departamentu honetako zazpi langilerekin aritu da lanean.

Argitaratu berri duen liburuan 2005eko urtarriletik maiatzera bitarteko epean egin zuten lana bildu du. Denbora tarte horretan 38 saio edo bilera egin zituzten Unanuek eta diruzaintza departamentuko langileek. Saio horietan prozesuaren ekintzak eta jarduerak finkatu zituzten. Hala nola, euskaraz hitz egitea eskatzen zuten txartelak mahai gainean jartzea erabaki zuten, atsotitzak landu zituzten edo elkarri gazteleraz hitz egitean atentzioa deitzea deliberatu zuten. Azken jarduera honek izan zuen arrakasta gehien, «atentzioa deitzea oso erraza dela konturatu ginen, eta jendea asko inplikatu zen. Langileak bete-betean sartu ziren guardia zibil linguistikoaren rolean», azpimarratu digu Unanuek.

Garrantzitsuena, ordea, bost hilabete horietan lankideen artean sortu zen dinamika izan zen. Euskararen presentziak nabarmen egin zuen gora beraien harremanetan, eta gaur egun bere horretan mantentzen da joera hori. Azken bospasei urteetan %40 egin du gora diruzaintza departamentuko langileen artean euskararen erabilerak. Zein da, ordea, arrakastaren gakoa? «Prozesuaren funtsa hiztunaren nahia eta borondatea dira. Hortik aurrera metodologia bat baino gehiago erabil daiteke. Dena den, behar-beharrezkoa da euskaraz egiteko motibazioa piztea eta elikatzea. Horretarako, estrategia, baliabide eta tresna egokiak garatu behar dira».

Niko Urrutia eta Yolanda Gonzalez Lasarte-Oriako Udaleko diruzaintza departamentuko langileak dira. Urrutia euskaldun zaharra da eta Gonzalez euskaldun berria. 14 urte daramatzate elkarrekin lanean. Udalean martxan jarri duten euskararen normalizazio planak beraien arteko harremana aldatu du. «Elkarren artean gazteleraz hitz egiteko ohitura izan dugu betidanik. Urte asko pasa ditugu elkarri gazteleraz hitz egiten. Gure harremana, ordea, aldatzen hasi da, eta poliki-poliki gero eta gehiago hitz egiten dugu euskaraz. Egia esan, niri oso zaila egiten ari zait, baina pozgarria da gure harremana euskaldundu dela ikustea», onartu digu Urrutiak.

Yolanda Gonzalez ere iritzi berekoa da. Bere ingurunea (familia eta lagunak) oso erdalduna da, eta lanean euskaraz aritzeak mesede galanta egiten dio, «nire euskara mailak nabarmen egin du gora egitasmo hau martxan jarri genuenetik. Lankideekin gero eta gehiago hitz egiten dut euskaraz, eta Udalera datozen herritarrekin ere euskaraz egiten saiatzen naiz. Garai batetik gaurdaino aurrerapauso handiak egin ditut, eta gero eta lasaiago hitz egiten dut euskaraz herritarren aurrean».

Esperientzia honetatik ondorio garbiak atera dituzte. Batetik, biek ala biek uste dute hizkuntza ohiturak aldatzea oso zaila dela. Gonzalezen esanetan, «lankide batekin gazteleraz hitz egiteko ohitura hartzen duzunean ez da erraza hizkuntza aldatzea, lan handia egin behar duzu ohitura hori aldatzeko». Bestetik, lan horretan kanpoko norbaiten estimulua behar-beharrezkoa dela konturatu dira, «Aitor Unanueren lanak berebiziko garrantzia izan du. Hasiera batean motibazioa piztu zigun, eta ondoren motibazio hori elikatzen asmatu du», azpimarratu digu Urrutiak.

Diruzaintza departamentuko langileek lan ona egin dutela uste du Aitor Unanuek, baina etorkizunari begira bestelako erronkak jarri dizkio bere buruari. Gaur egun, idazkaritzako departamentuko langileekin ari da lanean, eta harrituta gelditu da: «Oso epe laburrean euskararen erabilerak nabarmen egin du gora departamentu honetan, eta Udaleko beste langileak harrituta daude idazkaritzakoek izan duten bilakaerarekin».

Lasarte-Oriako egitasmo honek oihartzun handia izan du, eta inguruko udaletan antzeko plangintzak prestatzen hasi dira. Horren lekuko dira Urnietako eta Andoaingo Udalak. Euskararen erabilera bultzatzeko plangintza berriak prestatu dituzte udalerri hauetan, eta ahozko ohituretan oinarritu dira. Izan ere, eraginkortasun maila askoz ere handiagoa da. Aitor Unanuek bide horri heltzeko gonbidapena egin die Euskal Herriko gainontzeko udalei: «Gure esperientzia ezagutarazi nahi genuen, eta horretarako kaleratu dugu liburua. Gainontzeko udalerriei bide beretik abiatzeko deialdia egin nahi diegu. Ezinbestekoa da ahozko jardunari heltzea administrazioan euskararen erabilera normalizatu nahi badugu».