Ihesi: Ereñotzu inguratzen duten bost tontorrak


2006ko ekainaren 25ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Hernanitik Goizuetara bidea hartu (GI 3410) eta 10 minutuan iritsiko gara Ereñotzuko plazara. Urumea ibaiaren ertzean, auzoak aparteko izaera gordetzen du. Hizkerak seinale du Nafarroako muga bertan dena. San Antonio eliza erdian dela, Irrintzi taberna eta Ur Mia elkarteak auzo giroa bero mantentzen dute. Txirrita eskolak eta ondo kostatuta egindako etxe berriek aurrera begira ere bizitza ziurtatuko ahal diote!

Hamaika artista eman ditu auzoak: Txirrita bertsolari handia bertan jaio zen, musika munduan puntan dabiltzan asko ere bertakoak dira, indarberritutako korua du...

Hortik aurrerako deskubrimenduak arratsalderako utzita, San Antonio eliza ondotik ekingo diogu ibilbideari, errepidean gora. Aurrera jo eta berehala Latxe, Txirrita jaiotzen ikusi zuen parajera iritsiko gara. Bidetik pixka bat ezkerrera irtenda, Latxe Zaharraren pareta kondarrak ikusi eta bertsolariaren bustoari agurra kantatuko diogu. Errepidera itzuli eta aurrera, Abillats-ko zentral zaharrera iritsiko gara eta hor utziko dugu errepide nagusia, Zentral aldera doan zubia gurutzatuta.

Akazi, pinu, eukalipto eta haritz artean aurrera egingo dugu pistan, sudurra eta begiak esnaraziz. Pista, errepide nagusiaren paralelo doa eta Ubarroto eta Bezkite baserriak ikusiko ditugu goitik.

Altzusta baserria ezkerrera utziz, paralelotasuna ahaztu, eta eskuinera egingo dugu bidegurutzean. Altzustakoa dugu gaur ikusiko dugun lehen sarobea.

Aurrera jarraituta, Esolamakil sarobea pasa eta pistak eskuinera bira egingo du, baina guk zuzen jarraituko dugu, pista zaharragoan aurrera, eta Zulueta baserrira iritsiko gara, abiatu eta ordubetera. Hona beste sarobea.

Zuluetan gora Urnietako Besabi jatetxetik datorren pistaraino egingo dugu eta bertan eskubira hartuta Oindi eta Adarrarako bide gurutze nagusira. Ezkerrera Adarra dugu eta eskuinera Oindi. Ekin diezaiogun, Oindi igotzeari. Pistan eskubira joko dugu, Oindiko atakara iritsi arte. Ataka pasa eta malkar gogorra igo beharko dugu, baina tontorreko bistak merezi du. Itsasoari begiratu bat bota eta behera egingo dugu, oraindik bide luzea dugu eta.


Aballarri eta Adarra

Oindi jaitsi eta Besabitik datorren pista zeharkatuta, orain beste aldera joko dugu, Adarra aldera. Bigarren pista zeharkatu eta gora egingo dugu zuzen, Aballarrira. Aballarri eskubi aldetik zeharkatuko dugu, bost tontorren ordez sei egin nahi ez ditugunok behintzat. Magalean Arleorreko mairubaratza, eta aurrerago Sanson Harria ikusiko ditugu. Iturrigoxoko borda pasa eta zuzen egingo dugu gora. Tximista mairubaratza ere pasa eta ekin gogor Adarrako azken maldari, ibilbideko hirugarren ordurako menperatuko dugu eta.


Ugaldetxora

Hau da asmatzeko bide zati zailena: erne, beraz. Adarratik behera jaitsiko gara igo garen bide berean, ia Iturrigoxoko bordaraino. Behera goazela, Aranora doan lehen pista bat bada pinu tartean; hori ez da gurea. Beherago pista nabarmen bat ikusiko dugu eskubira doana eta horixe hartuko dugu. Gure pistari fidel, aurrera jarraituko dugu, pista nagusiago batzuk zeharkatuta. Laster, bi ataka ikusiko ditugu, nahiko jarraian, eta bigarrena zeharkatuko dugu. Pista guztiak utzi eta bidez kanpo eta zuzen jarraituko dugu, gentozen norabide berean, atakatik ezkerrera, pinu gazte artean. Berehala, itxitura batekin egingo dugu topo eta hura gainetik pasa eta behera doan itxiturari jarraituko diogu, hegiz hegi, ezker aldetik. Pista eta bide zidorretan egingo dugu behera eta guk beti gure itxiturari jarraituko diogu, egoskor. Litekeena da zenbait zatitan bidea zikin samarra egotea, ehiz garaiz kanpo batik bat. Pistek ezker eta eskubi eraman nahiko gaituzte, baina, ez galdu itxituraren erreferentzia eta bide zidorrak eramango gaitu zuzen. Begiak ondo ireki, zenbait tokitan bide zidorra bilatzea zail baita. Halako batean, eskuineko aldeko itxiturak basoa ixtera egingo du eskubira: guk orduan, ezker aldeko itxitura hartuko dugu lagun.

Bidean behera jarraitu eta itxiturarik gabe geratuko gara, baina lasai: ordurako Ugaldetxo bistan izango dugu. Eskubiko pista hartu eta Urruzona baserrira jaitsiko gara eta hemen ezkerrera joko dugu bidean. Olazar baserria pasatuta Ugaldetxora iritsiko gara, lau ordu eta erdiko ibiliaren ondoren.

Bide erdia egina dugu jada, eta nekatu direnek hau izango dute helmuga. Gehiagorako gogoz denak, segi aurrera.


Agina eta Urdaburu

Ugaldetxo jatetxe ondotik pista hartuko dugu Aparrainsorora. Aparrain baserrirako pista eskubira utzi eta zuzen jarraituko dugu gora eta Aparrainsoroko atseden lekura iritsiko gara, bazkaltzeko leku ederra. Pistak Agina mendia eskubitik zeharkatzen du eta beraz, ezkerrera jo beharra dago, tontorra zapaltzez gero. Egokiena, pistak eskubira nabarmen egiten duenean zuzen jarraitzea da, oso garbia ez dagoen belarrezko bidean gora. Itxiturari jarraituz garo artean pasako gara, malkar handian gora. Laster iritsiko gara tontorrera. Aurrera egiteko bi aukera ditugu Aginan: edo bide beretik hartu Aparraindik datorren pista, edo mendiz beste magalera jota hartu pista. Edonola ere, Aparrainen gora igo gaituen pista hartu behar dugu berriz ere eta berak eramango gaitu Urdaburu azpira. Urdaburu azpian nabarmena da tontorrerako bide zidorra. Utzi pista eta bide zidorrean gora egingo dugu, harkaitz handi baten azpira. Hemen iturria dago eta nekearen araberako tragoa eginda harkaitza jirako dugu, eskubi aldetik. Hamar minutuan tontorrean gara.


Akolako gaina

Bide zidorrean behera egingo dugu, igo gareneko kontrako aldera. Pagosardegiko atseden lekura iritsiko gara, eta hara non, Urdaburu azpian utzitako pista berriz ere aurrean dugu. Pistan jarraituko dugun kilometro inguruan, eta igoera txiki baten bukaeran, eskubira utzi eta bide zidor nabarmen bat hartuko dugu, aurrera. Eukalipto artean zalditegira iritsiko gara.

Hormigoizko bidea zeharkatu eta pistan jarraituko dugu, aurrera. Zenbait ataka pasako ditugu, arbola artetik atera eta garbi une zabal bat ikusten dugun arte. Bideak beherantz egiten du hemen, baina guk eskubira joko dugu, beste 100 metro inguruan. Uso postuetara iristean bide zidorra hartuko dugu ezkerrera eta Akolako gainera helduko gara. Ametz arteko erpin geodesikoak esango digu ondo goazela eta aurrean ikusiko dugu Arrondoko antena, bosgarren eta azken tontorra.


Arrondo eta Ereñotzu


Bidean Akolako trikuharri dotorea ikusiko dugu eta Donostia inguruko bista paregabeak. Trikuharritik eskubira ondo begiratu, hor hasten baita Larre Gain sagardotegira eramango gaituen pista. Arrondoko antena 100 metro aurrerago dugu eta bueltan etorriko gara pistara, Larre Gainera jaisteko (7 ordu eta 45 minutu). Sagardotegiko sagasti ertzean behera egingo dugu orain, itxitura eta sagastiaren kontra. Ataka bat zeharkatu eta behera egingo dugu bide zidorrean, zuzen Ereñotzura arte.

Sarobeak
Bidean hainbat sarobe ikusi ahal izango ditugu gaurkoan. Iberiar Penintsulako kantaurialdean (Galizia, Asturias eta Kantabria), eta Bretainian (Breizh) ere badira zirkunferentzia itxurako baso eremu hauek. Sarobeen kokapena, gehienetan bat dator artzantza trashumantearen larretokienarekin, izan ere, artzantza ekonomiarekin lotzen da sarobe sisteman. Hala ere, oso gutxi ikertu da hauen inguruan.

Sarobeak sarri megalitoen inguruan egoten dira, baina ez dituzte inoiz euren barruan harrapatzen. Gaur egingo dugun itzulian (Donostia-Hernani-Urnieta inguruan), 38 sarobe egon ziren gutxienez, eta 40 megalito (judumahaiak, jentilbaratzeak, zistak eta mugarriluzeak).

Artamugarriak markatzen du sarobearen erdiko puntua. Sarobeen egitura ere adierazten du harri landu honek: Gainaldean, gurutze edo asterisko tankeran, lau, zortzi edo hamasei marra egon ohi dira, eta hauek markatzen dute baztermugarria non den. Hartamugarritik baztermugarrirainoko distantzia, alegia, sarobearen erradioa, 142-147 metro artekoa da paraje hauetan.

Txirrita hil zela 70 urte

Jose Manuel Lujanbio 1860an Latxe baserrian jaio zen, gaurko ibilbidea hasi eta bukatuko dugun inguruan. 13 urte geroago, berriz, Errenteriako Txirrita baserrira joan zen familia osoa eta hortik hartu zuen ezizena.

Hargin oso ona omen zen, aritzen zenean. Bere lan filosofia esaldi honetan laburbiltzen zuen: «lan asko ez dek ona. Eta gutxi ere ez dek, ba, ederra. Onena batez!».

Pello Errota, Hernaniko Olegario eta bere garaiko gainerako bertsolariekin herriz herri ibili zen bertsotan. Paulo Ttikia izan zen Hernaniko bertsolarietan, maisu zaharrarekin kantatu zuen azkena. 1936ko Txapelketa Nagusia irabazi zuen, eta idazten eta irakurtzen ez bazekien ere, utzi duen bertso jarrien altxorra aberatsa da kopuruz, eta parekorik gabea mailaz -denak eskura dituzue www.armiarma.com helbidean-. Harrigarria da, gainera, bertso jarri hauetako askok duten pisu historikoa eta gaurkotasuna, aldi berean. Zorrotz eta sakon, jolasti eta kritiko... hirurogeita hamar urte eta gero bizirik dagoen oroimena da Txirritarena. Bi bertso hauetan lehen plaza du gogoan, Ereñotzukoa:

Milla zortzireun irurogei ta
amalau urte urrian,
lenengo plazan kantatu nuen
nik Ernani'ko lurrian,
San Antonio deitzen diyogun
ermita baten aurrian,
lagunak alkar ixtimatuaz
lengo oitura zarrian.

Gazte-gazterik asi nitzan da
orañdaño bitartian
zenbait umore eder jarri det
Kantabria'ko partian;
pixka batian ez naiz aztuko
sartuagatik lur-pian,
nere aitamenak izango dira
beste larogei urtian.

Apustutik, auzoko festetara
Ereñotzu auzoa inguratzen duten bost mendiak igotzeko kapritxoa zuen Aritz Zerainek, eta ez kosta gabe, baina konbentzitu ninduen. 2001eko irailean egin genuen zita Ereñotzun eta egun pasarako pronto irten ginen, bidea zenbat luze zen ondo jakin gabe. Lehen ibili hura lasai egin genuen bokadilo, zahato eta guzti eta 9 orduren bueltan. Huraxe izan zen hasiera, eta ingurukoentzat akuilua: auzoko eta inguruko jendea marka nork jarriko hasi zen, eta ginen, eta hasieran oinez egiteko bidea zena korrika apustu bihurtu zen. Axier Etxeberriak 3:48:46 denboraraino jaistea lortu zuen. Beren kasa probatu eta denbora jaitsi dutela dioten auzotarrak ere badira, marka erregistratu gabe badago ere.

Arrakasta ikusita, 2004ko San Antonio jaien barruan jarri zuten bost mendietako martxa eta auzotar koadrila da urtero elkartzen dena. Batzuk ibili osoa egiten dute eta besteek erdia, baina hori bai, lasai lasai, bokadilo, zahato eta guzti.


Azkenak
Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute berrehundik gora alkatek eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


CAFek giza eskubideak errespetatzen dituela “baieztatu” beharko du, Belgikako kontratu milioiduna eskuratzeko

Beasaingo enpresak 1.695 milioi euroko kontratua lortu du Belgikako SNCB-NMBS tren konpainia publikoarentzat 54.000 plaza dituzten bagoiak egiteko. Baina aurretik, belgikar konpainiak eskatu dio bere jarduerek nazioarteko zuzenbidea eta giza eskubideak errespetatzen dituztela... [+]


2025-07-24 | Gedar
Aurka kolektiboa
“Auzi politikoa da: zertarako egiten dugu musika?”

Musika-eszena antikomertzialean alea jartzeko asmoz sortu dute Aurka kolektiboa. Martin eta Katalin kideekin hitz egin dugu arlo horretako kolektiboen loraldiaz, musika politizatuaz eta musikaren potentzialitateez, industria musikalaz, makrojaialdiez eta beste.


Euskarafobia ari du beste behin Lizarrako Udalean

Lizarrako Udalak udarako antolatu dituen bost musika ikuskizunetan eta beste horrenbeste film emanaldietan bat bera ere ez da euskaraz izanen; datorren astean hasiko diren festen egitarauan haurrentzako ekitaldi bat dago euskaraz programatua, justu, erraldoi eta buruhandien... [+]


2025-07-24 | El Salto
Israelek Marwan Al-Hams doktorea bahitu du, Gazako kanpaina-ospitaleetako arduraduna

Abu Youssef Al-Najjar Ospitaleko zuzendari Marwan Al-Hams kanpainako ospitaleen arduraduna da eta Gazako Osasun Ministerioko bozeramailea. Uztailaren 21eko arratsaldean atxilotu dute Israelgo Indar Armatuek.


Guggenheim Urdaibai egitearen kontrako iritziak gailendu dira entzuketa prozesuan

Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak bultzatuta eta Agirre Lehendakaria Center erakundearen eta New Yorkeko Columbiako Unibertsitatearen gidaritzapean egindako entzuketa prozesuaren emaitzak aurkeztu dituzte uztailaren 23 honetan. Museoa eraikitzearekin sustatuko... [+]


Prep botika farmazietan eskuragarri jartzeko asmoa iragarri du Espainiako Osasun Ministerioak

GIBarekiko esposizio aurreko profilaxia da Prep botika. Alfonso Setiey Anitzak elkarteko lehendakariaren arabera, farmazietan eskuratzeak itxaron-zerrendak gutxitu ditzake. Alabaina, arriskuez ere ohartarazi du.


2025-07-24 | Estitxu Eizagirre
Beste itzalaldi bat saihesteko eta negozio elektrikoa berpizteko dekretuari ezezkoa eman dio Espainiako Kongresuak

7/2025 Errege Lege-Dekretua ekainaren 24an onartu zuen Espainiako Ministroen Kontseiluak baina atzera bota du Diputatuen Kongresuak, uztailaren 22an.


2025-07-23 | Onintza Enbeita
Aloña Erauskin. Biziraulea
“Sortzetiko gaixotasunak ditugunok ez daukagu erabakitzeko aukerarik gauza askotan”

Bihotzak eztanda egin arte biziko da Aloña Erauskin (Berrobi, 1999), beste guztiok bezala. Besteon aldean, ordea, presente dauka aukera hori.


Eguneraketa berriak daude