Aitor Arana: "‘Editorea’n ez dut ezer asmatu"

  • Aitor Aranaren Editoreak jaso du Donostia Hiria Kutxa antzerki-saria aurten. Zenbait euskal editoreen gainean hainbat euskal idazlek duten iritzi eskasa du gai. Are, esan daiteke editore horien aurpegirik okerrena islatzen ahalegindu dela egile txapelduna, jakin, ondotxo dakien arren editore horiek asko min dakizkiokeela, antzezlanean inoren izenik aipatzen ez badu ere. «Beraiek badakite nortzuk diren -dio Aitor Aranak- eta orduan, bada... Baina beste idazle asko mindu gara ere egin zaizkigun gauza desegokiengatik, eman zaigun trataera desegokiarengatik. Jende asko dago minduta: depresioak sortu zaizkiona, delako editoreen bulegotik negarrez edo ia negarrez atera dena... Eta hori guztia saihestu zitekeen, azkeneko hamar-hogei urte hauetan ez zen gertatuko, errespetuzko eta gizalegezko tratamendua izan balitz editore horien aldetik». Eta honetaz eta hartaz jarraitu du mintzatzen.

2006ko ekainaren 25ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
70 bat liburu idatzia omen zara, aurrenekoa hogeita bat urterekin.
Hala uste dut, ez dakit zehazki. Dena den, lehenengoa Azkonarren laguna izan zen. Garai batean Elkar argitaletxeak antolatzen zuen Bilintx sarian irabazteko zortea izan zuen.

70 liburu euskal literaturan argitaratzea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula, gero!
Gauza bat bereizi behar da hor. Nik, literatura egiten dudanez, euskalkietan ere banabilenez, eta itzulpenak ere egiten ditudanez, horiek denak zenbatuta ateratako kopurua da hori. Nobela bat izan, hiztegi bat izan, saiakera bat edo itzulpen bat izan, zerrenda horretan berdin zenbatzen dira, eta ez dira gauza bera. Liburuaren azal-hegalean jartzeko zifra da.

Haur literatura egiten duzu, eta baita helduena ere.
Bai. Hori ere bereizi behar da, niri bereizketa hori gustatzen ez zaidan arren. Gogoratzen naiz hamaika urte nituenean helduen literatura oso maite nuela. Asko irakurtzen nuen -gehienbat beldurrezko eta misteriozko liburuak-, eta zorionez Legazpiko liburutegian bazegoen emakume jator bat, Arantxa izenekoa, laguntzen zidana. Inoiz ez zidan trabarik ipini. Helduen liburuak aukeratzen banituen, bada, haiek irakurtzen nituen. Alegia, nik ez dudala sailkapen horietan sinesten. Uste dut interesa duenak nahi duena irakurri behar duela, eta ez zaiola mugatu behar, gainera. Baina mugaketak merkatuari erantzuten dio. Jende asko joaten da liburu-dendetara halako adinetako neskatoarentzako edo mutilarentzako liburu baten bila. Eta liburu saltzaileei lagungarria zaie kontrazalean jartzen badu «10 urtetik aurrerakoentzat» edo «8-10 urte bitartekoentzat». Eta hori ere onartzen dut.

Dena dela, zenbat dira helduentzat idatzi dituzun liburuak?
Literaturakoak? 35-40 bat. Oraintxe beste bat etorriko da, Elea argitaletxean. ETAren gatazkari heltzen dio, gordin samar. Idazleek urte askoan izan dugu gaia tratatzeko horrelako beldurra, oso idazle gutxi ausartu da. Ni, garai batean, nekatuta nengoen gai horrekin, hain gogaiturik ez nintzela ausartzen; baina duela bi urte harrikada izan nuen, eta, Antso Nagusiaren koroatzea zela-eta mila urte bete zirenean, nobela bat idatzi nuen, Antso Nagusiaren aitzakian ETAren ingurukoa. Errege hilobia du izenburutzat.

Idazle bezala eskarmentu handia duenak, liburu horiek plazaratzeko beharrezko dituen argitaletxeekin ere izan behar, ez da hala?
Beno, editore batzuk ezagutzen ditut. Nolanahi ere, ni, sariei esker argitaratzen hasi zen idazlea naiz.

Asko irabazi al dituzu?
Ez dakit. Beharbada, ez. Baina badago eztabaida sariketek ezertarako balio duten ala ez. Fernando Morilloren oso laguna naiz, eta hura ere sariketei esker hasi zen argitaratzen. Alberto Ladron Arana ere bai, oker ez banago. Orduan, ni sariketen aldekoa naiz. Je-je-je. Baina galdu egin naiz, editoreez zen galdera. Laburtuz, sariei esker hasi nintzen argitaratzen, eta gero, pixkanaka, ezagun samar egiten hasi nintzen mundu honetan, eta berez argitaratzea izan nuen. Oso saltseroa naizenez, zeharo gai ezberdinak lantzen ditut. Ez dut batere beldurrik zientzia fikziozko nobela bat, edo beldurrezkoa bururatzen bazait, hura idazteko. Edo sexuari buruzkoa -nahiko gordinak dauzkat, gainera; porno generoan sailkatuak-. Iruditzen zait euskal literaturak denetik eduki behar duela, literatura guztiak duten bezala. Baina horrek, ondorio moduan, argitaletxe ezberdinetan argitaratu behar izatea ekarri du, oraindik ere argitaletxe batzuk fraideen eskuetan daudelako, eta beste batzuk ez dutelako pornografia argitaratu nahi. Beste batzuk ausartagoak dira eta bai, onartzen dizute. Hurrengoak, gazte eta haur literaturan dabiltza, eta beste batzuk ez dute halakorik. Nik, denetik idazten dudanez, han eta hemen argitaratu behar izan dut.

Ba al da Euskal Herrian zuk harremanik izan ez duzun argitaletxerik?
Iparraldean eta Araban. Ni, gehienbat, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroan ahalegindu naiz.

Horietako guztiekin saiatuko zinen...
Guztiekin ez nuke esango. Asko daude!


Gauza da Editorea idatzi duzula, eta euskal editoreen aurpegirik okerrena agertzen da hor. Zer da, mendeku bat?
Hori galdetu izan didate, eta komunikabideren batean mendekua dela jarri dute ere. Baina nik, egia esan, ez dut mendekua hitza inoiz aipatu. Kritika latzak daude hor. Nire ikuspegitik begiratuta, dotore gehiegikeriak egon dira, eta editore batzuek gauzatu dituzte. Batzuek, diot, nire Editorean ez da editore bakarra azaltzen. Nahiz eta garrantzitsuena bat bakarrik izan, hainbat azaltzen dira.

Ba al da euskal literaturan zuk deskribatzen duzun halako editore zatarrik?
Lanaren hitzaurrean esaten da egiazko gertakarietan oinarrituta dagoela. Eta hori esateko, berresteko eta berriro esateko beldurrik ez daukat. Baieztatu egin ditut, eta kontrastatu, nire bizitzan gertatutakoak eta heldu zaizkidan informazioak, egia ote ziren ala ez segurtatzeko, argitaratu aurretik. Editorean ez dut ezer asmatu. Hainbatek esan dit zilegi dela asmatzea, e! Baina nik hasieratik esaten nuenez kontatutakoak egiazko gertakarietan oinarrituta zeudela, ez nuen gauza faltsurik sartu nahi.

Zure liburuak Ur Apalategiren Gure gauzak SA dakar gogora. Hark iradokia al da?
Hemen bi katu bizi gara -alegia euskal kulturan-, eta gauza hauen berri izaten dugu. Nik Editorea argitaratu baino lehen, uste dut euskal literaturako jende gehienak zekiela hori bazetorrela, gauza ezaguna zelako. Zergatik? Jende asko kontsultatu nuelako hori idatzi aurretik. Hamabost idazle, bost editore eta bi kazetari kontsultatu nituen, beraien iritzia eskatuz, beraien bizipenak, kontrastatu ahal izateko. Ur Apalategiren nobela hori ez neukan irakurrita Editorea idazten ari nintzenean, baina berarekin egon nintzen, hiruzpalau aldiz, Editorea argitaratu aurretik.

Egin zenituzten iruzkin horien gainean zer edo zer jakiterik ba al dago?
Horrelako lan bat idaztearen alde onak eta txarrak komentatzen genituen. Nik uste dut onuragarriak direla. Mingarriak ere izan daitezke -inori ez zaiolako gustatzen honelako kritika gogorra egin diezaioten-, baina onuragarriak ere bai, hemen dotore gehiegikeriak egin direlako. Hemen eroso agertzen garenean-eta, askotan ez ditugu hainbat gauza kontuan izaten, eta nik uste dut hori nahikoa frogatua gelditzen dela Editorean. Gai honen inguruan gerorako lekukotasuna utzi nahi nuen nik. Hemen ez gara izan denak «oi zer jatorrak eta zer onak euskararen alde!». Zorionez, gehiengoa bai; badira oso guraso jatorrak eta langileak, eta beraiei esker ikastolak jarri ziren martxan, eta abar. Euskalgintzan herria oso garrantzitsua da. Beste herri batzuek ez daukate guk daukagun ekimena. Guk badugu, baina dena ez da arrosa kolorekoa, gauza zatarrak ere badira. Eta literatur munduan ere badira. Bestalde, beste nazio batzuetan oso ohikoak dira honelako lanak; hemen eskandalizatu egiten gara. Orain, egia da ere Editorean norbaitek bere burua islatua ikusi dezakeela.

Gurea herri txikia dela zenioen. Apustu asko egon al dira editorea hau edo bestea izan litekeela esanez eta izena jarriz?
Galdera ausarta da hori. Saiatuko naiz erantzunean ere ausarta izaten. Lan honen berri izan dutenek, gertakariengatik eurengatik, esango nuke %90ak asmatzen zutela nor zen editorea. Editore bakar bat ez dago hor, baina baten gorabeherak agertzen dira gehienbat. Hori nor zen, uste dut mundu guztiak asmatzen zuela. Horrek pentsarazi beharko lioke berari ere. Pertsona horrek pentsatu beharko luke zergatik gauza txarrak aitatzen ari garen honetan, jende gehienari izen jakin batera joaten zaion burua. Nik ez dut aukerarik izan, argitaratuz gero, editore honekin ez bestearekin hitz egiteko. Baina niri gustatuko litzaidake delako editore horiek jakitea gertakaria komentatzen hasi eta, di-da, izenak ateratzen direla.
Pilar Iparragirre


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


Eguneraketa berriak daude